Antybiotyk – podział, działanie, skutki uboczne stosowania antybiotyków. Jak przyjmować antybiotyk?

Antybiotyki to środki powszechnie stosowane w leczeniu zakażeń bakteryjnych, które działają, zabijając lub hamując rozwój komórek bakteryjnych. Istnieje wiele klas antybiotyków i różne mechanizmy ich działania. Jakie są rodzaje antybiotyków? O czym należy pamiętać w trakcie antybiotykoterapii.

Antybiotyk – co to jest? 

Antybiotyki to leki zwalczające infekcje bakteryjne poprzez zabijanie bakterii (działanie bakteriobójcze) lub spowalnianie i wstrzymywanie ich wzrostu (działanie bakteriostatyczne). Mechanizm działania antybiotyków jest różny, może on polegać na atakowaniu ściany komórki bakteryjnej lub błony otaczającej bakterie, zakłócaniu rozmnażania bakterii czy blokowaniu produkcji białka przez bakterie. 

Antybiotyki są związkami, które wykorzystuje się w terapii leczenia zakażeń drobnoustrojami chorobotwórczymi, a także w sytuacjach, w których należy podjąć działanie profilaktyczne, aby nie dopuścić do zakażenia bakteryjnego, np. przed zabiegami chirurgicznymi, u chorych z grup wysokiego ryzyka wystąpienia powikłań infekcyjnych.

Antybiotyki – podział 

Antybiotyki możemy podzielić ze względu na mechanizm działania. Na podstawie tego kryterium wyróżniamy: 

• antybiotyki hamujące syntezę ściany komórki bakteryjnej (antybiotyki beta-laktamowe, antybiotyki glikopeptydowe, fosfomycyna, cykloseryna), 
• antybiotyki hamujące syntezę białek bakteryjnych (aminoglikozydy, tetracykliny, makrolidy, linkozamidy, ketolidy),
• antybiotyki uszkadzające funkcję oraz strukturę błon cytoplazmatycznych bakterii (polimyksyny, antybiotyki polienowe, daptomycyna).

Antybiotyki można także podzielić na antybiotyki bakteriostatyczne i bakteriobójcze. Antybiotyki bakteriostatyczne hamują rozwój bakterii (hamują ich namnażanie), natomiast antybiotyki bakteriobójcze zabijają komórki bakteryjne. Warto zwrócić uwagę na fakt, iż rodzaj aktywności antybiotyku może być zależny od osiągniętego stężenia leku. Istotnym jest także, iż niektóre antybiotyki mogą wykazywać działanie bakteriobójcze wobec jednych szczepów drobnoustrojów, natomiast działanie bakteriostatyczne wobec innych szczepów. 

Natomiast przyjmując kryterium budowy chemicznej, antybiotyki możemy podzielić m.in. na: 

• antybiotyki beta-laktamowe,
• aminoglikozydy, 
• tetracykliny,
• makrolidy,
• linkozamidy, 
• chloramfenikol, 
• fusydany,
• rifamycyny, 
• antybiotyki peptydowe, 
• antybiotyki glikopeptydowe, 
• antybiotyki glikolipopeptydowe, 
• antybiotyki glikolipodepsypeptydowe, 
• ketolidy, 
• streptograminy. 

Antybiotyk – działanie. Po ilu dniach działa antybiotyk? 

Działanie antybiotyku oraz efekt jego działania może być zależny od wielu czynników. Literatura fachowa, podejmując temat skuteczności leczenia zwraca uwagę na następujące czynniki, np.: 

• osiągnięte stężenie leku w organizmie, 
• czas utrzymywania się odpowiedniego stężenia leku w organizmie (powyżej odpowiedniej granicy), 
• rodzaj infekcji. 

Dla niektórych antybiotyków korzystne dla przebiegu terapii jest podawanie mniejszych dawek leku, lecz częściej, natomiast dla innej grupy antybiotyków lepsze efekty terapeutyczne i korzyści przyniesie podawanie większych dawek leku w dłuższych odstępach czasu. Warto także wspomnieć o efekcie poantybiotykowym, jest to utrzymanie się działania hamującego wzrost bakterii, pomimo obniżenia stężenia antybiotyku w organizmie poniżej wartości MIC (ang. minimal inhibitory concentration), czyli najmniejszego stężenia hamującego wzrost bakterii. Oczywiście działanie oraz wynik działania leku jest uzależniony od stanu chorego oraz ciężkości zakażenia. 

Antybiotyk – działania niepożądane 

Po zastosowaniu antybiotyku mogą wystąpić działania niepożądane. Do najczęstszych skutków ubocznych antybiotyków zalicza się objawy ze strony przewodu pokarmowego (biegunka, wymioty oraz mdłości) i wysypki skórne. Oprócz lekkich działań niepożądanych mogą wystąpić również: 

• wysoka gorączka, 
• bóle stawów,
• upośledzenie czynności wątroby, 
• rzekomobłoniaste zapalenie jelit, 
• zaburzenia wchłaniania, 
• wstrząs anafilaktyczny.

Poruszając temat działań niepożądanych antybiotyków, warto przytoczyć kilka przykładów. W niektórych przypadkach po podaniu antybiotyku z grupy penicylin półsyntetycznych w postaci preparatów domięśniowych może wystąpić działanie drażniące, natomiast po podaniu dożylnym tych leków – zakrzepowe zapalenie żył. Wankomycyna, będąca antybiotykiem glikopeptydowym, wykazuje działanie nefrotoksyczne (uszkadzające nerki) oraz ototoksyczne (uszkadzające słuch). Podobne działanie wykazują również antybiotyki aminoglikozydowe, oprócz działania uszkadzającego słuch oraz generującego zaburzenia czynności nerek, wykazują działanie toksyczne w stosunku do komórek wątroby oraz komórek nerwowych (generowanie bólów głowy). 

Antybiotyk – jak zażywać? 

Antybiotyk a probiotyki 

Podczas antybiotykoterapii warto pamiętać o przyjmowaniu probiotyków. Preparaty probiotyczne zaleca się stosować, zachowując odstęp (nawet kilkugodzinny) pomiędzy zażyciem antybiotyku. Bakterie probiotyczne są wykorzystywane w leczeniu i zapobieganiu ostrych biegunek, a także biegunek poantybiotykowych. O zażywaniu probiotyków podczas antybiotykoterapii powinny w szczególności pamiętać osoby, u których w przeszłości po zastosowaniu antybiotyków pojawiły się problemy ze strony przewodu pokarmowego. 

Antybiotyk a kawa, antybiotyk a alkohol – z czym nie łączyć antybiotyku? 

Stosując antybiotyki, powinno się je popijać wodą niegazowaną.

Oczywiście podczas antybiotykoterapii nie należy spożywać alkoholu, między innymi ze względu na możliwość wystąpienia działań niepożądanych, np. drgawek, wymiotów oraz bólu głowy.