Kortyzol – norma, badanie, objawy podwyższonego i obniżonego kortyzolu
Agnieszka Gierszon

Kortyzol – norma, badanie, objawy podwyższonego i obniżonego kortyzolu

Kortyzol (hydrokortyzon) jest naturalnym hormonem steroidowym produkowanym w organizmie przez korę nadnerczy. Nazywany jest hormonem stresu. Wywiera bardzo duży wpływ na metabolizm, w tym na stężenie glukozy we krwi, podnosząc jej poziom w reakcji na stres. Stężenie kortyzolu jest zależne od pory dnia – w godzinach porannych jest najwyższe, a w godzinach wieczornych najniższe. Tę zależność należy wziąć pod uwagę podczas interpretacji wyników badania. Czy można zbadać poziom stresu, wykonując oznaczenie poziomu kortyzolu? Odpowiedź w artykule.

Kortyzol to hormon glikokortykosteroidowy, wytwarzany przez korę nadnerczy pod wpływem ACTH. Jego główną rolą jest regulacja poziomu glukozy we krwi w odpowiedzi na wysiłek fizyczny i stres, dzięki czemu potocznie nazywany jest właśnie „hormonem stresu”.

Kortyzol – czym jest?

Kortyzol to naturalny hormon glikokortykosteroidowy wytwarzany przez warstwę pasmowatą nadnerczy, czyli niewielkich narządów zlokalizowanych bezpośrednio nad nerkami. Za produkcję kortyzolu odpowiadają podwzgórze mózgowe i przysadka mózgowa. Gdy stężenie kortyzolu ulega obniżeniu, podwzgórze uwalnia hormon uwalniający kortykotropinę (CRH), stymulujący przysadkę mózgową do wytwarzania ACTH, które z kolei reguluje produkcję kortyzolu przez nadnercza. We krwi kortyzol występuje głównie w postaci związanej z białkami osocza (transkortyną i albuminą), jedynie niewielka jego część występuje w postaci wolnej, czyli aktywnej. Wydzielanie kortyzolu ma charakter pulsacyjny, a częstość i wielkość pulsów zależy od działania ACTH.

Najwyższy poziom kortyzolu we krwi pacjentów obserwuje się w godzinach porannych, a najniższy około północy.

Kortyzol – rola w organizmie

Kortyzol pełni w ludzkim organizmie bardzo wiele istotnych funkcji. Na poziomie komórkowym kortyzol reguluje i aktywuje transkrypcję niektórych genów oraz stabilizuje błony biologiczne w komórkach. Na poziomie metabolicznym hormon ten odpowiada za metabolizm glukozy, białek i tłuszczów oraz za regulację ciśnienia krwi i pracy układu immunologicznego. W odpowiedzi na stres poprzez zwiększenie glukoneogenezy i przyspieszenie glikogenolizy kortyzol zwiększa poziom glukozy w surowicy krwi. Kortyzol podnosi też częstotliwość skurczów serca oraz wzmacnia działanie innych „hormonów stresu”, czyli adrenaliny i noradrenaliny. Dzięki temu organizm lepiej radzi sobie z sytuacją stresową. W zakresie gospodarki białkowej i lipidowej kortyzol odpowiada za nasilenie procesu rozpadu białek i tłuszczów w organizmie. Kortyzol przejawia także zdolność do zatrzymywania sodu w organizmie, ogranicza resorpcję wapnia i fosforu, ma działanie przeciwzapalne i immunosupresyjne.

Na zmiany poziomu kortyzolu we krwi pacjenta mogą wpływać np. choroby nowotworowe, gorączka i infekcje, urazy, niestabilne warunki życia, stres powodowany przez pracę zawodową, wysiłek fizyczny bądź otyłość.

Powiązane produkty

Badanie poziomu kortyzolu – wskazania

Wśród wskazań do wykonania oznaczenia poziomu kortyzolu u pacjenta można wymienić m.in.:

  • otyłość,
  • przewlekłe zmęczenie,
  • obniżenie nastroju,
  • bezsenność,
  • zaburzenia funkcji gruczołu tarczowego (niedoczynność bądź nadczynność tarczycy),
  • zaburzenia syntezy innych hormonów glikokortykosteroidowych,
  • nadciśnienie tętnicze,
  • zaburzenia miesiączkowania,
  • podejrzenie nowotworów jajników, jąder lub nadnerczy,
  • podejrzenie zespołu lub choroby Cushinga.

