Czym jest pokrzywka? Przyczyny, rodzaje, objawy i leczenie

Pokrzywka jest niegroźnym schorzeniem skóry wywołanym najczęściej reakcją alergiczną. Objawia się swędzącymi bąblami na skórze, które przypominają ślady po poparzeniu pokrzywą. Jakie są jej przyczyny i co zrobić, gdy się pojawi? Na czym polega leczenie pokrzywki?

1. Co to jest pokrzywka?
2. Jak wygląda pokrzywka? Objawy
3. Pokrzywka na ciele – gdzie może się pojawić?
4. Przyczyny występowania pokrzywki – od czego powstaje?
5. Rodzaje pokrzywki
6. Czy pokrzywka jest zaraźliwa?
7. Czy pokrzywka jest niebezpieczna?
8. Jak leczyć pokrzywkę?
9. Pokrzywka – najczęściej zadawane pytania

Co to jest pokrzywka?

Pokrzywka jest schorzeniem definiowanym jako niejednolity pod względem przyczynowym zespół heterogennych chorób skóry i tkanki podskórnej. Objawia się nagłym pojawieniem się na skórze charakterystycznych swędzących bąbli pokrzywkowych i/lub obrzęku naczynioruchowego. Eksperci oceniają, że około 50% pacjentów zgłasza jedynie zmiany skórne, u 40% występują obrzęk naczynioruchowy i bąble, a u około 10% pojawia się wyłącznie obrzęk. Ze względu na czas trwania schorzenia wyróżnia się pokrzywkę ostrą, przewlekłą i nawracającą, a najczęstszą postacią choroby jest postać ostra.

Przewlekła pokrzywka objawia się nawracającymi epizodami pokrzywki lub obrzęku naczynioruchowego, które występują niemal codziennie przez co najmniej 6 tygodni. Choć zazwyczaj ma łagodny przebieg, może być trudna do leczenia, co powoduje frustrację zarówno u pacjentów, jak i lekarzy. Diagnoza opiera się głównie na badaniu fizykalnym oraz wywiadzie, który koncentruje się na ewentualnych alergiach. Rutynowe testy alergiczne nie zawsze są konieczne. Leczenie ma na celu złagodzenie objawów przy użyciu leków przeciwhistaminowych, które nie powodują senności. Przeprowadzenie odpowiednich badań w kierunku niedoborów żywieniowych daje udowodnione korzyści. Czynniki wywołujące przewlekłą pokrzywkę w dzieciństwie różnią się od tych występujących u dorosłych.

Jak wygląda pokrzywka? Objawy

Typowy bąbel pokrzywkowy charakteryzuje się uniesieniem (obrzękiem górnej części warstwy siateczkowej i brodawkowatej) w centrum zmiany otoczonym rumieniem (różowym lub jasnoczerwonym). Bąbel jest wyraźnie odgraniczony i dość twardy. Zmiany osiągają rozmiar od kilku milimetrów do kilku centymetrów. Zazwyczaj towarzyszy im nasilony świąd, mniej spotykane jest pieczenie. Niekiedy pojawia się jedynie intensywne swędzenie bez wyraźnych bąbli. Objawy występują zwykle dość szybko, znikają w krótkim czasie (po kilku godzinach lub maksymalnie w ciągu 24 godzin) i nie pozostawiają trwałych zmian.

Bąble pokrzywkowe zajmują skórę właściwą i tkankę podskórną (czasem również błonę podśluzową).

Przewlekła pokrzywka to schorzenie, które wpływa na wiele aspektów życia pacjentów. Zmienność i nieprzewidywalność występowania bąbli oraz obrzęków mogą poważnie zaburzyć relacje społeczne, pogorszyć jakość życia oraz prowadzić do nieobecności w pracy i szkole. Dodatkowo intensywny świąd w nocy skutkuje zaburzeniami snu i bezsennością, co prowadzi do zmęczenia w ciągu dnia i obniżonej wydajności w codziennych obowiązkach. Choroba ma także zmienny charakter – intensywność symptomów może różnić się w zależności od dnia, co sprawia, że pacjenci nigdy nie są pewni, kiedy objawy ustąpią lub powrócą. Taka niestabilność objawów w połączeniu z ich nieprzewidywalnością może wpływać na psychiczne postrzeganie schorzenia i skłaniać pacjentów do udania się po pomoc medyczną.

