Elektrolity – jaką rolę pełnią w organizmie i jak objawia się ich niedobór?

O elektrolitach słyszał prawie każdy, natomiast nie każdy zdaje sobie sprawę, jak ważną rolę pełnią w naszym organizmie. Bez nich nie byłoby możliwe prawidłowe funkcjonowanie, ich obecność jest wręcz niezbędna do życia. Dlatego też istotne jest niedopuszczanie do ich niedoboru. Kiedy wiadomo, że mamy niedobór elektrolitów? Jak uzupełniać ich poziom w organizmie?

Elektrolity – jaką rolę pełnią w organizmie?

Elektrolity są wodnymi roztworami jonów, czyli atomów posiadających dodatni lub ujemny ładunek elektryczny. Mówiąc o elektrolitach w organizmie, skupiamy się wokół jonów sodu, potasu, wapnia, magnezu oraz jonów chlorkowych i fosforanowych. Od ich obecności w ustroju zależy gospodarka wodno-elektrolitowa, której stan równowagi zapewnia prawidłowe funkcjonowanie organizmu.

Elektrolity – sód

Sód stanowi podstawowy składnik osocza. Odpowiada za ciśnienie tętnicze krwi, objętość płynów krążących w organizmie oraz za wymianę wody pomiędzy komórkami a środowiskiem zewnętrznym (utrzymywanie równowagi osmotycznej). Razem z potasem odpowiedzialny jest za prawidłowe przewodzenie impulsów nerwowych i gospodarkę kwasowo-zasadową.

Elektrolity – potas

Potas jest antagonistą sodu – zmniejsza objętość płynów zewnątrzkomórkowych w organizmie, kontroluje ilość wody w ciele i reguluje poziom pH komórek. Odpowiada za prawidłowe przewodnictwo nerwowe oraz skurcz mięśni, w tym najważniejszego – mięśnia sercowego.  

Elektrolity – wapń

Wapń jest głównym składnikiem budującym kości oraz zęby, a także odpowiada za bardzo ważny proces jakim jest krzepnięcie krwi. Razem z sodem i potasem bierze udział w przewodzeniu impulsów nerwowych oraz w skurczu mięśni. Za regulowanie jego stężenia 
w organizmie odpowiadają tarczyca i gruczoł przytarczyczny poprzez wydzielanie hormonów – odpowiednio kalcytoniny (zmniejsza wchłanianie wapnia w jelitach, który jest dostarczany wraz z pożywieniem, zwiększa jego wydalanie przez nerki oraz zmniejsza uwalnianie wapnia z kości) i parathormonu (działanie odwrotne do kalcytoniny). 

Elektrolity – magnez 

Magnez ma wiele wspólnego z wapniem – bierze udział w budowaniu kości, krzepnięciu krwi oraz skurczu mięśni. Jest on również katalizatorem dla wielu enzymów, niezbędnych do zachodzenia reakcji chemicznych w organizmie. Bierze także udział w procesach termoregulacji i regulacji ciśnienia tętniczego krwi

Elektrolity – jony chlorkowe i fosforanowe

Jony chlorkowe i fosforanowe to podstawowe jony o ujemnym ładunku elektrycznym, które uczestniczą w regulowaniu gospodarki wodno-elektrolitowej oraz utrzymaniu równowagi kwasowo-zasadowej. Wzrost i spadek stężenia jonów chlorkowych jest uzależniony od spożycia i wydalania jonów sodu. Oznacza to, że gdy zmniejsza się stężenie jonów sodu, równocześnie dochodzi do spadku stężenia jonów chlorkowych. Fosforany odpowiedzialne są za budowę kości, a także gospodarkę wapniową organizmu. 

Niedobór elektrolitów – przyczyny

Nadmierna utrata elektrolitów i wody z organizmu jest bardzo niebezpieczna, zwłaszcza dla osób starszych, dzieci oraz chorych. W skrajnych przypadkach może nawet dojść do poważnego zagrożenia zdrowia i życia. Sytuacje, którym towarzyszy ryzyko wystąpienia niedoborów elektrolitów to:

• intensywny wysiłek fizyczny,
• amatorskie lub zawodowe uprawianie sportu (treningi),
• biegunka lub wymioty,
• spożywanie alkoholu dzień wcześniej, 
• dostarczanie zbyt małej ilości płynów, 
• restrykcyjne diety,
• niektóre leki, w tym zwłaszcza moczopędne i przeczyszczające,
• infekcje z towarzyszącą im wysoką gorączką. 

Elektrolity – objawy niedoboru

Niedoborom elektrolitów bardzo często towarzyszy odwodnienie, które nie zawsze jednak daje o sobie znać od razu. Niepokojącymi objawami, świadczącymi o już istniejącym lekkim odwodnieniu organizmu jest wystąpienie silnego pragnienia oraz pojawienie się suchości ust. Ponadto do najczęstszych objawów niedoboru elektrolitów zalicza się:

• obrzęki,
• drżenia, skurcze i bóle mięśni,
• osłabienie,
• zaburzenia rytmu serca,
• zaburzenia ciśnienia krwi,
• biegunka lub zaparcia,
• nudności,
• zawroty głowy,
• nadmierne zmęczenie,
• pogorszenie samopoczucia.

