Kodeina, Codeinum - Zastosowanie, działanie, opis

Kodeina znajduje zastosowanie jako lek uśmierzający ból w preparatach skojarzonych, lek przeciwkaszlowy w kaszlu suchym bez odkrztuszania wydzieliny, uspokajający oraz hamujący perystaltykę przewodu pokarmowego.

Maksymalna dawka dobowa kodeiny wynosi 360mg na dobę i może być modyfikowana w zależności od  jednostki chorobowej, wieku, masy ciała, chorób towarzyszących.

Przeciwwskazaniami do stosowania kodeiny są: nadwrażliwość na substancję czynną, uzależnienie od opioidów lub alkoholu, mukowizcydoza, pierwszy trymestr ciąży, okres karmienia piersią, wszystkie stopnie niewydolności oddechowej, astma, bezdech śródsenny, zabieg usunięcia migdałka u dzieci i młodzieży, u pacjentów z szybkim metabolizmem przy udziale enzymu CYP2D6 oraz wiek pacjenta poniżej 12 roku życia. 

Stosując kodeinę należy zachować ostrożność u pacjentów z urazami głowy, po zabiegu usunięcia pęcherzyka żółciowego, z chorobami dróg żółciowych, z rozrostem prostaty lub problemami z odpływem moczu, niedoczynnością tarczycy, niedoczynnością kory nadnerczy oraz u pacjentów odkrztuszających wydzielinę. 

Kodeiny nie należy łączyć z agonistami/antagonistami morfiny, takimi jak buprenorfina i pentazocyna, ze względu na zmniejszenie działania przeciwbólowego oraz możliwe wystąpienie zespołu abstynencyjnego. Nie należy jej łączyć również z inhibitorami MAO,  takimi jak selegilina lub moklobemid, ze względu na możliwe nadmierne obniżenie ciśnienia krwi i śpiączkę. 

Kodeiny nie należy łączyć z alkoholem, ze względu na nasilone działania niepożądane ze strony układu nerwowego, takie jak senność, zawroty głowy, zawroty głowy, trudności z koncentracją oraz zaburzenia myślenia i problemy z oceną sytuacji. W ciężkich przypadkach połączenie kodeiny z alkoholem może prowadzić do niedociśnienia i omdleń, niewydolności oddechowej, śpiączki oraz zgonu. 

Kodeina może wywoływać szereg działań niepożądanych ze strony układu nerwowego takie jak senność i zawroty głowy, z tego względu nie należy prowadzić pojazdów ani obsługiwać maszyn w ruchu w trakcie terapii. 

Kodeina może fałszować wyniki testów antydopingowych. Nie należy łączyć kodeiny z preparatami dziurawca, ze względu na możliwe nasilenie działań niepożądanych. 

Kodeiny nie należy stosować w pierwszym trymestrze ciąży. W drugim i trzecim trymestrze w razie zdecydowanej konieczności można stosować pojedyncze dawki, jednak stosowanie wysokich dawek w okresie okołoporodowym może skutkować zahamowaniem ośrodka oddechowego u dziecka. Badania na zwierzętach wykazały, iż kodeina uszkadza płód. 

Kodeina w niewielkim stopniu przenika do mleka matki. U dzieci, których matki przyjmowały wyższe dawki kodeiny zaobserwowano obniżenie napięcia mięśniowego i zaburzenia oddychania. Dawki zwykle stosowane nie powinny powodować działań niepożądanych u dziecka, nie można jednak wykluczyć u matki szybkiego metabolizmu z udziałem enzymu CYP2D6, co powoduje zwiększenie stężenia kodeiny w mleku matki i możliwe groźne działania niepożądane u dziecka, takie jak zawał mózgu, bezdech oraz śpiączka. 

Przedawkowanie kodeiny objawia się splątaniem, sennością, płytkim oddechem, zwężeniem źrenic, nudnościami, wymiotami, zaparciami i brakiem apetytu. Bardzo duże dawki kodeiny mogą prowadzić do silnej depresji krążeniowo-oddechowej i w efekcie do zgonu. 

Kodeina jest selektywnym agonistą receptora opioidowego µ, jednak wykazuje niewielkie powinowactwo do tego receptora. Wykazuje również działanie hamujące odruch kaszlowy, spowodowane oddziaływaniem na ośrodek kaszlu rdzenia przedłużonego, działanie to nie zostało do końca wyjaśnione. 

Kodeina dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego, jej biodostępność wynosi 40-70%. Maksymalne stężenie we krwi osiągane jest po godzinie od podania. 

Kodeina w 25-30% wiąże się z białkami osocza. 

Kodeina w 70-80% metabolizowana jest w wątrobie, poprzez sprzęganie z kwasem glukuronowym i tworzenie pochodnej 6-glukuronidowej. Poprzez O-demetylację 10% kodeiny przekształca się w morfinę i kolejne 10% w norkodeinę. 

Kodeina w około 86% jest wydalana przez nerki, głównie jako pochodne kwasu glukuronidowego oraz w 4-12% jako postać niezmieniona. Jej śladowe ilości są także wydalane z kałem. Okres półtrwania wynosi 2-4 godzin.