Sód (Na) – badamy elektrolity we krwi. Norma, hiponatremia, hipernatremia

Badanie stężenia sodu (Na) jest jednym z głównych oznaczeń parametrów krwi. Nie jest badaniem drogim ani też wymagającym specjalnego przygotowania, niemniej kontrolowanie poziomu sodu jest bardzo istotne. Wszelkie nieprawidłowości w stężeniu tego elektrolitu mogą być bardzo groźne dla zdrowia, szczególnie osób, u których zdiagnozowano choroby kardiologiczne, jak chociażby nadciśnienie tętnicze lub nefrologiczne, jak niewydolność nerek. Jak wygląda badanie, czy jest refundowane, ile kosztuje i jakie są normy dla kobiet, mężczyzn i dzieci? Odpowiadamy w niniejszym artykule.

Sód, a właściwie jon sodowy (Na⁺) należy do podstawowych elektrolitów ludzkiego organizmu, odpowiadających za utrzymanie równowagi wodno-elektrolitowej i kwasowo-zasadowej oraz wpływających na prawidłowe funkcjonowanie mięśni i układu nerwowego. Optymalne stężenie sodu w osoczu mieści się w wąskich, ściśle wyznaczonych granicach, a każde odchylenie od normy jest zjawiskiem groźnym dla zdrowia, wymagającym szybkich działań terapeutycznych. Hiponatremia to stan, w którym ilość sodu w osoczu spada poniżej określonej normy i jest jednym z najczęstszych zaburzeń elektrolitowych odnotowywanych wśród pacjentów. Z tego powodu jonogram, czyli badanie określające ilość elektrolitów we krwi, należy do podstawowego panelu testów diagnostycznych rekomendowanych przez lekarzy.

Czym jest sód?

Sód jest jednym z najważniejszych pierwiastków niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Wraz z chlorem i potasem należy on do grupy tzw. elektrolitów błonowych, czyli substancji, które w roztworach wodnych przyjmują postać jonów, regulujących gospodarkę wodno-elektrolitową każdej komórki ciała. Sód jest obecny we wszystkich płynach organizmu, ale jego największe ilości znajdują się w płynie zewnątrzkomórkowym, przede wszystkim w osoczu krwi. Wraz z potasem wchodzi on także w skład pomp sodowo-potasowych zlokalizowanych w błonie komórkowej, odpowiadających za utrzymanie potencjału błon komórkowych i właściwej objętości komórek. Pompy sodowo-potasowe regulują transport substancji odżywczych i wody do wnętrza komórki, umożliwiając jednocześnie usuwanie produktów przemiany materii na zewnątrz, wpływając w ten sposób na przebieg większości procesów fizjologicznych.

Rola sodu w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu

Prawidłowe działanie pomp sodowo-potasowych wpływa na regulację napięcia mięśni szkieletowych i serca oraz efektywne przewodnictwo impulsów w obrębie układu nerwowego, umożliwiając przez to właściwe funkcjonowanie komórek nerwowych i mięśniowych oraz współpracę wszystkich elementów ustroju. Jony sodowe odpowiadają również za utrzymanie prawidłowego pH oraz odpowiedniej ilości i lokalizacji wody w organizmie, gwarantując zachowanie należytej równowagi kwasowo-zasadowej. Sód trafia do osocza na skutek podaży w diecie, a usuwany jest głównie z moczem i w niewielkim stopniu z potem i kałem. W warunkach prawidłowych cała pula sodu pochodząca z pożywienia ulega wydaleniu przez nerki, a proces ten jest regulowany przez odpowiednie hormony (peptydy natriuretyczne, aldosteron i wazopresynę) oraz układ nerwowy (zwiększone stężenie sodu odczuwane jest jako pragnienie, a spożycie wody przywraca jego poziom do optymalnego zakresu). Jeżeli działanie któregokolwiek z tych mechanizmów ulegnie upośledzeniu, może dojść do zaburzeń gospodarki sodowej i wystąpienia objawów wynikających z nieprawidłowej regulacji ilości wody, takich jak odwodnienie, obrzęki czy zaburzenia świadomości.

Badanie poziomu sodu we krwi. Jak się przygotować do badania?

