Elektrolity – jaką rolę pełnią w organizmie i jak objawia się ich niedobór?

Elektrolity – jaką rolę pełnią w organizmie?

Elektrolity są wodnymi roztworami jonów, czyli atomów posiadających dodatni lub ujemny ładunek elektryczny. Mówiąc o elektrolitach w organizmie, skupiamy się wokół jonów sodu, potasu, wapnia, magnezu oraz jonów chlorkowych i fosforanowych. Od ich obecności w ustroju zależy gospodarka wodno-elektrolitowa, której stan równowagi zapewnia prawidłowe funkcjonowanie organizmu.

Elektrolity – sód

Sód stanowi podstawowy składnik osocza. Odpowiada za ciśnienie tętnicze krwi, objętość płynów krążących w organizmie oraz za wymianę wody pomiędzy komórkami a środowiskiem zewnętrznym (utrzymywanie równowagi osmotycznej). Razem z potasem odpowiedzialny jest za prawidłowe przewodzenie impulsów nerwowych i gospodarkę kwasowo-zasadową.

Elektrolity – potas

Potas jest antagonistą sodu – zmniejsza objętość płynów zewnątrzkomórkowych w organizmie, kontroluje ilość wody w ciele i reguluje poziom pH komórek. Odpowiada za prawidłowe przewodnictwo nerwowe oraz skurcz mięśni, w tym najważniejszego – mięśnia sercowego.  

Elektrolity – wapń

Wapń jest głównym składnikiem budującym kości oraz zęby, a także odpowiada za bardzo ważny proces jakim jest krzepnięcie krwi. Razem z sodem i potasem bierze udział w przewodzeniu impulsów nerwowych oraz w skurczu mięśni. Za regulowanie jego stężenia 
w organizmie odpowiadają tarczyca i gruczoł przytarczyczny poprzez wydzielanie hormonów – odpowiednio kalcytoniny (zmniejsza wchłanianie wapnia w jelitach, który jest dostarczany wraz z pożywieniem, zwiększa jego wydalanie przez nerki oraz zmniejsza uwalnianie wapnia z kości) i parathormonu (działanie odwrotne do kalcytoniny). 

Elektrolity – magnez 

Magnez ma wiele wspólnego z wapniem – bierze udział w budowaniu kości, krzepnięciu krwi oraz skurczu mięśni. Jest on również katalizatorem dla wielu enzymów, niezbędnych do zachodzenia reakcji chemicznych w organizmie. Bierze także udział w procesach termoregulacji i regulacji ciśnienia tętniczego krwi

Elektrolity – jony chlorkowe i fosforanowe

Jony chlorkowe i fosforanowe to podstawowe jony o ujemnym ładunku elektrycznym, które uczestniczą w regulowaniu gospodarki wodno-elektrolitowej oraz utrzymaniu równowagi kwasowo-zasadowej. Wzrost i spadek stężenia jonów chlorkowych jest uzależniony od spożycia i wydalania jonów sodu. Oznacza to, że gdy zmniejsza się stężenie jonów sodu, równocześnie dochodzi do spadku stężenia jonów chlorkowych. Fosforany odpowiedzialne są za budowę kości, a także gospodarkę wapniową organizmu. 

Niedobór elektrolitów – przyczyny

Nadmierna utrata elektrolitów i wody z organizmu jest bardzo niebezpieczna, zwłaszcza dla osób starszych, dzieci oraz chorych. W skrajnych przypadkach może nawet dojść do poważnego zagrożenia zdrowia i życia. Sytuacje, którym towarzyszy ryzyko wystąpienia niedoborów elektrolitów to:

• intensywny wysiłek fizyczny,
• amatorskie lub zawodowe uprawianie sportu (treningi),
• biegunka lub wymioty,
• spożywanie alkoholu dzień wcześniej, 
• dostarczanie zbyt małej ilości płynów, 
• restrykcyjne diety,
• niektóre leki, w tym zwłaszcza moczopędne i przeczyszczające,
• infekcje z towarzyszącą im wysoką gorączką. 

Elektrolity – objawy niedoboru

Niedoborom elektrolitów bardzo często towarzyszy odwodnienie, które nie zawsze jednak daje o sobie znać od razu. Niepokojącymi objawami, świadczącymi o już istniejącym lekkim odwodnieniu organizmu jest wystąpienie silnego pragnienia oraz pojawienie się suchości ust. Ponadto do najczęstszych objawów niedoboru elektrolitów zalicza się:

• obrzęki,
• drżenia, skurcze i bóle mięśni,
• osłabienie,
• zaburzenia rytmu serca,
• zaburzenia ciśnienia krwi,
• biegunka lub zaparcia,
• nudności,
• zawroty głowy,
• nadmierne zmęczenie,
• pogorszenie samopoczucia.

