Leki na bezsenność – czy ich stosowanie jest bezpieczne?

Ze względu na czas trwania objawów bezsenność dzieli się na: przygodną (o czasie trwania do kilku dni), krótkotrwałą (która trwa do 4 tygodni) oraz przewlekłą (trwającą powyżej miesiąca). Charakteryzują je podobne objawy: trudność w zaśnięciu i utrzymaniu ciągłego snu, sen o złej jakości oraz zbyt wczesne budzenie się. Symptomy te są określane jako nieprawidłowe, gdy oddziałują na samopoczucie lub zaburzają funkcjonowanie człowieka w ciągu dnia. W leczeniu bezsenności mogą pomóc preparaty nasenne. Jakie są ich rodzaje oraz jak długo można je przyjmować, aby nie wyrządzić sobie szkody?

Sposoby leczenia bezsenności

Pacjenci cierpiący na bezsenność najchętniej leczą się sami, za pomocą leków bez recepty, preparatów ziołowych, alkoholu lub suplementów diety. Dopiero kiedy objawy są niezwykle uciążliwe i wpływają negatywnie na ich życie społeczne oraz zawodowe, udają się do lekarza po leki dostępne na receptę.

Do grupy leków, które są stosowane w leczeniu bezsenności zalicza się:

• leki uspokajające: pochodne benzodiazepiny,
• leki nasenne: antagoniści receptora GABA, tzw. leki „Z” (zolpidem, zaleplon, zopiklon i eszopiklon),
• inne: leki przeciwdepresyjne, leki przeciwhistaminowe, neuroleptyki,
• leki dostępne bez recepty: melatonina, preparaty pochodzenia roślinnego.

Pochodne benzodiazepin

W Polsce benzodiazepiny to najczęściej stosowane leki w leczeniu bezsenności. Są one przeważnie dobrze tolerowane przez pacjentów, rzadko wchodzą w interakcję z innymi lekami. Oprócz działania nasennego wykazują również działanie anksjolityczne (przeciwlękowe), przeciwdrgawkowe, zmniejszające napięcie mięśniowe, amnestyczne. Hamują ośrodek oddechowy oraz wpływają na koordynację i ośrodek równowagi. Są stosowane w wielu innych wskazaniach. Do działań niepożądanych wynikających z ich zażywania należą: zaburzenia pamięci, senność, zaburzenia koordynacji ruchowej, osłabienie siły mięśniowej, mogą pojawić się objawy paradoksalne jak: agresja, drażliwość, niepokój, pobudzenie.

Ich długotrwałe stosowanie niesie ryzyko powstania tolerancji i uzależnienia, dlatego nie powinno się ich stosować dłużej niż 4 tygodnie. Odstawienie benzodiazepin przez osoby uzależnione, ze względu na ryzyko wystąpienia zespołu odstawienia, powinno odbywać się po konsultacji z lekarzem. Zespół ten charakteryzuje się następującymi objawami: "bezsennością z odbicia", uczuciem niepokoju, lęku, zaburzeniami nastroju, drażliwością, bólami mięśniowymi, drżeniem mięśniowym, zaburzeniami koncentracji, nudnościami oraz wymiotami, zaburzeniami świadomości. Benzodiazepiny są przeciwwskazane przy zespole bezdechu sennego i niewydolności oddechowej, gdyż hamują ośrodek oddechowy. Nie wolno ich stosować również w ciąży – są teratogenne i mogą powodować zespół wiotkiego dziecka. Nie podaje się ich również w niewydolności nerek czy wątroby, u osób uzależnionych od alkoholu oraz u osób w podeszłym wieku – powodują zaburzenia równowagi, mają działanie amnestyczne i miorelaksacyjne.

Leki „Z”

Leki nasenne II generacji – leki „Z” są stosowane wyłącznie w leczeniu zaburzeń snu. Maksymalny czas ich ciągłego podawania powinien wynosić 4 tygodnie, gdyż może powstawać tolerancja oraz ryzyko uzależnienia. Są lekami silnie działającymi. Są przeciwwskazane m.in. przy uszkodzeniach wątroby, niewydolności oddechowej i zespole bezdechu sennego, miastenii i poniżej 18 roku życia. Działaniami niepożądanymi ich stosowania mogą być zawroty i bóle głowy. Objawy zespołu abstynencyjnego są podobne do tych wywołanych przez benzodiazepiny.

Inne leki nasenne

Przy konieczności stałego przyjmowania środków nasennych lub obecnych przeciwwskazania do stosowania benzodiazepin oraz agonistów receptora GABA można rozważyć terapię innymi grupami: lekami przeciwdepresyjnymi, przeciwhistaminowymi czy neuroleptykami. Można je stosować przez dłuższy czas i nie powodują uzależnienia. Jednak ich stosowanie powinno być również koniecznie monitorowane przez lekarza.

Melatonina

Długotrwałe przyjmowanie  środków nasennych dostępnych w aptekach bez recepty może, w przypadku przewlekłych zaburzeń snu spowodowanych depresją, zaburzeniami lękowymi lub chorobami somatycznymi, opóźnić właściwe rozpoznanie choroby i leczenie. Dużą popularnością wśród pacjentów cieszy się melatonina, która jest naturalnym hormonem wytwarzanym przez szyszynkę w organizmie człowieka. Jest ona chronobiotykiem, czyli substancją wyznaczającą właściwą porę na sen i – co warte podkreślenia – nie ma działania nasennego.  Jest najskuteczniejsza u osób cierpiących na zaburzenia snu związanymi z pracą zmianową, przekraczaniem stref czasowych tzw. jet–lag lub osób niewidomych. W innych postaciach może nie być tak zadowalająco skuteczna.

Natura w służbie snu

Preparaty roślinne znajdują zastosowanie w leczeniu bezsenności, gdy zaburzenia snu są krótkotrwałe i wynikają ze stresu. Są alternatywą dla leków nasennych. Występują często jako preparaty złożone, zawierające najczęściej wyciąg z kozłka lekarskiego, szyszek chmielu, melisy. Mają niewiele skutków ubocznych, ale mogą wchodzić w liczne interakcje z innymi lekami. Należy pamiętać, że tylko niektóre preparaty roślinne zostały ocenione w badaniach naukowych.