Badanie poziomu potasu we krwi. Jaka jest norma?

Oznaczenie stężenia potasu (K⁺) we krwi jest jednym z podstawowych badań gospodarki elektrolitowej organizmu. Pacjenci z chorobami kardiologicznymi i nefrologicznymi są szczególnie wrażliwi na zmiany poziomu tego pierwiastka. Zarówno hipokaliemia (niski poziom potasu), jak i hiperkaliemia (wysoki poziom potasu) to zaburzenia gospodarki elektrolitowej, które mogą być wyjątkowo groźne dla zdrowia. Jak wygląda badanie poziomu potasu, jak się do niego przygotować i co należy zrobić, aby zadbać o prawidłowe stężenie K⁺? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.

1. Czym jest potas?
2. Rola potasu w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu
3. Badanie poziomu potasu we krwi
4. Potas – norma dla kobiety, mężczyzny i dziecka w wynikach badań
5. Hipokaliemia – przyczyny i objawy za niskiego poziomu potasu w organizmie
6. Hiperkaliemia – przyczyny i objawy zbyt wysokiego poziomu potasu w organizmie
7. Jak zadbać o prawidłowe stężenie potasu?

Potas jest pierwiastkiem odpowiadającym między innymi za prawidłowe funkcjonowanie tkanek i efektywną pracę mięśni. Wraz z pozostałymi elektrolitami – sodem, chlorkami i jonami wodorowęglanowymi – uczestniczy w regulacji objętości i rozmieszczenia płynów w organizmie oraz w utrzymaniu równowagi kwasowo-zasadowej. Większość potasu zlokalizowana jest we wnętrzu komórek, a jedynie 2% znajduje się w płynach pozakomórkowych, w tym w osoczu krwi. Niewielka zmiana stężenia potasu we krwi może wywołać groźne objawy w postaci niewydolności oddechowej czy zaburzenia akcji serca. Monitorowanie stężenia tego pierwiastka należy do jednego z najczęściej zlecanych badań analitycznych, w szczególności na oddziałach szpitalnych.

Czym jest potas?

Potas jest jednym z kilku elektrolitów występujących w organizmie. Odpowiada za prawidłowe funkcjonowanie gospodarki wodno-elektrolitowej organizmu, czyli odpowiednie rozmieszczenie wody w komórkach i jamach ciała. Ponadto wpływa na prawidłowe funkcjonowanie mięśni i układu nerwowego. Jest on kationem, inaczej mówiąc jonem obdarzonym dodatnim ładunkiem elektrycznym, zlokalizowanym głównie we wnętrzu komórek. Wraz z sodem wchodzi w skład tzw. pomp sodowo-potasowych, będących częścią błon komórkowych, dzięki czemu potas kontroluje ich właściwą objętość, dodatkowo regulując transport substancji odżywczych, wody i produktów przemiany materii w obu kierunkach (z komórki i do komórki).

Rola potasu w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu

Potas to pierwiastek, którego ilość i zawartość w organizmie ma podstawowe znaczenie dla zachowania homeostazy. Potas bierze udział w szeregu procesów zachodzących w organizmie:

• jest aktywatorem ponad 40 różnych reakcji enzymatycznych (przyspiesza ich przebieg),
• pobudza perystaltykę jelit,
• reguluje przewodnictwo nerwowe oraz kurczliwość mięśni,
• bierze udział w syntezie białek,
• odpowiada za prawidłowe nawodnienie komórek,
• wpływa na regulowanie rytmu serca,
• chroni naczynia wieńcowe przed miażdżycą,
• uczestniczy w wydzielaniu insuliny.