U osób podejrzewających u siebie niedobór elektrolitów, zwłaszcza jeśli towarzyszą temu obrzęki czy zaburzona praca serca, zaleca się wykonanie jonogramu. Badanie elektrolitów polega na pobraniu próbki krwi, a następnie oznaczeniu stężenia poszczególnych jonów. Otrzymane wyniki u osoby dorosłej powinny mieścić się w podanych normach:

• sód – 136-148 mmol/l,
• potas – 3,6-5,0 mmol/l,
• wapń – 2,25-2,70 mmol/l,
• magnez – 0,7-1,1 mmol/l,
• chlorki – 98-110 mmol/l,
• fosforany – 0,9-1,60 mmol/l.

Wartości te mogą nieznacznie różnić się w zależności od laboratorium. Wszystkie odchylenia od norm powinny być skonsultowane z lekarzem. 

Kiedy uzupełniać poziom elektrolitów? Co zawierają preparaty nawadniające z apteki?

Każdorazowe zaburzenia elektrolitowe należy natychmiastowo regulować, korzystając z wody mineralnej lub gotowych preparatów nawadniających dostępnych w każdej aptece. Występują one w postaci gotowych płynnych preparatów, tabletek musujących lub saszetek do samodzielnego rozpuszczenia w wodzie, dzięki czemu można z nich skorzystać w każdych warunkach. W skład doustnych płynów nawadniających wchodzi glukoza oraz elektrolity. Dla diabetyków chwilowy skok glukozy po przyjęciu preparatu nawadniającego, niesie ze sobą mniejsze niebezpieczeństwo niż konsekwencje, jakie mogą wyniknąć z odwodnienia. Preparaty mają przeróżne smaki – pomarańczowy, cytrynowy, truskawkowy, jabłkowy, bananowy. 

Sprawdź elektrolity i preparaty nawadniające.

Elektrolity na odwodnienie. Elektrolity a upały

Podczas upałów należy szczególnie zadbać o odpowiednie nawodnienie organizmu. Na skutek wysokich temperatur, organizm nadmiernie poci się i tym samym traci dużo wody wraz z zawartymi w niej elektrolitami. W łatwy sposób może dojść zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej, czego sygnałem będzie chociażby zmiana ciśnienia krwi, zaburzenia pracy serca, drżenia mięśni, zawroty głowy czy nawet omdlenia. 

Prawidłowy poziom elektrolitów zapewni również odpowiednio skomponowana dieta. Warto zadbać, aby w czasie upałów w naszym menu znalazła się duża ilość świeżych warzyw i owoców. 

Elektrolity na kaca

Elektrolity nie raz postawiły na nogi kogoś, kto męczył się z uciążliwymi objawami syndromu dnia następnego. Następstwem spożywania alkoholu jest nadmierna diureza, co prowadzi do utraty wody, a wraz z nią cennych dla organizmu elektrolitów. Dlatego też na kaca warto sięgnąć po gotowe preparaty nawadniające, które nie tylko uzupełnią poziom płynów i elektrolitów, ale również dzięki zawartości glukozy czy witaminy C, pomogą pozbyć się z organizmu toksyn powstałych na skutek przemiany alkoholu etylowego, przyśpieszając regeneracje organizmu. 

Elektrolity dla sportowców 

Niezależnie od tego, czy sport uprawiany jest amatorsko czy zawodowo, w każdym przypadku należy zadbać o odpowiednią dietę pozwalającą utrzymać prawidłowy poziomu elektrolitów – podczas wysiłku fizycznego dochodzi do nadmiernego pocenia i utraty wody wraz z niezbędnymi elektrolitami. Aby sport był bezpieczny, należy zadbać o prawidłowe funkcjonowanie układu mięśniowego i nerwowego, a tym samym o właściwą ilość istotnych dla nich jonów – potas, sód i magnez. 

Podczas treningu należy mieć pod ręką wodę mineralną, jednak bywa i tak, że jony w niej zawarte to zdecydowanie za mało. Wtedy należy sięgnąć po preparaty nawadniające w postaci gotowych napojów lub tabletek musujących do samodzielnego rozpuszczenia w wodzie. 

Elektrolity przy wymiotach i biegunce 

Preparaty elektrolitowe najlepiej rozpuścić w chłodnej wodzie (zimne napoje zmniejszają odruch wymiotny, ponieważ spowalniają skurcze żołądka, niektórzy polecają również ssanie kostki lodu) i przyjmować regularnie, małymi porcjami. Jeżeli chory nie jest w stanie przyjąć płynów w formie doustnej, jest odwodniony, a wymioty bądź biegunka nie ustają, należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza. Konieczne może okazać się dożylne podanie płynu wieloelektrolitowego (PWE) oraz soli fizjologicznej w stężeniu 0,9%.