Badanie poziomu adrenaliny – jakie są wskazania i ile kosztuje?

Adrenalina kojarzy się zazwyczaj z ekstremalnymi przeżyciami lub stresem, ale czy można zbadać jej poziom profilaktycznie lub oceniając wyniki laboratoryjne zdiagnozować groźną dla zdrowia chorobę? Otóż można, a czasami nawet trzeba. Jakie są normy adrenaliny w organizmie, jak wygląda badanie jej poziomu i czy od adrenaliny można się uzależnić? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.

Adrenalina to stanowiący jeden z przekaźników układu współczulnego hormon, należący do grupy katecholamin. Adrenalina, podobnie jak dopamina i noradrenalina, wydzielana jest przez rdzeń nadnerczy w odpowiedzi na stres.  W sytuacjach patologicznych wzrost poziomu adrenaliny obserwuje się u pacjentów z nadciśnieniem tętniczym, guzem chromochłonnym nadnerczy bądź innymi nowotworami wywodzącymi się z tkanki nerwowej.

Adrenalina – rola w organizmie

Adrenalina (epinefryna) to jeden z hormonów, które występują nie tylko u ludzi, ale też u zwierząt, a nawet roślin. Łącznie z  dopaminą i noradrenaliną (norepinefryną) adrenalina należy do grupy katecholamin, czyli hormonów zwierzęcych wytwarzanych i wydzielanych przez rdzeń nadnerczy w odpowiedzi na stres emocjonalny i fizyczny. Wydzielanie noradrenaliny w mniejszym stopniu zachodzi również w ciałkach przyzwojowych nerwów współczulnych.

Wyrzut katecholamin charakteryzuje się przede wszystkim:

• wzrostem ciśnienia krwi,
• przyspieszeniem akcji serca,
• wzrostem poziomu glukozy we krwi poprzez działanie antagonistyczne do działania insuliny,
• zwiększeniem progu bólu i mobilizacją psychiczną prowadzącą do działania lub ucieczki.

Adrenalina rozszerza też źrenice i oskrzela, ułatwiając i przyspieszając oddychanie. Noradrenalina ma zdolność podnoszenia poziomu glukozy we krwi i zwiększania ciśnienia tętniczego, zwiększa poziomy czujności i lęku, wpływa na zwiększone ukrwienie mięśni szkieletowych, natomiast redukuje ukrwienie układu pokarmowego.

W warunkach fizjologicznych w organizmie człowieka adrenalina czy noradrenalina występują tylko w niewielkich i okresowo zmiennych ilościach, a ich poziom wzrasta w połączeniu z sytuacją stresową. Nie istnieje w zasadzie zjawisko niedoboru katecholamin i adrenaliny, co więcej – nawet w sytuacji zniszczenia bądź usunięcia nadnerczy organizm człowieka potrafi kompensować braki tych hormonów.

W stanach chorobowych, niezwiązanych ze stresem, podwyższone poziomy adrenaliny, innych katecholamin i ich metabolitów (tj. metanefryny czy normetanefryny) obserwuje się w osoczu lub stwierdza w moczu pacjentów głównie w przebiegu nowotworów wywodzących się z tkanki nerwowej, które mają zdolność wydzielania katecholamin, np. guza chromochłonnego nadnerczy (łac. pheochromocytoma), nerwiaka płodowego i zarodkowego (łac. neuroblastoma) i łac. ganglioneuroma bądź nerwiaka przyzwojowego współczulnego i zwojaka współczulnego, które lokalizują się w śródpiersiu.

Dowiedz się więcej o tym, czym są nerwiaki.

Adrenalina i noradrenalina nie tylko fizjologicznie występują w organizmie człowieka, ale mogą być również stosowane jako leki, chociażby w przypadkach wstrząsu anafilaktycznego (np. po szczepieniu, po ugryzieniu owada, po zjedzeniu pokarmu, na który pacjent ma silną alergię itp.) bądź dużego spadku ciśnienia tętniczego krwi. Adrenalina podana w sytuacji wstrząsu anafilaktycznego pobudza akcję skurczową serca, obkurcza naczynia krwionośne i dzięki temu przyczynia się do wzrostu ciśnienia krwi. Wpływając na rozluźnienie mięśni gładkich oskrzeli i gardła, ułatwia też pacjentowi oddychanie w sytuacji duszności czy obrzęku górnych dróg oddechowych. Adrenalina jako lek może być podawana w postaci podskórnej, domięśniowej i dożylnej. Najskuteczniejsze działanie wykazuje jednak jako lek podany domięśniowo, stąd najpopularniejszą formą, w jakiej występuje adrenalina jako farmaceutyk, są tzw. ampułkostrzykawki, dzięki którym sam pacjent albo inna osoba bez większego przeszkolenia może podać osobie ze wstrząsem anafilaktycznym zastrzyk z adrenaliną. Zastrzyk adrenaliny podany w mięsień udowy pozwala na osiągnięcie efektu terapeutycznego już po kilkudziesięciu sekundach.

Istotne jest, aby pamiętać, że adrenalinę można zarówno przedawkować, jak i się od niej uzależnić. Przedawkowanie adrenaliny powoduje u pacjenta częstoskurcz oraz znaczny wzrost poziomu glukozy we krwi, co z kolei może skutkować np. udarem mózgu. Uzależnienie od adrenaliny przebiega na tej samej drodze, co uzależnienie od używek, np. kawy, alkoholu, narkotyków czy nikotyny i częściej dotyka mężczyzn niż kobiety. Osoby uzależnione od adrenaliny próbują wywoływać u siebie efekty działania adrenaliny różnymi, często niebezpiecznymi sposobami, a przy braku odpowiedniej stymulacji mogą doświadczyć nawet zespołu odstawienia.