Pokrzywka na ciele – gdzie może się pojawić?

Zmiany skórne związane z pokrzywką mogą wystąpić niemalże na całym ciele. Jednak zazwyczaj pojawiają się na:

• różnych częściach twarzy: czole, policzkach, skórze wokół oczu i ust, powiekach, ustach i języku;
• szyi i dekolcie, co przeważnie towarzyszy reakcji organizmu na czynniki stresowe lub alergeny kontaktowe;
• tułowiu: brzuchu, plecach, klatce piersiowej;
• dolnych lub górnych kończynach: dłoniach, rękach, stopach, nogach.

Zwykle wraz ze zmianami skórnymi pojawiają się swędzenie i zaczerwienienie.

Pokrzywka na twarzy i szyi

Zmiany skórne na twarzy związane z pokrzywką zwykle objawiają się jako czerwone bąble, które są swędzące i może im towarzyszyć obrzęk. Pokrzywka może wystąpić na całej twarzy, w tym na powiekach, ustach czy podbródku. W zaostrzonej postaci może pojawić się obrzęk naczynioruchowy w obrębie jamy ustnej.

Przyczynami pokrzywki na twarzy mogą być czynniki inicjujące reakcję alergiczną, takie jak żywność, substancje chemiczne zawarte w lekach, kosmetykach i perfumach, zbyt niska lub zbyt wysoka temperatura, narażenie na stres, infekcje bakteryjne lub wirusowe.

Przyczyny występowania pokrzywki – od czego powstaje?

Pokrzywka może się pojawić już u niemowląt i starszych dzieci, u których zwykle przybiera postać ostrą, a także u osób dorosłych i w wieku podeszłym.

Do najczęstszych przyczyn powstawania pokrzywki należą:

• Alergeny wziewne i kontaktowe

Najczęściej są to pyłki roślin, alergeny pochodzące z owoców i warzyw, lateks oraz substancje chemiczne, takie jak formaldehyd, penicylina czy składniki kosmetyków. Reakcję alergiczną mogą także wywoływać alergeny obecne w ślinie zwierząt, odzieży, a nawet kontakt z meduzami.

• Żywność i dodatki do żywności

Wśród produktów spożywczych najczęściej wywołujących alergię u dorosłych znajdują się ryby, owoce morza, orzechy laskowe i ziemne. U dzieci problematyczne mogą być mleko krowie, soja, pszenica, jajka oraz różne orzechy. Pokrzywka niezwiązana z alergią może być natomiast spowodowana spożyciem takich produktów, jak sery, szpinak, bakłażan, truskawki czy owoce morza, a także dodatków do żywności, takich jak glutaminian sodu, benzoesan sodu, barwniki, konserwanty i związki siarki. Dodatkowo spożycie ryb skażonych bakteriami lub pasożytami również może prowadzić do reakcji skórnych.

• Leki

Do farmaceutyków najczęściej powodujących pokrzywkę zalicza się antybiotyki (np. penicylinę, tetracykliny, cefalosporyny, aminoglikozydy), niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), takie jak ibuprofen, naproksen czy kwas acetylosalicylowy, a także środki kontrastowe zawierające jod wykorzystywane w diagnostyce obrazowej. Reakcje skórne mogą również wywoływać opioidy, np. kodeina i morfina. Warto pamiętać, że niemal każdy lek może potencjalnie stać się przyczyną pokrzywki.

• Jad owadów

Użądlenia owadów, takich jak pszczoły, osy, szerszenie i mrówki, mogą prowadzić do wystąpienia pokrzywki – zarówno w wyniku reakcji alergicznej, jak i toksycznej.

• Czynniki fizyczne

Ekspozycja na skrajne temperatury (zarówno wysokie, jak i niskie), intensywne nasłonecznienie, ucisk, wibracje czy wzmożona aktywność fizyczna mogą być bodźcami prowadzącymi do rozwoju pokrzywki fizykalnej.

