Czym jest wstrząs anafilaktyczny (anafilaksja)? Jak udzielić pierwszej pomocy osobie z ciężką reakcją alergiczną?

Co to jest anafilaksja? Co może ją wywołać?

Zgodnie z definicją Europejskiej Akademii Alergologii i Immunologii Klinicznej (ENACI), anafilaksja to ciężka, zagrażająca życiu reakcja nadwrażliwości natychmiastowej. Wyzwalacz powoduje, że układ odpornościowy nadmiernie reaguje i uwalnia strumień substancji chemicznych, mogących wywołać wstrząs anafilaktyczny, nagły spadek ciśnienia krwi i trudności w oddychaniu.

Czasami przyczyną anafilaksji są czynniki nieimmunologiczne, takie jak bezpośrednie uszkodzenie komórek tucznych i zasadochłonnych za sprawą działania skrajnych temperatur, wibracji czy środków kontrastowych podawanych podczas badań diagnostycznych.

Pierwsze symptomy mogą wystąpić w bardzo krótkim czasie po ekspozycji na alergen (od kilku do kilkudziesięciu minut po zadziałaniu bodźca wyzwalającego), rozwijać się gwałtownie i prowadzić do utraty przytomności, niewydolności oddechowej lub zatrzymania akcji serca.

Alergeny doprowadzające do anafilaksji to m.in.:

• leki,
• wybrane pokarmy (np. owoce cytrusowe, orzeszki ziemne, orzechy, ryby, skorupiaki),
• dodatki do żywności (np. glutaminian sodu, barwniki spożywcze),
• jad owadów błonkoskrzydłych (np. pszczoły, osy, szerszenie),
• rośliny trujące (np. sumak, bluszcz).

Typowe objawy anafilaksji to:

• obrzęk ust,
• obrzęk języka,
• obrzęk gardła,
• trudności w oddychaniu,
• reakcje skórne (pokrzywka, świąd, zaczerwienienie).
• nudności,
• wymioty,
• zawroty głowy,
• przyspieszone bicie serca,
• słaby puls.

Czynniki podwyższonego ryzyka anafilaksji to:

• alergie,
• astma oskrzelowa,
• wcześniejsze doświadczenie anafilaksji,
• choroby układu krążenia,
• mastocytoza – nieprawidłowe nagromadzenie pewnego rodzaju białych krwinek.

Jak zapobiegać anafilaksji?

Unikaj substancji, które powodują ciężką reakcję alergiczną, noś bransoletkę informującą, na które z nich jesteś uczulony. Jeśli masz alergie pokarmowe, uważnie czytaj etykiety spożywanych produktów. Jedząc poza domem, dowiedz się dokładnie, jakie składniki zawiera danie. Jeśli jesteś uczulony na jad owadów, zachowaj ostrożność, gdy pojawiają się w pobliżu. Noś ubranie z długimi rękawami.

Co robić, gdy ktoś doświadcza anafilaksji?

1. Zapytaj poszkodowanego czy ma przy sobie ampułko-strzykawkę z epinefryną. W razie potrzeby podaj lek.
2. Jak najszybciej należy przerwać działanie czynnika powodującego reakcję alergiczną (np. usunąć żądło). 
3. Osoba poszkodowana powinna położyć się na plecach, na wznak. Jeżeli jest to konieczne, pomóż rozluźnić ubranie, aby ułatwić jej oddychanie.
4. Jeżeli zauważysz, że osoba poszkodowana doświadcza poważnych objawów reakcji anafilaktycznej, zadzwoń po pomoc na numer 112.
5. Jeśli pojawią się wymioty lub dojdzie do utraty przytomności, przewróć osobę poszkodowaną na bok. Pozostań z nią do momentu przyjazdu pogotowia ratunkowego. 
6. W przypadku, gdyby przestała oddychać, przystąp do wykonywania resuscytacji krążeniowo-oddechowej (RKO).

Po ustaniu objawów anafilaksji zwykle konieczne jest monitorowanie w szpitalu przez kilka godzin, ponieważ niektóre przypadki mieć charakter dwufazowy – objawy mogą powrócić. W przypadku ciężkiego wstrząsu anafilaktycznego chory może wymagać dodatkowego leczenia, które może obejmować:

• tlenoterapię,
• intubację w celu ułatwienia oddychania,
• wstrzyknięcie beta-mimetyku w celu zmniejszenia obrzęku dróg oddechowych,
• podania leków przeciwhistaminowych i kortykosteroidów w celu zmniejszenia nasilenia reakcji alergicznej i zmniejszyć obrzęk,
• podanie wazopresyny (adiuretyny), która powoduje skurcz naczyń krwionośnych i podnosi ciśnienie krwi.