Badanie poziomu adrenaliny – wskazania

Do wskazań do badania poziomu adrenaliny należy przede wszystkim występowanie u pacjenta nadciśnienia tętniczego niewiadomego pochodzenia lub podejrzenie obecności guza chromochłonnego, który produkuje adrenalinę. Guzy chromochłonne rozwijają się zwykle w rdzeniu nadnerczy i w około 90% są nowotworami niezłośliwymi, które raz usunięte nie pojawią się u pacjenta ponownie. Problem z ich występowaniem wiąże się więc nie z samą obecnością guza, lecz z jego działaniem – guz produkując w nadmiarze adrenalinę i inne katecholaminy przyczynia się do występowania u pacjenta nadciśnienia wraz z jego wszystkimi powikłaniami. Na obecność guza chromochłonnego mogą wskazywać przede wszystkim nagłe, niespodziewane wzrosty ciśnienia krwi u pacjenta, kołatania serca, nagła bladość, nadmierna potliwość, rozszerzone źrenice, niepokój, bóle głowy i drżenia mięśni. Przy podejrzeniu guza chromochłonnego dobrze jest pobrać krew od pacjenta właśnie w momencie napadowego wzrostu ciśnienia, by oznaczyć poziom adrenaliny.

Adrenalina – przygotowanie i przebieg badania

Materiał do analizy poziomu adrenaliny stanowi albo krew żylna pacjenta, pobrana ze zgięcia łokciowego, albo mocz pochodzący z dobowej zbiórki. Przy badaniu poziomu adrenaliny z krwi żylnej pacjent powinien przebywać na czczo, tj. bez jedzenia, picia słodzonych napojów, palenia papierosów czy żucia gumy przez przynajmniej 8 godzin poprzedzających pobranie krwi. Zarówno przy badaniu poziomu adrenaliny we krwi, jak i w moczu, na kilka dni przed badaniem pacjenci powinni również dochować specyficznej diety, która nie wpłynie na zafałszowanie wyników badania poziomu adrenaliny. Pacjenci powinni więc wystrzegać się spożywania bananów, cytrusów, kawy, herbaty, czekolady, waniliny, orzechów alkoholu i salicylanów. W miarę możliwości i po konsultacji z lekarzem prowadzącym należy również odstawić niektóre z przyjmowanych leków (np. paracetamol, leki z grupy benzodiazepin, niektóre leki przeciwdepresyjne, inhibitory MAO, niektóre antybiotyki, np. z grupy tetracyklin).

Przed samym pobraniem krwi zaleca się, by pacjent odpoczął przez 15–30 minut, a samo pobranie dobrze wykonać u pacjenta, który przebywa w pozycji leżącej. Przeprowadzenie dobowej zbiórki moczu, z której oznaczony zostanie następnie poziom adrenaliny, innych katecholamin i ich metabolitów wymaga postępowania zgodnie z instrukcjami przekazanymi przez laboratorium, które będzie wykonywało badania. Pacjent powinien przede wszystkim zebrać wszystkie próbki moczu (z wyjątkiem pierwszej) z ostatnich 24 godzin, przechowywać go w temperaturze lodówki (około 4 stopni Celsjusza), dodać do moczu odpowiedni odczynnik stabilizujący w odpowiednich proporcjach oraz prawidłowo obliczyć całkowitą objętość zebranego moczu. Następnie opisać próbkę pobraną na zakończenie dobowej zbiórki.

Adrenalina – normy dla kobiet i mężczyzn. Interpretacja wyników badania

Stężenie adrenaliny w organizmie ulega wahaniom dobowym nawet w sytuacji fizjologicznej. Najniższe poziomy adrenaliny w organizmie obserwowane są w czasie snu, a najwyższy poziom adrenalina osiąga w osoczu około godziny 8 rano. Z biegiem dnia jej stężenie ulega obniżeniu, o ile pacjent nie znajdzie się w szczególnie stresującej go sytuacji. Wartości referencyjne adrenaliny zależą od metody oznaczenia i konkretnego laboratorium wykonującego badanie, jednak standardowo mieszczą się w granicach od 240 do 480 pmol/L (44–80 pg/mL). Wyższe stężenia adrenaliny fizjologicznie występują u mężczyzn niż u kobiet, natomiast u kobiet poziom adrenaliny dłużej powraca do normy po przeżytym stresie. U pacjentów z guzem chromochłonnym nadnerczy poziom adrenaliny w osoczu krwi lub w dobowej zbiórce moczu przekracza prawidłowe wartości nawet cztero- lub pięciokrotnie.

Badanie poziomu adrenaliny – cena/refundacja, skierowanie

Jeżeli badanie poziomu adrenaliny w osoczu pacjent będzie wykonywał prywatnie, jego koszt wyniesie około 100 złotych, a na jego wynik będziemy oczekiwać około jednego dnia roboczego. W przypadku, gdy skierowanie na oznaczenie poziomu adrenaliny otrzymamy od odpowiedniego specjalisty, np. lekarza endokrynologa, koszt badania pokryje Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ). Koszt i sposób organizacji badania poziomu adrenaliny w dobowej zbiórce moczu należy uzgodnić bezpośrednio z punktem pobrań lub laboratorium, które będzie pobierało próbkę lub wykonywało badanie, ponieważ łączy się to z dodatkowymi obostrzeniami.