Badanie poziomu kortyzolu – przygotowanie i przebieg badania

Standardowo materiałem stosowanym do oznaczania stężenia kortyzolu jest surowica krwi pacjenta, pozyskana po pobraniu krwi z żyły łokciowej. Przed pobraniem krwi należy być na czczo przez około 8 do 12 godzin. Rutynowo poziom kortyzolu oznacza się z jednego pobrania, jeśli jednak lekarz będzie chciał ocenić, czy dobowa zmienność wyrzutu kortyzolu mieści się w granicach normy, krew pobierana będzie od pacjenta kilka razy w ciągu dnia.

W uzasadnionych przypadkach materiał stosowany do oznaczenia stężenia kortyzolu może stanowić mocz bądź ślina pacjenta. W materiale z dobowej zbiórki moczu możliwe jest oznaczenie poziomu wolnego kortyzolu. W ramach przygotowania do badania i w porozumieniu z lekarzem prowadzącym może być wskazane odstawienie przyjmowanych przez pacjenta leków glikokortykosteroidowych.

Badanie poziomu kortyzolu w ślinie nie jest szeroko rozpowszechnione, jednak w laboratoriach, które prowadzą taką diagnostykę, możliwe jest dzięki niemu oznaczenie poziomu kortyzolu korelującego z poziomem tego hormonu w surowicy krwi. Dla części pacjentów może to być dużym ułatwieniem, jeśli np. obawiają się pobrania krwi.

Gdy przesiewowe wyniki badania poziomu kortyzolu nie mieszczą się w zakresie wartości referencyjnych, lekarz może skierować pacjenta na dalsze badania, czyli na test hamowania syntezy kortyzolu z wykorzystaniem deksametazonu podawanego w tabletkach bądź test stymulacji wytwarzania kortyzolu z wykorzystaniem ACTH.

Kortyzol – normy, interpretacja wyników badania

Zakresy referencyjne kortyzolu różnią się między sobą w zależności od laboratorium, metody oznaczenia i materiału, w którym dokonano oznaczeń. Standardowo norma stężenia kortyzolu w surowicy krwi pozyskanej od pacjenta w godzinach porannych to około 150 do około 650 nmol/L. W przypadku badania wykonywanego z surowicy w godzinach wieczornych zakresy wartości referencyjnych dla stężenia kortyzolu są o połowę niższe, tj. od około 75 do około 290 nmol/L. Normy kortyzolu w dobowej zbiórce moczu mieszczą się w granicach 55–330 nmol/24 godz., natomiast normy kortyzolu w ślinie wynoszą od około 0,3 do 4,3 nmol/L.

Co oznacza podwyższony poziom kortyzolu?

Zwiększony poziom kortyzolu może wskazywać na występowanie u pacjenta tzw. choroby Cushinga, wynikającej najczęściej z obecności produkujących ACTH guzów przysadki mózgowej lub nadnerczy. Wzrost poziomu kortyzolu obserwowany jest także u pacjentów z tzw. zespołem Cushinga, często mylonym z chorobą Cushinga. Zespół Cushinga to grupa objawów wynikających z nadmiaru hormonów steroidowych – produkowanych w nadmiarze przez nadnercza i podawanych z zewnątrz w formie leków lub stymulacji hormonalnej. Wzrost stężenia kortyzolu może być też objawem nowotworowych guzów płuc, anoreksji, depresji, wzmożonego wysiłku oraz nagłego lub przewlekłego stresu.

Sprawdź, jakie tabletki i leki uspokajające znajdziesz na DOZ.pl

Co oznacza obniżony kortyzol?

Obniżony poziom kortyzolu wiąże się z pierwotną bądź wtórną niedoczynnością nadnerczy. W przebiegu pierwotnej niedoczynności nadnerczy, związanej z chorobą Addisona bądź uszkodzeniem narządu, nadnercza produkują zbyt mało kortyzolu. Wtórna niedoczynność nadnerczy powstaje wskutek niedoczynności lub guzów przysadki mózgowej bądź podwzgórza, w wyniku których zahamowana jest produkcja ACTH.