• Pasożyty, wirusy, bakterie, streptokoki

Wiele dowodów świadczy o tym, że jedną z najczęstszych przyczyn ostrych pokrzywek są zakażenia wirusowe, głównie dotyczy to adenowirusów, enterowirusów, rotawirusów, RSV (respiratory syncytial virus), wirusów Epsteina-Barr, cytomegalowirusów. Pokrzywkę mogą również powodować pasożyty (Blastocystis hominis, Plasmodium falciparum i Anisakis simplex), bakterie (Mycoplasma pneumoniae) i streptokoki.

Jakie infekcje wirusowe mogą powodować pokrzywkę?

Pokrzywka może być również wynikiem infekcji wirusowej. Wśród wirusów, które najczęściej powodują tego typu zmiany, wyróżnia się m.in.:

• wirusy pneumotropowe (wywołujące infekcje dróg oddechowych): paragrypy, grypy, RSV, adenowirusy, koronawirusy, rinowirusy;
• wirusy powodujące choroby wieku dziecięcego: wirus ospy wietrznej, odry, różyczki, parwowirus B19 (odpowiedzialny za rumień zakaźny);
• wirusy powodujące infekcje w obrębie układu pokarmowego: rotawirusy, norowirusy, enterowirusy, wirusowe zapalenia wątroby (WZW A, WZW B i WZW C);
• inne: wirus Herpes (HSV-1, HSV-2, HHV-6), wirus Epsteina-Barr (EBV) i wirus cytomegalii (CMV).

Jaka choroba powoduje pokrzywkę?

Pokrzywka może być objawem różnych dolegliwości, w tym alergii, infekcji oraz chorób autoimmunologicznych. Najczęściej wywołują ją pokarmy, takie jak orzechy, mleko, jaja czy owoce morza, a także leki, zwłaszcza antybiotyki i środki przeciwbólowe. Pokrzywka może również wystąpić po kontakcie z alergenami w kosmetykach, detergentach czy metalach, a także po ukąszeniach owadów, np. pszczół czy os. Zakażenia wirusowe, takie jak grypa i przeziębienie, oraz bakteryjne, np. angina paciorkowcowa, również mogą powodować reakcje skórne. Niektóre pasożyty, jak owsiki czy glista ludzka, są powiązane z przewlekłą pokrzywką. Wśród chorób autoimmunologicznych, które mogą ją wywoływać, znajdują się toczeń rumieniowaty układowy, celiakia oraz schorzenia tarczycy takie jak Hashimoto i choroba Gravesa-Basedowa. Rzadziej pokrzywka może być związana z mastocytozą, czyli nadmiarem komórek tucznych, lub niektórymi nowotworami krwi, np. chłoniakami.

Rodzaje pokrzywki

W zależności od czasu trwania choroby oraz przyczyn jej powstawania wyróżnia się różne rodzaje pokrzywek:

• pokrzywka ostra – trwa maksymalnie do 6 tygodni, zwykle jest wynikiem alergii, zakażeń, farmaceutyków, narażenia na stres;
• pokrzywka przewlekła – utrzymuje się powyżej 6 tygodni, zazwyczaj jest spowodowana zaburzeniami autoimmunologicznymi;
• pokrzywka spontaniczna – pojawia się bez wyraźnej przyczyny;
• pokrzywka fizykalna – pojawia się jako reakcja na bodźce fizyczne;
• pokrzywka alergiczna – jest wynikiem alergenów pokarmowych, leków, pyłków roślin, roztoczy;
• pokrzywka idiopatyczna – jej przyczyna jest trudna do jednoznacznego zidentyfikowania;
• pokrzywka stresowa – inicjowana silnym stresem i przewlekłym napięciem;
• pokrzywka kontaktowa – pojawia się na skutek bezpośredniego kontaktu skóry lub błony śluzowej z czynnikiem alergizującym, takim jak sztuczne tworzywa, metale z biżuterii, składniki kosmetyków.

