Sód – właściwości i zastosowanie w lecznictwie. Niedobór i nadmiar sodu w organizmie

Właściwości sodu

Sód, wraz z jonem chlorkowym, utrzymuje prawidłowe stężenie osmotyczne tego płynu i osocza. Odgrywa również podstawową rolę w regulacji gospodarki wodnej i kwasowo-zasadowej oraz wpływa na stan pobudliwości komórek nerwowych i kurczliwość mięśni.

Sód w diecie

Jak wszystko w nadmiarze, zbyt duże spożycie chlorku sodowego jest niekorzystne dla zdrowia. A większość ludzi spożywa znacznie więcej soli niż potrzebuje. Nadmiar soli kuchennej w diecie może wpływać na zatrzymanie wody w organizmie i podwyższać w ten sposób ciśnienie tętnicze krwi. W efekcie może dojść do rozwoju nadciśnienia tętniczego lub nasilenia nadciśnienia już istniejącego. Spostrzeżenie to jest oparte na obserwacji, że w krajach o wysokim spożyciu soli kuchennej, nadciśnienie tętnicze występuje szczególnie często. Tymczasem można się odzwyczaić od słonego smaku w ciągu kilku tygodni.

Zawartość soli kuchennej w produktach spożywczych

Należy pamiętać, że surowe produkty spożywcze zawierają mało chlorku sodowego, natomiast jest jej dużo w konserwach i daniach gotowych. W poniższej tabeli przedstawione są ilości produktów surowych i przetworzonych zawierających mniej więcej po 100 mg sodu.

Sól zawierają także: woda morska, sole warzywne, sól czosnkowa, kostki rosołowe, ekstrakty sosów, musztarda, ketchup, maggi, majonez i sosy do przyprawiania potraw.

Przemiana sodu w organizmie zależy nie tylko od wielkości spożycia tego pierwiastka, ale również od wielu czynników hormonalnych i sprawnej czynności nerek. Nadmiar spożytego sodu wydalany jest prawie wyłącznie przez nerki.

Niedobór i nadmiar sodu w organizmie

Do obniżenia stężenia sodu we krwi może dojść m. in. w następstwie:

• wymiotów,
• biegunki,
• ciężkich chorób przewodu pokarmowego (zapalenie trzustki, niedrożność jelit, zapalenie otrzewnej),
• oparzenia,
• stosowania tiazydowych leków moczopędnych,
• zaburzeń hormonalnych,
• różnych chorób nerek,
• niewydolności krążenia,
• marskości wątroby.Gdy stężenie sodu w osoczu spada poniżej 136 mEq/l, to rozpoznaje się wówczas hiponatremię. Objawy jej mogą być różnorodne: nadwrażliwość nerwowa, drgawki, częściowy lub całkowity bezruch. W rzadkich przypadkach może wystąpić spiączka prowadząca do śmierci. Leczenie uzależnione jest od przyczyny i stopnia nasilenia niedoboru sodu.

Do wzrostu stężenia sodu we krwi może dojść m. in. w przebiegu.:

• gorączki i nadmiernych potów,
• biegunki,
• wymiotów,
• oparzeń,
• stosowania pętlowych leków moczopędnych,
• chorób miąższu nerek,
• zaburzeń hormonalnych,
• braku dostępu do wody.

Gdy stężenie sodu w osoczu wzrasta powyżej 145 mEq/l jest to tzw. hipernatremia. Dochodzi do niej wówczas gdy straty wody związane z procesami chorobowymi nie są dostatecznie wyrównywane. Jest to bardzo groźne zaburzenie, obarczone 40-60 % śmiertelnością. Często sama choroba uniemożliwia po prostu picie płynów. Głównym objawem hipernatremii jest uczucie pragnienia, a także: zmniejszenie wydzielania śliny oraz łez, osłabienie, spadek ciśnienia krwi i przyspieszenie akcji serca. Inne objawy są następstwem odwodnienia komórek mózgowych np. drżenia mięśni, bóle i zawroty głowy, drgawki, śpiączka. Leczenie ma na celu uzupełnienie niedoborów wody doustnie lub dożylnie.

Zastosowanie sodu w medycynie

Choć najczęściej chlorek sodowy kojarzy się nam z solniczką, to jednak najważniejsze zastosowanie znalazł w lecznictwie. Najczęściej jako 0,9% roztwór chlorku sodowego zwany inaczej solą fizjologiczną lub roztworem fizjologicznym soli. Roztwór chlorku sodowego o takim stężeniu podawany dożylnie działa nawadniająco i słabo moczopędnie. Stosuje się go w celu uzupełniania niedoborów płynów ustrojowych np. po zabiegach chirurgicznych i w stanach odwodnienia w wyniku obfitych wymiotów, biegunki, wstrząsu pourazowego lub oparzeń. Jałowy roztwór fizjologiczny soli zalecany jest przez okulistów do przemywania i przepłukiwania oczu.

Chlorek sodowy występuje w różnych gotowych preparatach farmaceutycznych. Są to:

1. Preparaty chlorku sodowego do nosa w postaci 0,65 % kropli lub 0,9 % żelu, które przywracają właściwą wilgotność wysuszonej błonie śluzowej nosa, poprawiają drożność przewodów nosowych, upłynniają gęstą wydzielinę i ułatwiają usunięcie jej z nosa i zatok.
2. Doustne preparaty uzupełniające niedobory wodno-elektrolitowe powstające w wyniku wymiotów lub biegunki (elektrolity). Są to tabletki lub saszetki z proszkiem zawierającym określone ilości chlorku sodowego, chlorku potasowego, wodorowęglanu sodowego i glukozy, które rozpuszcza się przez użyciem w wodzie. Taki roztwór można podawać niemowlętom, dzieciom i osobom dorosłym. Należy pić go małymi porcjami, ale często.
3. Gotowe płyny z solą fizjologiczną lub płyny wieloelektrolitowe do podawania dożylnego.