Poziom sodu jest oznaczany w próbce krwi pobieranej zazwyczaj z żyły łokciowej. Do badania najlepiej jest przystąpić rano, będąc na czczo, czyli co najmniej 8 godzin po spożyciu ostatniego posiłku. Nie jest to jednak warunek konieczny. Dzień przed badaniem warto także ograniczyć czynniki stresowe oraz wzmożony wysiłek fizyczny (unikać uprawiania sportu) oraz spożywania alkoholu. Na badanie stężenia sodu we krwi może nas skierować lekarz, zarówno pierwszego kontaktu, jak i specjalista i wówczas jest ono refundowane przez NFZ. Jeśli chcielibyśmy sami udać się do punktu pobrań, musimy liczyć się z niewielkim kosztem rzędu 8 –12 zł, biorąc pod uwagę cenę jednostkowego oznaczenia sodu. Często analizę tego elektrolitu wykonuje się także kompleksowo w formie jonogramu pełnego lub częściowego. Wówczas wydatek związany z takim badaniem nie powinien przekroczyć 30 zł.

Sód – norma dla kobiety, mężczyzny i dziecka w wynikach badań

Prawidłowy poziom sodu, zarówno u osób dorosłych, jak i u dzieci, mieści się w przedziale 135–145 mmol/l. Ze względu na to, że laboratoria diagnostyczne stosują różne metody przeprowadzenia testu, w wyniku badania podają także różne wartości referencyjne i mogą nieznacznie różnić się między sobą. Analizując wynik badania, warto zwrócić uwagę, czy mieści się on w przedziale proponowanym przez dane laboratorium i czy jest oznaczony symbolem sygnalizującym przekroczenie wartości prawidłowych: ↑ lub H (ang. High – wysoki) przy podwyższonym poziomie sodu we krwi i ↓ lub L (ang. Low – niski) przy obniżonym poziomie sodu.

Hiponatremia – przyczyny i objawy za niskiego poziomu sodu w organizmie

Hiponatremia, czyli stan, w którym stężenie sodu spada poniżej 135 mmol/l, jest zjawiskiem często spotykanym w praktyce klinicznej, w szczególności u starszych pacjentów.

Do najczęstszych przyczyn, z których wynika obniżenie stężenia jonów sodowych, należą:

• zatrucia pokarmowe, którym towarzyszą biegunki i wymioty,
• niedrożność jelit,
• przyjmowanie leków: moczopędnych, morfiny, środków przeczyszczających lub odwadniających (diuretycznych),
• niewydolność nerek, serca lub wątroby (skutek np. marskości wątroby lub zespołu nerczycowego),
• zespół niewłaściwego uwalniania wazopresyny (SIADH, inaczej zespół Schwarza-Barttera),
• niedoczynność tarczycy,
• choroba Addisona i towarzyszące jej obniżone wydzielanie aldosteronu,
• niewystarczające spożycie sodu, czyli dieta niskosodowa.

Hipernatremia – przyczyny i objawy zbyt wysokiego poziomu sodu w organizmie

Hipernatremia, czyli zbyt wysokie stężenie sodu we krwi, prawie zawsze jest skutkiem nadmiernej utraty wody przez organizm. Może do niej dochodzić wskutek:

• niewystarczającego przyjmowania płynów,
• obecności chorób przebiegających ze zwiększeniem stężenia aldosteronu (choroby Cushinga, choroby Conna)
• zmniejszeniem wydzielania hormonu antydiuretycznego, czyli wazopresyny (moczówka prosta),
• nadmiernej utraty płynów, np. przy oparzeniach lub nadmiernym poceniu
• przyjmowania leków moczopędnych.

Objawy, które mogą sugerować podwyższony poziom sodu to przede wszystkim uczucie pragnienia, suche śluzówki, zaburzenia zachowania (pobudzenie, niepokój), brak apetytu, nudności, wymioty, nadciśnienie, osłabienie mięśni lub drgawki i bezwzględnie powinny być one zgłoszone lekarzowi lub ratownikowi medycznemu.

Jak zadbać o prawidłowe stężenie sodu?

Ze względu na to, że duża część sodu w organizmie pochodzi z pożywienia, w przypadku wystąpienia zaburzeń wpływających na zmiany jego stężenia, oprócz zaleceń lekarza warto także zwrócić uwagę na prawidłowo zbilansowaną dietę. Pokarmy bogate w sód to przede wszystkim te wzbogacone o sól kuchenną (NaCl), czyli wędliny, konserwy mięsne, soki warzywne, słone przekąski (chipsy, paluszki, krakersy), kostki bulionowe, pieczywo, solone produkty mleczne, wędzone ryby, marynowane i fermentowane warzywa itd. Jeżeli wyniki badań wskazują na hipernatremię, należy starać się ograniczyć ilość tego typu produktów do minimum oraz zadbać o zwiększenie ilości wypijanej wody (minimum 1,5–2 litry niskosodowej wody mineralnej). W przypadku hiponatremii warto wzbogacić swoje menu o rozsądne ilości pokarmów bogatych w sód.