Czy pokrzywka jest zaraźliwa?

Pokrzywka pojawia się w wyniku odpowiedzi organizmu na czynniki zewnętrzne, takie jak składniki leków, żywności, narażenie na stres lub zaburzenia autoimmunologiczne. Nie ma możliwości zarażenia się pokrzywką, ponieważ nie jest to choroba zakaźna, przenoszona z osoby na osobę. Natomiast czynniki predysponujące do jej wystąpienia, czyli bakterie i wirusy, są zaraźliwe.

Czy pokrzywka jest niebezpieczna?

Zazwyczaj pokrzywka nie stanowi wyraźnego zagrożenia dla zdrowia czy życia, a objawy pokrzywki ostrej przeważnie ustępują samoistnie. Objawy choroby dotyczą głównie zmian skórnych i sprawiają dyskomfort. Wyjątek stanowią sytuacje, kiedy opuchlizna obejmuje twarz, a zwłaszcza wewnętrze elementy jamy ustnej, co może powodować problemy z oddychaniem.

Jak leczyć pokrzywkę?

W celu diagnostyki i leczenia pokrzywki należy skonsultować się z lekarzem, który zazwyczaj przepisuje leki przeciwhistaminowe, a w trudniejszych sytuacjach – szczególnie przy obrzęku naczynioruchowym – leki sterydowe. W przypadku poważnych objawów takich jak wstrząs anafilaktyczny konieczne jest wezwanie pogotowia. Jeśli chory ma przepisaną na wypadek takich sytuacji adrenalinę należy ją podać podskórnie. Leczenia pokrzywki nie powinno się prowadzić samodzielnie i bez nadzoru medycznego.

Zazwyczaj w terapii pokrzywki zaleca się:

• ograniczenie narażenia na czynniki wywołujące pokrzywkę takie jak alergeny;
• wprowadzenie diety eliminacyjnej, która może okazać się pomocna;
• wyeliminowanie substancji, które mogą nasilać objawy pokrzywki, takich jak leki przeciwbólowe z grupy NLPZ czy alkohol;
• redukcję stresu psychicznego;
• leczenie schorzeń podstawowych, jeżeli pokrzywka jest ich konsekwencją.

Osobom, u których pokrzywkę wywołuje aktywność fizyczna, lekarz może przepisać leki przeciwhistaminowe, które pomogą złagodzić objawy.

Pokrzywka – czym smarować zmiany skórne?

W celu złagodzenia objawów pokrzywki pomocne mogą okazać się różnorodne preparaty do smarowania skóry:

• maści, kremy, żele, balsamy ograniczające świąd z substancjami przeciwhistaminowymi (np. difenhydramina) lub chłodzące z mentolem;
• maści, kremy, żele, balsamy o działaniu przeciwzapalnym zawierające sterydy (np. hydrokortyzon);
• produkty regenerujące skórę z alantoiną lub pantenolem;
• okłady przygotowane z naparów roślinnych – z kwiatów rumianku lub nagietka.

Kiedy należy udać się do lekarza?

Do lekarza należy zgłosić się, jeśli pokrzywce towarzyszą obrzęk twarzy, języka lub gardła, trudności w oddychaniu, zawroty głowy czy omdlenie, zwłaszcza po ugryzieniu owada, spożyciu nowego pokarmu lub przyjęciu leku – może to wskazywać na wstrząs anafilaktyczny i wymaga natychmiastowej pomocy medycznej. Konsultacja lekarska jest również wskazana, gdy pokrzywka utrzymuje się dłużej niż 6 tygodni, często nawraca bez wyraźnej przyczyny, nie reaguje na leczenie przeciwhistaminowe lub pojawiają się dodatkowe objawy takie jak gorączka czy bóle stawów. U większości osób pokrzywka ustępuje samoistnie, jednak w razie niepokojących symptomów warto skonsultować się ze specjalistą.

Pokrzywka – najczęściej zadawane pytania

Jak sprawdzić, czy to pokrzywka?

Zwykle specyficzne dla tej dolegliwości bąble pokrzywkowe jednoznacznie wskazują na pokrzywkę.