Badanie poziomu potasu we krwi

Oznaczenie stężenia potasu we krwi jest elementem składowym badania oceniającego poziom wszystkich elektrolitów obecnych w osoczu, czyli jonogramu. Analiza poziomu potasu jest najczęściej zlecana wśród pacjentów leczonych kardiologicznie lub przyjmujących preparaty moczopędne, aby ocenić czy stosowane środki nie zaburzają rytmu pracy serca. Do badania należy przystąpić na czczo, czyli po około 12 godzinach przerwy w spożywaniu posiłków, a ponadto na 2–3 dni przed badaniem zaleca się ograniczyć picie alkoholu i unikanie intensywnego wysiłku fizycznego. Oznaczenie stężenia potasu jest badaniem refundowanych przez NFZ, jeśli zostanie zlecone przez lekarza. Można je także wykonać prywatnie, wówczas jego koszt nie powinien przekroczyć 10 zł lub 30–40 zł w przypadku wspomnianego jonogramu. 

Potas – norma dla kobiety, mężczyzny i dziecka w wynikach badań

Prawidłowy poziom potasu u kobiet, mężczyzn i dzieci znajduje się w granicach 3,5–5,0 mmol/l. Analizując wynik badania, warto jednak zwrócić uwagę, czy mieści się on w zakresie normy danego laboratorium diagnostycznego i czy jest oznaczony symbolem wskazującym na przekroczenie wartości prawidłowych: ↑ lub H (ang. High – wysoki) przy podwyższonym i ↓ lub L (ang. Low – niski) przy obniżonym poziomie potasu.

Hipokaliemia – przyczyny i objawy za niskiego poziomu potasu w organizmie

Obniżony poziom potasu, nazywany inaczej hipokaliemią, może wynikać ze zbyt niskiej podaży tego pierwiastka w diecie, a także ze stanów chorobowych, takich jak hiperaldosteronizm, zaburzenia żołądkowo-jelitowe (przebiegające z wymiotami lub biegunką), przewlekłe stany zapalne jelit, odmiedniczkowe i kłębuszkowe przewlekłe zapalenie nerek, nowotwory jajników  i nerek lub zasadowica metaboliczna. Niekiedy hipokaliemia może być również skutkiem nadmiernej utraty potasu przez nerki, co jest następstwem przyjmowania leków (moczopędnych, kortykosteroidów, agonistów receptorów beta-adrenergicznych, antagonistów receptorów alfa-adrenergicznych, antybiotyków, leków przeciwgrzybiczych).

Hiperkaliemia – przyczyny i objawy zbyt wysokiego poziomu potasu w organizmie

Do wzrostu stężenia potasu, czyli do hiperkaliemii dochodzi najczęściej na skutek niewydolności nerek lub kory nadnerczy (choroby Addisona), powikłań cukrzycy, hipoaldosteronizmu, odwodnienia, nadmiernej podaży sodu w diecie, niedotlenienia tkanek – skutkującego kwasicą metaboliczną lub oddechową, rozległych oparzeń i innych stanów, którym towarzyszy rozpad komórek. Również przyjmowanie leków – beta-blokerów, przeciwzapalnych, moczopędnych – może podnosić poziom potasu we krwi. Objawy hiperkaliemii, które powinny skłaniać do wizyty u lekarza to przede wszystkim obniżenie siły mięśniowej, skurcze lub porażenie mięśni, apatia, splątanie, drętwienie kończyn, drgawki i zaburzenia rytmu serca.

Jak zadbać o prawidłowe stężenie potasu?

Na stężenie potasu w organizmie wpływa zarówno ilość spożywanej wody, rodzaj stosowanych leków, jak i diety bogatej w ten pierwiastek. Osoby, które potrzebują uzupełniać poziom potasu we krwi, powinny częściej sięgać po takie produkty, jak suszone owoce (morele, śliwki, daktyle czy figi), kaszę gryczaną, jęczmienną, pomidory, pieczywo żytnie, ryby, mięso z kurczaka i indyka, soki z pomidorów i buraków, banany, kakao, grzyby i orzechy. Przy wystąpieniu dużych niedoborów warto rozważyć dodatkową suplementację potasu, poprzedzoną konsultacją z lekarzem. Pacjenci cierpiący na hiperkaliemię powinni z kolei ograniczać spożywanie tego typu pokarmów i dbać o prawidłowe nawodnienie organizmu.