Niedrożność jelit – objawy, przyczyny, leczenie. Co poprawi pracę jelit?

Niedrożność jelit to stan, w którym dochodzi do zatrzymania przemieszczania się treści jelitowej. Rozwija się ona zwykle w jednym z trzech mechanizmów, tj.: porażenia perystaltyki, przeszkody mechanicznej lub zaburzeń ukrwienia. Ostra niedrożność często wymaga leczenia chirurgicznego. Nieleczona prowadzi z kolei do rozwoju tzw. ostrego brzucha i może być stanem zagrażającym życiu. 

Niedrożność jelit – na czym polega? 

Niedrożność jelit polega na zatrzymaniu pasażu treści jelitowej. W częściach jelit znajdujących się przed przeszkodą gromadzą się wówczas resztki treści pokarmowej i woda. Takie środowisko sprzyja bardzo szybkiemu namnażaniu się bakterii. Te z kolei wytwarzają w procesie fermentacji dużą ilość gazów, co prowadzi do jeszcze większego wzrostu ciśnienia w jelicie i rozdęcie jego ściany. Rozciągnięcie ściany jelita powoduje zaburzenia w przepływie krwi. Skutkuje to zjawiskiem translokacji, czyli przemieszczenia bakterii ze światła jelita do jamy otrzewnej i do krwi. Często rozwijają się też zaburzenia elektrolitowe. Wspomniane zaburzenia odpowiadają za przyczyny niedrożności jelit, spośród których najbardziej typowe są bóle brzucha, nudności i wymioty, zatrzymanie oddawania stolca i gazów. 

Przyczyny niedrożności jelit 

Niedrożność jelit może być powodowana przez trzy różne mechanizmy. Najczęstszym z nich jest zadzierzgnięcie fragmentu jelita. Fragment jelita zostaje wówczas zaciśnięty przez otaczające tkanki, co utrudnia pasaż i ukrwienie jelita. Niedrożność tego typu najczęściej rozwija się z powodu pooperacyjnych lub pozapalnych zrostów wewnątrz jamy brzusznej. Rzadziej ma ona miejsce w przebiegu przepukliny pachwinowej, wgłobienia lub skrętu jelita. Niedrożność z zadzierzgnięcia może być także spowodowana w wyniku wgłobienia jelita. Problem ten występuje głównie u małych dzieci.  

Kolejny rodzaj to niedrożność mechaniczna. Oznacza ona zatkanie światła przewodu pokarmowego. Najczęściej przeszkodą powodującą niedrożność jelit jest guz jelita lub sąsiednich narządów. Rzadziej materiałem powodującym zator w jelicie może być kamień żółciowy lub kamień kałowy. W podobnym mechanizmie u noworodków może rozwinąć się z kolei niedrożność smółkowa. Do niedrożności z zatkania prowadzą także choroby zapalne jelit takie jak choroba Leśniowskiego-Crohna i wrzodziejące zapalenie jelita grubego. 

Jeszcze innym rodzajem jest niedrożność porażenna, która polega na porażeniu motoryki jelit. Rozwija się ona głównie w przebiegu zapalenia otrzewnej. Przyczynami mogą być również inne stany nagłe w obrębie jamy brzusznej takie jak kolka nerkowa, skręt jądra, zapalenie trzustki i inne. Niedrożność porażenna jest także skutkiem zaburzeń metabolicznych np. w przebiegu cukrzycy, przewlekłej choroby nerek lub zaburzeń elektrolitowych. Ten rodzaj niedrożności jelit może także wystąpić po operacji w obrębie jamy brzusznej, także po tzw. cesarce. Zabieg chirurgiczny jest dużym obciążeniem dla organizmu. Po otwarciu jamy brzusznej przewód pokarmowy potrzebuje nawet kilku dni na powrót do prawidłowego funkcjonowania. 

Diagnostyka niedrożności jelit 

Podczas badania fizykalnego należy poinformować lekarza o wszystkich objawach. Dla niedrożności jelit typowe są ból brzucha, nudności i wymioty, zatrzymanie stolca i gazów. Wymioty są szczególnie nasilone przy niedrożności jelita cienkiego. Następnym krokiem jest badanie fizykalne. W tym przypadku objawy kliniczne zależą od mechanizmu i lokalizacji niedrożności. Występują zaburzenia perystaltyki jelitowej oraz bolesność uciskowa w obrębie brzucha. W przypadku niedrożności mechanicznej perystaltyka jest zwykle wzmożona i ma charakterystyczny, metaliczny dźwięk. Natomiast niedrożność porażenna lub spowodowana niedokrwieniem powoduje nawet całkowite zatrzymanie perystaltyki. 

W rozpoznawaniu niedrożności jelit bardzo duże znaczenie mają badania obrazowe. Najszybszym i najłatwiej dostępnym badaniem jest zwykłe zdjęcie RTG jamy brzusznej w pozycji stojącej. Pozwala ono uwidocznić rozdęte pętle jelitowe wraz z granicą pomiędzy poziomami płynu, a gazem. W celu określenia miejsca niedrożności wykonuje się także zdjęcie RTG z podaniem kontrastu przez zgłębnik żołądkowy lub doodbytniczo.