Diagnostyka choroby opiera się na obserwacji zmian, wywiadzie oraz badaniach laboratoryjnych, takich jak morfologia, CRP, OB czy testy skórne na alergeny. W niektórych przypadkach konieczna jest dodatkowa diagnostyka tarczycy, wątroby czy chorób autoimmunologicznych. W specjalistycznych ośrodkach wykonuje się również próby prowokacyjne z użyciem czynnika wywołującego pokrzywkę lub rzadziej przeprowadza się biopsję skóry.

Ile może trwać pokrzywka?

Czas trwania pokrzywki zależy od jej rodzaju– ostra pokrzywka trwa od kilku godzin do maksymalnie 6 tygodni i może być spowodowana reakcjami alergicznymi, infekcjami, stresem lub spożyciem niektórych pokarmów. Z kolei przewlekła pokrzywka trwa dłużej niż 6 tygodni i może występować przez wiele miesięcy lub lat, jej przyczyny są często trudne do ustalenia, ale mogą być związane z podobnymi czynnikami jak w przypadku pokrzywki ostrej.

Czy pokrzywka swędzi?

Pokrzywka zazwyczaj powoduje intensywne swędzenie, któremu towarzyszą zaczerwienione, wypukłe zmiany skórne w postaci bąbli lub pęcherzy. Może również występować uczucie pieczenia lub napięcia skóry. Drapanie zaostrza objawy i może prowadzić do podrażnień, dlatego warto go unikać, a w przypadku zaostrzeń skonsultować się z lekarzem.

W jakich miejscach występuje pokrzywka?

Pokrzywka może pojawić się na wszystkich zewnętrznych częściach ciała, w tym na twarzy, ramionach, brzuchu, klatce piersiowej, plecach, dłoniach oraz kończynach dolnych. Umiejscowienie zmian skórnych zależy od różnych czynników takich jak przyczyna pokrzywki oraz indywidualna reakcja organizmu. Często zmiany mogą zniknąć w jednym miejscu i pojawić się w innym.

Jaka jest przyczyna wystąpienia pokrzywki?

Pokrzywka może być wywołana przez alergeny (np. pyłki, sierść zwierząt, składniki pokarmowe), leki (antybiotyki, NLPZ) oraz jad owadów. Niealergiczne postacie mogą wynikać z działania niektórych pokarmów, konserwantów lub czynników fizycznych, takich jak temperatura, ucisk czy promieniowanie słoneczne. Objawy mogą pojawić się także po użądleniu owadów lub po kontakcie z substancjami chemicznymi.

Czy pokrzywka jest objawem pasożytów?

Pokrzywka rzadko jest bezpośrednim objawem zakażenia pasożytami, ale może pojawić się jako reakcja alergiczna na ich obecność lub substancje przez nie wydzielane. Niektóre pasożyty, jak wszy, glisty czy pierwotniaki, mogą wywoływać reakcje skórne, a pasożyty skórne, np. świerzbowce, powodują silne swędzenie. Jeśli pokrzywce towarzyszą objawy takie jak bóle brzucha czy utrata masy ciała, warto skonsultować się z lekarzem.

Czego nie wolno robić przy pokrzywce?

Aby złagodzić objawy pokrzywki, warto unikać drapania, gorących kąpieli, stresu oraz kontaktu z alergenami i drażniącymi substancjami. Należy nosić luźne ubrania wykonane z naturalnych materiałów i unikać skrajnych temperatur. Jeśli objawy utrzymują się długo, nawracają lub towarzyszą im obrzęki i trudności w oddychaniu, konieczna jest konsultacja lekarska.

Jak zapobiegać pokrzywce przewlekłej i ostrej?

Podstawą zapobiegania wystąpieniu pokrzywki ostrej jest unikanie czynników wywołujących objawy, szczególnie pokarmów alergizujących, leków, pyłków roślinnych, roztoczy. W przewlekłej pokrzywce wskazane jest diagnozowanie elementu wywołującego ten rodzaj schorzenia. Jest to niezbędne w celu eliminacji czynnika, który może powodować objawy choroby.