Mononukleoza – przyczyny, objawy, leczenie mononukleozy zakaźnej

Mononukleoza jest infekcją wirusową przenoszoną głównie drogą kropelkową – poprzez kontakt ze śliną (dlatego też często jest nazywana „chorobą pocałunków"). Wywołana jest przez wirusa z rodziny Herpes – wirusa Epstein-Barr (EBV). Łatwo pomylić ją ze zwykłym przeziębieniem, objawami są bowiem głównie ból gardła i głowy, podwyższona temperatura ciała, ogólne zmęczenie. Powiększają się węzły chłonne i migdałki, czasami również wątroba oraz śledziona.  Jak wygląda diagnostyka i leczenie mononukleozy zakaźnej?

Czym jest mononukleoza? Przyczyny „choroby pocałunków”

Mononukleoza zakaźna to zespół objawów chorobowych występujących w przebiegu zakażenia wirusem Epstein-Barr, należącego do rodziny Herpesviridae. Wirus EBV jest bardzo powszechny, około 90-95% populacji osób dorosłych przebyło w przeszłości zakażenie tym wirusem, najczęściej bezobjawowo. EBV po zarażeniu wnika do komórek nabłonka nosogardzieli i gruczołów ślinowych oraz do limfocytów B – wynikają z tego dwie rzeczy: 

• wirus przenosi się z człowieka na człowieka drogą kropelkową (poprzez ślinę) i z tego powodu mononukleoza nazywana jest „chorobą pocałunków”,
• po przechorowaniu wirus EBV w limfocytach, które uniknęły eliminacji przez system odpornościowy, wchodzi w cykl latentny, co oznacza, że będzie nadal obecny w organizmie w formie „uśpionej”, gotowy do reaktywacji w przypadku spadku odporności, ale zdarza się to niezwykle rzadko. 

Podobne objawy mogą występować w przypadku zakażenia adenowirusami, cytomegalowirusem (CMV), HIV, wirusem różyczki, toksoplazmozą oraz w przebiegu chłoniaków i białaczek. Jest to tzw. zespół mononukleozopodobny. 

Mononukleoza – objawy 

Początkowo u osoby zarażonej występują bóle mięśniowe, głowy i stawów, poczucie ogólnego „rozbicia”, zmęczenia, dreszcze, brak apetytu, co jest charakterystyczne dla infekcji wirusowych. Po tym okresie można zaobserwować charakterystyczną triadę: zapalenie gardła z powiększeniem się migdałków podniebiennych, wysoką gorączkę (utrzymująca się nawet do 2 tygodni) oraz limfadenopatię, głównie okolicy szyi. Węzły chłonne są duże, tkliwe, miękkie. Zapalenie gardła objawia się przekrwieniem i rozpulchnieniem błony śluzowej oraz bólem, na migdałkach może być widoczny biały nalot, powiększeniem migdałków (szczególnie, jeśli migdałek gardłowy jeszcze nie zaniknął), mogą pojawić się chrapanie lub bezdech. Może także być obecne powiększenie wątroby i śledziony. 

Część chorych ma katar czy też obrzęk powiek i okolicy nasady nosa (tzw. objaw Glanzmanna). U dzieci w przebiegu zakażeń wirusowych często mogą pojawiać się zwiewne wysypki – tak też jest w przypadku EBV. Ze względu na obraz kliniczny, sugerujący lekarzowi infekcję bakteryjną (np. anginę), często zalecana jest amoksycylina (antybiotyk), która w mononukleozie może wywołać charakterystyczną wysypkę (rozsiana, odropodobna, pojawia się zazwyczaj 7-10 dni od włączenia leku). W przebiegu mononukleozy można zaobserwować osutkę na skórze u dzieci. Sporadycznie można zaobserwować występowanie rumienia guzowatego.

Mononukleoza – diagnostyka 

Objawy mononukleozy można pomylić z objawami innych chorób infekcyjnych, takich jak rumień nagły, choroba Kawasaki, czy też do zespołu PFAPA u dzieci, dlatego ważna jest odpowiednia diagnostyka. W morfologii i rozmazie krwi obwodowej obserwuje się leukocytozę z przewagą limfocytów, wśród których będą obecne tzw. limfocyty atypowe (>10%), CRP (białko ostrej fazy) zazwyczaj jest umiarkowanie podwyższone. Powiększeniu wątroby towarzyszy wzrost aktywności enzymów wątrobowych (ALT i AST). 

W rozpoznaniu mononukleozy pomaga oznaczenie przeciwciał: 

• nieswoistych (heterofilnych) w kl. IgM, które mogą być wykryte testami lateksowymi (odczyn Paula-Bunnela-Davidsohna, szybki test mononukleozowy, Monospot) – badanie to u małych dzieci <3 roku życia lub w wczesnym okresie choroby może być fałszywie ujemne, a fałszywie dodatnie u osób z toczniem, chłoniakiem i niektórymi chorobami układu pokarmowego, poza tym wynik dodatni może jeszcze długo się utrzymywać po przechorowaniu EBV,
• swoistych, skierowanych przeciwko konkretnym antygenom wirusa (antygenowi kapsydu VCA, antygenowi wczesnemu EA oraz antygenowi jądrowemu EBNA). 

Można także wykrywać DNA wirusa metodą PCR, ale jest to badanie drogie i trudnodostępne. 

Mononukleoza – leczenie 

Mononukleozę zakaźną leczy się objawowo. W przypadku gorączki podaje się leki przeciwgorączkowe (ibuprofen, paracetamol), a w przy bólu gardła, oprócz doustnych leków przeciwbólowych, skuteczne mogą być preparaty miejscowe w postaci aerozolu (benzydamina, lidokaina) lub w postaci płukanek (diklofenak, napar z szałwii). Ważne jest odpowiednie nawodnienia dziecka. 

Jeśli występuje nasilony katar pomocne mogą być środki obkurczające błonę śluzową nosa (oksymetazolina). W ciężkich stanach stosuje się acyklovir, zaś nasilona duszność stanowi wskazanie do sterydoterapii systemowej. Antybiotyków wymagają pacjenci z nadkażeniami bakteryjnymi. 

Mononukleoza – powikłania 

Do powikłań w przebiegu mononukleozy dochodzi raczej rzadko, ponieważ ma ona zazwyczaj samoograniczający się charakter. Są to np.: 

• pękniecie lub krwiak śledziony, wątroby, 
• nadkażenia bakteryjne, 
• ropnie migdałków, 
• małopłytkowość, 
• niedokrwistość hemolityczna autoimmunologiczna, 
• uszkodzenia wątroby, 
• zapalenie mózgu, jąder, serca itp. 

Ze względu na ryzyko uszkodzenia powiększonej wątroby lub śledziony zalecany jest spokojny, oszczędzający tryb życia z wykluczeniem uprawiania sportów kontaktowych lub zabaw/czynności związanych z ryzykiem urazu brzucha. Po przebytej mononukleozie nie ma wskazań do odraczania szczepień czy izolacji dziecka. Kontaktu z chorym powinny natomiast unikać osoby z upośledzoną odpornością, w trakcie terapii immunosupresyjnej.