U osób podejrzewających u siebie niedobór elektrolitów, zwłaszcza jeśli towarzyszą temu obrzęki czy zaburzona praca serca, zaleca się wykonanie jonogramu. Badanie elektrolitów polega na pobraniu próbki krwi, a następnie oznaczeniu stężenia poszczególnych jonów. Otrzymane wyniki u osoby dorosłej powinny mieścić się w podanych normach:

• sód – 136-148 mmol/l,
• potas – 3,6-5,0 mmol/l,
• wapń – 2,25-2,70 mmol/l,
• magnez – 0,7-1,1 mmol/l,
• chlorki – 98-110 mmol/l,
• fosforany – 0,9-1,60 mmol/l.

Wartości te mogą nieznacznie różnić się w zależności od laboratorium. Wszystkie odchylenia od norm powinny być skonsultowane z lekarzem. 

Kiedy uzupełniać poziom elektrolitów? Co zawierają preparaty nawadniające z apteki?

Każdorazowe zaburzenia elektrolitowe należy natychmiastowo regulować, korzystając z wody mineralnej lub gotowych preparatów nawadniających dostępnych w każdej aptece. Występują one w postaci gotowych płynnych preparatów, tabletek musujących lub saszetek do samodzielnego rozpuszczenia w wodzie, dzięki czemu można z nich skorzystać w każdych warunkach. W skład doustnych płynów nawadniających wchodzi glukoza oraz elektrolity. Dla diabetyków chwilowy skok glukozy po przyjęciu preparatu nawadniającego, niesie ze sobą mniejsze niebezpieczeństwo niż konsekwencje, jakie mogą wyniknąć z odwodnienia. Preparaty mają przeróżne smaki – pomarańczowy, cytrynowy, truskawkowy, jabłkowy, bananowy. 

Sprawdź elektrolity i preparaty nawadniające.

Elektrolity na odwodnienie. Elektrolity a upały

Podczas upałów należy szczególnie zadbać o odpowiednie nawodnienie organizmu. Na skutek wysokich temperatur, organizm nadmiernie poci się i tym samym traci dużo wody wraz z zawartymi w niej elektrolitami. W łatwy sposób może dojść zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej, czego sygnałem będzie chociażby zmiana ciśnienia krwi, zaburzenia pracy serca, drżenia mięśni, zawroty głowy czy nawet omdlenia. 

Prawidłowy poziom elektrolitów zapewni również odpowiednio skomponowana dieta. Warto zadbać, aby w czasie upałów w naszym menu znalazła się duża ilość świeżych warzyw i owoców. 

Elektrolity na kaca

Elektrolity nie raz postawiły na nogi kogoś, kto męczył się z uciążliwymi objawami syndromu dnia następnego. Następstwem spożywania alkoholu jest nadmierna diureza, co prowadzi do utraty wody, a wraz z nią cennych dla organizmu elektrolitów. Dlatego też na kaca warto sięgnąć po gotowe preparaty nawadniające, które nie tylko uzupełnią poziom płynów i elektrolitów, ale również dzięki zawartości glukozy czy witaminy C, pomogą pozbyć się z organizmu toksyn powstałych na skutek przemiany alkoholu etylowego, przyśpieszając regeneracje organizmu. 

Elektrolity dla sportowców 

Niezależnie od tego, czy sport uprawiany jest amatorsko czy zawodowo, w każdym przypadku należy zadbać o odpowiednią dietę pozwalającą utrzymać prawidłowy poziomu elektrolitów – podczas wysiłku fizycznego dochodzi do nadmiernego pocenia i utraty wody wraz z niezbędnymi elektrolitami. Aby sport był bezpieczny, należy zadbać o prawidłowe funkcjonowanie układu mięśniowego i nerwowego, a tym samym o właściwą ilość istotnych dla nich jonów – potas, sód i magnez. 

Podczas treningu należy mieć pod ręką wodę mineralną, jednak bywa i tak, że jony w niej zawarte to zdecydowanie za mało. Wtedy należy sięgnąć po preparaty nawadniające w postaci gotowych napojów lub tabletek musujących do samodzielnego rozpuszczenia w wodzie. 

Elektrolity przy wymiotach i biegunce 

Preparaty elektrolitowe najlepiej rozpuścić w chłodnej wodzie (zimne napoje zmniejszają odruch wymiotny, ponieważ spowalniają skurcze żołądka, niektórzy polecają również ssanie kostki lodu) i przyjmować regularnie, małymi porcjami. Jeżeli chory nie jest w stanie przyjąć płynów w formie doustnej, jest odwodniony, a wymioty bądź biegunka nie ustają, należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza. Konieczne może okazać się dożylne podanie płynu wieloelektrolitowego (PWE) oraz soli fizjologicznej w stężeniu 0,9%.