Ból jelit – przyczyny, leczenie i łagodzenie bólu jelit

Jelita, w dużym uproszczeniu, składają się z dwóch części – jelita cienkiego i grubego. W jelicie cienkim substancje pokarmowe są trawione i wchłaniane. Natomiast w jelicie grubym z niestrawionych resztek pokarmowych wchłaniana jest woda oraz formuje się stolec. Zaburzenia funkcji jelit mogą objawiać się ich bólem, zaparciami, przelewaniem, wzdęciami i biegunką.

W ciąży ból jelit, ze względu na zmiany zachodzące w ciele kobiety, może być odczuwany inaczej niż zwykle. Przykładowo ból towarzyszący zaparciom, który normalnie występuje w podbrzuszu, pojawia się w okolicach pępka lub wyżej. Dolegliwościom bólowym mogą też towarzyszyć wspomniane wcześniej objawy. Przyczyny bólu jelit są różne. Należą do nich zarówno błędy dietetyczne, jak i choroby zapalne jelit. 

Najczęstsze przyczyny bólu jelit – choroby 

W przypadku bólu skórnego dolegliwości są najczęściej spowodowane urazem, np. ukłuciem. Natomiast bezpośrednimi przyczynami bólu jelit są czynniki takie jak rozdęcie jelit, zmiany niedokrwienne, drażniące działanie czynników chemicznych oraz czynniki psychiczne. 

Częstą przyczyną bólu jelit na podłożu zapalnym są nieswoiste choroby zapalne jelit. Wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG) dotyczy głównie końcowego odcinka jelita grubego, toteż dolegliwości są zlokalizowane głównie po lewej stronie, na dole brzucha. Typowym dla WZJG są także biegunki z domieszką krwi. Choroba Leśniowskiego-Crohna może dotyczyć z kolei każdego odcinka przewodu pokarmowego. Silny ból jelit może pojawić się zarówno po prawej, jak i po lewej stronie brzucha. Kolejną przyczyną ostrego bólu jelit na podłożu zapalnym jest ostra infekcja powodująca nieżyt żołądkowo-jelitowy. Patogenem mogą być w tym wypadku zarówno bakterie, jak i wirusy. Ból brzucha jest tylko jednym z objawów. Często występują również wymioty, biegunka, osłabienie. Może pojawić się gorączka. 

Zespół jelita drażliwego (IBS) to choroba jelit o nie do końca poznanej przyczynie. Prawdopodobnie ma ona związek z nieprawidłowym funkcjonowaniem połączeń układu nerwowego z jelitami, zaburzeniami flory bakteryjnej jelit oraz nieprawidłową motoryką jelit. Objawy to głównie ból jelit odczuwany jako ból w podbrzuszu, który zazwyczaj ustępuje po wypróżnieniu. Choroba przebiega z zaparciami lub biegunkami. 

Ból jelit po jedzeniu może być objawem przewlekłego niedokrwienia jelita cienkiego. Choroba ta jest efektem miażdżycy tętnic narządów jamy brzusznej. Dotyczy ona głównie osób z czynnikami ryzyka rozwoju miażdżycy takimi jak podeszły wiek, nadciśnienie tętnicze, palenie papierosów, cukrzyca czy podwyższone stężenie cholesterolu. Ból pojawia się chwilę po spożyciu posiłku, jest zlokalizowany w górnej części brzucha i trwa do kilku godzin. 

Kiedy jeszcze jelita mogą boleć? 

Ból jelit nie zawsze jest elementem konkretnej jednostki chorobowej. Może być wywołany także zwykłym błędem dietetycznym, nadwrażliwością pokarmową lub czynnikami psychicznymi. Nietolerancja pokarmowa to zespół objawów niepożądanych występujących po spożyciu określonego pokarmu. Może ona mieć podłoże alergiczne lub niealergiczne. W drugim przypadku przyczyną dolegliwości jest reakcja jelit na substancje farmakologiczne zawarte w pożywieniu. Mechanizm ten jest odpowiedzialny np. za bóle jelit po kawie, po spożyciu serów, czekolady, czy niektórych owoców. Nietolerancja pokarmowa może być również spowodowana zaburzeniami trawienia niektórych składników pokarmowych. Przykładem jest dość powszechna nietolerancja laktozy. Powoduje ona objawy takie jak wzdęcia, luźne stolce i kłujące bóle brzucha po spożyciu mleka i jego przetworów. 

Ból jelit może wystąpić także po porodzie, a w szczególności po tzw. cesarce. Podczas cięcia cesarskiego otwiera się jamę brzuszną. Kontakt jelit ze środowiskiem zewnętrznym powoduje niedrożność pooperacyjną. Jest ona przyczyną zaparć i gromadzenia się gazów w jelitach. Dolegliwości bólowe nasilają się przy siadaniu. 

Ból jelit występuje też w przypadku biegunki po antybiotyku. Biegunka może być wywołana działaniem samej substancji lub też zaburzeniami składu bakteryjnej flory jelitowej. Podstawowym działaniem profilaktycznym jest racjonalne stosowanie antybiotyków oraz osłonowe stosowanie probiotyków. 

Kiedy ból jelit powinien niepokoić? 

Ból jelit rzadko jest powodem do niepokoju. Zwykle wystarcza zmiana diety i stosowanie dostępnych bez recepty leków przeciwbólowych i rozkurczowych. Często bóle brzucha ustępują też samoistnie i potrzeba jedynie czasu. W pewnych sytuacjach należy jednak zasięgnąć pomocy lekarskiej. Przykładowo, gdy ból jest tak silny, że uniemożliwia normalne funkcjonowanie, a dostępne bez recepty leki nie przynoszą ulgi. Do lekarza należy zgłosić się, gdy ból jelit jest połączony z ostrą biegunką i dodatkowo występują objawy odwodnienia.  

Jak złagodzić ból jelit domowymi sposobami? 

Bólom jelit spowodowanym nietolerancją pokarmową najłatwiej zapobiegać eliminując z diety składniki wywołujące objawy. Domowym sposobem na tego typu bóle brzucha jest częste spożywanie małych posiłków, składających się z niewielu składników. Stopniowo można dodawać pojedyncze produkty. W ten sposób, obserwując reakcje organizmu można samemu zauważyć co pogarsza, a co pomaga na ból jelit. 

Istnieją też pewne ogólne zalecenia pozwalające złagodzić ból jelit. Ponieważ dolegliwości mogą nasilać się po alkoholu czy po wypiciu kawy, należy ograniczyć ich przyjmowanie. Zaleca się także unikanie czerwonego mięsa, smażonych, ciężkostrawnych potraw oraz mocno przetworzonych produktów zawierających węglowodany. Zaprzestanie palenia papierosów, dieta bogata w błonnik i regularna aktywność fizyczna pomogą uregulować pracę jelit.