Kortyzol a bezsenność i nadwaga

Najczęstsze objawy choroby i zespołu Cushinga, związanych ze wzrostem poziomu kortyzolu we krwi, to: otyłość centralna przebiegająca z nagromadzeniem tkanki tłuszczowej na twarzy i w tułowiu, zaniki mięśni kończyn, ścieńczenie skóry i rumień twarzy, czerwone lub fioletowe rozstępy skóry na brzuchu, udach, piersiach, pośladkach i ramionach, trądzik skóry twarzy, hirsutyzm (nadmierne, „męskie” owłosienie u kobiet), obrzęki, wzrost apetytu, utrata kondycji fizycznej, osteoporoza, nawracające infekcje, zaburzenia miesiączkowania, obniżenie potencji i libido, zaburzenia wzroku, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, nadciśnienie, bóle głowy i brzucha. Zespołowi Cushinga mogą też towarzyszyć przewlekła bezsenność i zaburzenia psychiczne (depresje i psychozy).

Obniżenie poziomu kortyzolu u pacjenta wiąże się przede wszystkim z ogólnym osłabieniem, spadkiem siły mięśniowej, złym samopoczuciem i przemęczeniem, spadkiem wagi i ciśnienia krwi oraz z bólami brzucha. Ekstremalnie obniżony poziom kortyzolu u pacjenta poddanego silnemu stresowi może nawet doprowadzić do tzw. przełomu nadnerczowego, przebiegającego z utratą przytomności, zaburzeniami świadomości, spadkiem ciśnienia i tachykardią. Przełom nadnerczowy jako stan zagrażający życiu wymaga pilnej pomocy medycznej.

Badanie poziomu kortyzolu we krwi – cena/refundacja, skierowanie

Jeżeli zdecydujemy się na wykonanie badania poziomu kortyzolu za odpłatnością, cena badania wyniesie od około 40 do 80 złotych, a na jego wynik będziemy oczekiwać około jednego dnia roboczego. W przypadku gdy skierowanie na oznaczenie poziomu kortyzolu wystawi lekarz specjalista, np. lekarz endokrynolog, koszt badania podlega refundacji przez NFZ.

  1. Dembińska-Kieć A. i in. (red.), Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, Warszawa 2014.
  2. Lee D. Y. i in., Technical and clinical aspects of cortisol as a biochemical marker of chronic stress, „BMB Rep”, 48 (4) 2015.
  3. Musiała N. i in., Kortyzol – nadzór nad ustrojem w fizjologii i stresie, „Diagnostyka Laboratoryjna”, 54 (1) 2018.

Twoje sugestie

Dokładamy wszelkich starań, aby podane zdjęcie i opis oferowanych produktów były aktualne, w pełni prawidłowe oraz kompletne. Jeśli widzisz błąd, poinformuj nas o tym.

Zgłoś uwagi Ikona

Polecane artykuły

  • TSH – normy, za wysokie, za niskie. Interpretacja wyników

    TSH (hormon tyreotropowy) jest produkowany przez przysadkę mózgową i stymuluje tarczycę do wydzielania hormonów – trójjodotyroniny (T3) oraz tyroksyny (T4). Oznaczenie poziomu TSH we krwi jest podstawowym badaniem, dzięki któremu można sprawdzić, czy tarczyca funkcjonuje prawidłowo. Co oznacza podwyższone TSH lub obniżony poziom tyreotropiny?

  • Klirens kreatyniny (GFR) – badanie, normy, wskazania

    GFR to parametr służący do oceny wydolności pracy nerek. Bez aktualnego wyniku badania wskaźnika czynności nerek nie możemy np. wykonać obrazowych badań diagnostycznych, w których niezbędne jest zastosowanie kontrastu (np. RTG) dla lepszego uwidocznienia oznaczanych struktur. Ponadto klirens kreatyniny jest niezbędnym miernikiem wydolności nerek w trakcie ich terapii. Dzięki niemu możliwa jest ocena skuteczności leczenia nefrologicznego i ewentualnej konieczności zastosowania poważniejszych kroków terapeutycznych, jak chociażby wdrożenie leczenia nerkozastępczego. Kto może skierować nas na badanie GFR, ile kosztuje i jak się do niego przygotować? Odpowiadamy w niniejszym artykule.

  • Cholesterol HDL – badanie, normy. Co oznacza obniżony poziom „dobrego cholesterolu”?

    Badanie poziomu cholesterolu HDL jest jednym z głównych oznaczeń zlecanych osobom, u których ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych jest wysokie. Pacjenci chorujący na cukrzycę, po przebytym zawale serca, palacze oraz kobiety przyjmujące hormonalną terapię antykoncepcyjną, beta-blokery lub retinoidy powinni częściej oznaczać poziom dobrego cholesterolu i jego stosunek do LDL. Badaniami dodatkowymi, które zaleca się wykonać przy oznaczeniu HDL, są stężenia cholesterolu całkowitego, LDL i trójglicerydów. Jak należy się przygotować do oznaczenia poziomu HDL? Ile kosztuje badanie? Czy może być refundowane? Czy aby zbadać poziom cholesterolu HDL, trzeba być na czczo? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.

