Fosfataza zasadowa (ALP) – badanie, normy, podwyższona, obniżona

Fosfataza zasadowa to enzym, którego podwyższony poziom może świadczyć o rozwijających się w organizmie chorobach układu trawiennego, kostnego lub o rozsianym w organizmie nowotworze. Jest jednym z tańszych badań z zakresu diagnostyki laboratoryjnej, któremu często towarzyszy sprawdzenie innych parametrów krwi, jak chociażby oznaczenie poziomu GGTP. Czy do badania ALP należy przystąpić na czczo i dlaczego kobieta w ciąży ma podwyższony poziom fosfatazy? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.

Fosfataza zasadowa jest enzymem zlokalizowanym w wielu różnych tkankach, między innymi w kościach, wątrobie, jelitach i nerkach. Podwyższony poziom ALP może wskazywać na choroby wątroby, zaburzenia wydzielania żółci, choroby układu kostnego, a także rozsiany nowotwór (z przerzutami do kości). Zbyt niskie stężenie ALP może z kolei prowadzić do deformacji kości, a w konsekwencji nawet do stanów zagrażających życiu. Dlatego też każdy wynik badania ALP odbiegający od normy wymaga konsultacji z lekarzem.

Czym jest fosfataza zasadowa?

Fosfataza zasadowa (fosfataza alkaliczna lub ALP) to enzym występujący w organizmie w postaci czterech różnych izoform, które nieznacznie różnią się od siebie budową i lokalizacją narządową. Największe ilości ALP występują w tkance kostnej, wątrobie, przewodach żółciowych oraz w łożysku (w trakcie trwania ciąży). Aktywność ALP w surowicy osób zdrowych w około 50%  ma pochodzenie wątrobowe, w drugiej połowie pochodzi z układu kostnego. Kostna forma ALP odpowiada głównie za prawidłowy wzrost kości, w tym za usuwanie pirofosforanów, czyli związków, które mogłyby ten wzrost hamować. Najwyższe stężenie kostnej odmiany fosfatazy alkalicznej występuje fizjologicznie u dzieci, zwłaszcza w okresie ich intensywnego wzrostu. Izoforma zlokalizowana w wątrobie znajduje się głównie na obrzeżach komórek wyściełających przewody żółciowe. W momencie, w którym dochodzi do chorób wątroby, dróg żółciowych lub pęcherzyka żółciowego ALP jest wydzielana do krwi i wykorzystywana w regeneracji komórek. W przypadku niedrożności przewodów żółciowych stężenie ALP w osoczu znacząco wzrasta, dzięki czemu wraz z Gamma-glutamylotranspeptydazą – GGTP jest ona dobrym markerem różnicującym choroby miąższu wątroby od zaburzeń dotyczących wydzielania żółci.

Fosfataza zasadowa – wskazania do badania

Oznaczenie aktywności fosfatazy zasadowej w osoczu zalecane jest wszystkim pacjentom, u których podejrzewa się dysfunkcje wątroby, dróg żółciowych lub kości. Jeżeli obserwuje się choroby czy objawy, takie jak żółtaczka i świąd skóry, zmiana barwy moczu i kału, obrzęki, zmęczenie, osłabienie, zawroty głowy, mdłości i utrata apetytu lub symptomy mogące świadczyć o chorobach kości: zwiększona podatność na złamania, bóle kości i stawów, deformacje kostne, wówczas do pakietu badań biochemicznych warto z całą pewnością dołączyć badanie poziomu fosfatazy alkalicznej.

Fosfataza zasadowa – jak się przygotować do badania?

Do wykonania testu potrzebna jest próbka krwi żylnej, pobierana najczęściej z żyły w zgięciu łokcia. Na badanie można się zgłosić w dowolnym momencie, nie ma potrzeby wcześniejszego ograniczania spożywania jedzenia i napojów, warto jednak zadbać o odpowiedni odpoczynek i ilość snu.