Pewne zastosowanie ma także badanie USG. Jest ono utrudnione ze względu na dużą ilość gazów, ale może być przydatne przy diagnozowaniu zmian naczyniowych oraz rozpoznaniu różnicowym innych przyczyn dolegliwości. Tomografia komputerowa ma z kolei zastosowanie przy podejrzeniu niedrożności z zadzierzgnięcia lub wywołanej guzem w obrębie jamy brzusznej. 

Leczenie niedrożności jelit 

Sposób leczenia niedrożności jelit jest zależny od przyczyny. Jeśli pacjent nie jest w stanie ciężkim i nie wymaga pilnej operacji, można podjąć próbę wykonania wlewki doodbytniczej (lewatywy) lub ręcznego wydobycia stolca. Najczęściej występująca niedrożność z zadzierzgnięcia z powodu obecności zrostów wymaga leczenia chirurgicznego. Zabieg polega na przecięciu zrostów i uwolnieniu pętli jelitowych. Zrosty mają jednak tendencję do nawracania i niejednokrotnie powodują one konieczność ponownej operacji. Leczenie wygląda podobnie w przypadku obecności przepukliny. W celu zapobiegania nawrotom przepukliny zabezpiecza się powłoki, używając specjalnych siatek.

Jeśli niedrożność jest wywołana guzem nowotworowym, podejmuje się próbę usunięcia go. Najczęściej guzem tym jest rak jelita grubego. W takim przypadku wykonuje się wycięcie zajętego fragmentu jelita w granicach zdrowych tkanek. Wówczas dalszy kikut jelita zostaje zamknięty, a z bliższego końca wyłania się stomię. Zabieg taki nosi nazwę operacji Hartmanna. Operacja taka trwa do kilku godzin. Po pewnym czasie możliwe jest odtworzenie ciągłości przewodu pokarmowego poprzez odpowiednie zespolenie. 

Ponieważ niedrożność porażenna najczęściej jest wywołana zapaleniem otrzewnej, często również wymaga ona interwencji chirurgicznej. Źródłem problemu może być np. przedziurawienie uchyłka jelita grubego lub zapalenie wyrostka robaczkowego. Leczenie zachowawcze może być wdrożone dopiero wtedy, gdy wykluczy się wskazania do pilnej interwencji chirurgicznej. Jeśli podejrzewa się przyczyny metaboliczne niedrożności, np. zdekompensowaną cukrzycę lub niewydolność nerek, konieczne jest wyrównanie zaburzeń elektrolitowych. 

Żywienie po operacji niedrożności jelit – jak powinno wyglądać? 

Po operacji z powodu niedrożności jelit, jeszcze w oddziale chirurgii, zostaje wdrożona odpowiednia dieta. Nowe produkty wprowadza się stopniowo, od diety „zero”, przez dietę płynną, kleikową, aż do diety lekkostrawnej. Jadłospis osoby po operacji z powodu niedrożności jelit powinien zawierać produkty delikatne, łatwe do strawienia i wydalenia. Zwykle jej utrzymywanie jest wskazane przez 4–6 tygodni po operacji. W tym czasie należy unikać tłustego, smażonego mięsa oraz przetworów mięsnych. Zamiast tego zalecane jest chude mięso, najlepiej gotowane w wodzie lub na parze.

Bardzo ograniczony jest także wybór owoców. Powinno się unikać surowych i suszonych owoców, soków z miąższem oraz owoców kandyzowanych. Dobrze sprawdzą się natomiast dojrzałe banany. Nie należy także spożywać surowych lub smażonych warzyw, grzybów, kiszonej kapusty, ogórków oraz roślin strączkowych. Wskazane jest jasne, pszenne pieczywo, bez ziaren i innych dodatków. 

Powinno się także odpowiednio przeżuwać pokarmy tak, aby uzyskały konsystencję papki. Wskazane jest częste przyjmowanie małych posiłków. 

Jak zapobiegać niedrożności jelit? 

Najczęstsze przyczyny niedrożności jelit takie jak obecność zrostów wewnątrz jamy brzusznej nie są zależne od chorego, przez co raczej nie ma on możliwości zapobiegania niedrożności. Profilaktyka pooperacyjnej niedrożności jelit leży w gestii personelu medycznego, który powinien zapewnić pacjentowi prawidłową opiekę pooperacyjną.

Możliwe jest także zmniejszenie ryzyka rozwoju guza jelita grubego powodującego niedrożność mechaniczną. Poza zdrowym trybem życia i stosowaniem diety bogatej w błonnik można poddać się przesiewowej diagnostyce endoskopowej. O to, gdzie w danym mieście organizowane są takie badania, można zapytać lekarza rodzinnego lub znaleźć taką placówkę za pośrednictwem Internetu.  

Preparaty na poprawę pracy jelit 

Podstawowe znaczenie ma dieta bogata w błonnik i przyjmowanie odpowiedniej ilości płynów. Zaleca się spożywanie ok. 30 g błonnika i 2 litrów wody na dobę. Prawidłową pracę jelit wspomaga także aktywność fizyczna. Osoby, u których zaparcia występują mimo stosowania się do powyższych zasad lub z jakiegoś powodu nie mogą się do nich stosować, mogą sięgnąć po suplementy diety. W aptekach dostępny jest szeroki wybór środków poprawiających pracę jelit, które stosuje się także przy zaparciach. Mają one różne sposoby działania. Są też dostępne w różnych formach, np. czopki z gliceryną, syrop z laktulozą lub tabletki z bisakodylem.