  • Cholesterol LDL – badanie, normy, podwyższony. Jak obniżyć zbyt wysoki poziom „złego cholesterolu”?

    Badanie poziomu cholesterolu LDL jest jednym z elementów tzw. lipidogramu, który zaleca się wykonywać minimum raz do roku, w ramach badań profilaktycznych. Przeprowadzenie tego oznaczenia ma na celu potwierdzenie wydolności lub dysfunkcji pracy wątroby. Na zaburzenia ilości „złego cholesterolu” wpływa szereg czynników, które są związane głównie z dietą i stylem życia. Jak wygląda badanie, jakie są normy cholesterolu LDL, ile kosztuje oznaczenie i czy na pobranie krwi trzeba być na czczo? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.

  • Wysokie ALT – czego jest objawem? Jakie są normy badania ALT?

    Prawidłowy zakres referencyjny dla aminotransferazy alaninowej zależy od wielu czynników i może różnić się w zależności od laboratorium, w którym wykonywane jest badanie. Oznaczenie poziomu ALT we krwi pozwala na wykrycie chorób wątroby i ocenę stopnia ich zaawansowania, jak również na różnicowanie określonych schorzeń wątroby między sobą. Jakie są normy ALT we krwi, jak wygląda badanie oraz czy do oznaczenia trzeba być na czczo?

  • Biorezonans – co to jest, jak działa i czy jest skuteczny w leczeniu chorób i nałogów?

    Biorezonans magnetyczny to jedna z metod wykorzystywanych przez osoby praktykujące niekonwencjonalne formy leczenia różnych chorób. Nie udało się dotychczas jednoznacznie rozstrzygnąć, czy terapia z użyciem biorezonansu jest skuteczna. Największym problemem jest brak rzetelnych badań naukowych, które potwierdziłyby słowa zwolenników tej metody dotyczące tego, czy i jak naprawdę działa biorezonans.

  • Badanie AMH (wskaźnik rezerwy jajnikowej) – normy, cena

    Badanie AMH, czyli hormonu antymüllerowskiego, jest jednym z kluczowych elementów oceny rezerwy jajnikowej kobiety. Pozwala na ocenę liczby pęcherzyków jajnikowych, które mogą być stymulowane w ramach procedury in vitro. Na czym polega to badanie? Czy warto je wykonać? Jak interpretować wyniki?

  • Badania na niepłodność dla kobiet – jak wyglądają? Jak się przygotować?

    Niepłodność to problem, który dotyka coraz większą liczbę osób na całym świecie. Szacuje się, że nawet 15% par boryka się z problemami z zajściem w ciążę. Spośród wszystkich przyczyn niepłodności w związku 40% leży po stronie mężczyzn, 40% po stronie kobiet, a w 20% przyczyny pochodzą od obojga partnerów. Wielu z nich zwraca się o pomoc do specjalistów, którzy oferują różne metody diagnostyki i leczenia niepłodności. Jakie badania na niepłodność warto zrobić?

Porozmawiaj z farmaceutą
Infolinia: 800 110 110

Zadzwoń do nas jeśli potrzebujesz porady farmaceuty.
Jesteśmy dla Ciebie czynni całą dobę, 7 dni w tygodniu, bezpłatnie.

Pobierz aplikację mobilną Pobierz aplikację mobilną Doz.pl

Ikona przypomnienie o zażyciu leku.
Zdarza Ci się ominąć dawkę leku?

Zainstaluj aplikację. Stwórz apteczkę. Przypomnimy Ci kiedy wziąć lek.

Dostępna w Aplikacja google play Aplikacja appstore
Dlaczego DOZ.pl
Niższe koszta leczenia

Darmowa dostawa do Apteki
Bezpłatna Infolinia dla Pacjentów.

ikona niższe koszty leczenia
Bezpieczeństwo

Weryfikacja interakcji leków.
Encyklopedia leków i ziół

Ikona encklopedia leków i ziół
Wsparcie w leczeniu

Porady na czacie z Farmaceutą.
E-wizyta z lekarzem specjalistą.

Ikona porady na czacie z farmaceutą
Newsletter

Bądź na bieżąco z DOZ.pl

logo Telemedi

Usługę zdalnej konsultacji z lekarzem świadczy Telemedi.
Regulamin świadczenia usługi dostępny jest tutaj.