Fosfataza zasadowa – norma dla kobiet i mężczyzn i dzieci

Zakresy referencyjne ALP zależą od wieku i płci pacjenta. Najwyższe wartości występują u dzieci w okresie pokwitania, co jest związane z szybkim wzrostem i przebudową kości. Normy mogą różnić się w zależności od laboratorium, w którym wykonywane jest badanie, jednak najczęściej zawierają się w zakresach:

• dla osób dorosłych: 30 – 120 U/l
• dla dzieci w wieku 1 – 3 lat: 145 – 320 U/l
• od 4 do 6 r.ż.: 150 – 380 U/l
• 7 – 9 lat: 175 – 420 U/l
• dla chłopców 10 – 11 lat: 135 – 530 U/l
• dla chłopców 12 – 13 lat: 200 – 495 U/l
• dla chłopców 14 –15  lat: 130 – 525 U/l
• dla chłopców 16 – 19 lat: 48 – 261 U/l
• dla dziewcząt 10 – 11 lat: 130 – 560 U/l
• dla dziewcząt 12 – 13 lat: 105 – 420 U/l
• dla dziewcząt 14 – 15 lat: 70 – 230 U/l
• dla dziewcząt 16 – 19 lat: 40 – 136 U/l

Fosfataza zasadowa w ciąży

U kobiet w ciąży aktywność ALP rośnie stopniowo od 16. tygodnia ciąży, aż do dnia porodu. Ma to związek z pojawieniem się łożyskowej formy fosfatazy alkalicznej. Aktywność ALP u ciężarnych może osiągać nawet 4-krotnie wyższy poziom od standardowych wartości laboratoryjnych. Kobiety będące w ciąży powinny zawsze konsultować swoje wyniki z lekarzem, aby wykluczyć ryzyko wystąpienia cholestazy ciążowej.

O czym świadczy podwyższony poziom fosfatazy alkalicznej?

Ze względu na to, że fosfataza zasadowa jest wydzielana do żółci, jej stężenie wzrasta we wszystkich stanach związanych z utrudnionym odpływem żółci z wątroby do jelit, czyli w tak zwanych cholestazach, które towarzyszą kamicy żółciowej i innym schorzeniom dróg żółciowych. Podwyższony poziom ALP obserwuje się także w chorobach wątroby, takich jak marskość wątroby, nowotwór, wirusowe zapalenie wątroby, toksyczne uszkodzenie miąższu, np. na skutek spożycia trujących gatunków grzybów, czy zespół Budda i Chiariego (zakrzepica żył wątrobowych). Źródłem podwyższonego poziomu ALP może być również nasilenie procesów budowy tkanki kostnej, w wyniku takich schorzeń jak krzywica, choroba Pageta, osteoporoza czy złamanie kości. Aktywność ALP bywa też zwiększona w przypadkach rozmiękania kości i nadmiernej czynności przytarczyc, zapalenia szpiku, niewydolności nerek i serca, posocznicy, mononukleozy oraz w przypadku przerzutów nowotworowych do kości. Niekiedy wzrost aktywności ALP bywa skutkiem przyjmowanych leków, szczególnie gdy są to środki przeciwdrgawkowe, beta-blokery, antybiotyki z grupy cefalosporyn lub preparaty hormonalne zawierające androgeny.

O czym świadczy obniżony poziom fosfatazy alkalicznej?

Do obniżenia poziomu zasadowej fosfatazy dochodzi najczęściej w wyniku niedożywienia, niedoborów cynku, magnezu i witaminy C, zespołu mleczno-alkalicznego, celiakii, nadmiernej podaży witaminy D, niedoczynności tarczycy, zaburzeń wzrostu kości, np. achondroplazji lub hipofosfatazji – rzadkiej choroby genetycznej powodującej zmiany metaboliczne kości i objawiającej się obniżeniem stężenia ALP.

Fosfataza zasadowa – wynik badania, cena/refundacja

Oznaczenie aktywności ALP należy do grupy najtańszych testów laboratoryjnych. Jeśli badanie jest zlecane przez lekarza w ramach NFZ, wówczas podlega pełnej refundacji. W przypadku braku skierowania można wykonać je na własną rękę, a koszt nie powinien przekroczyć 10 – 20 złotych.