Laktacyjny leksykon leków – leki dozwolone przy karmieniu piersią. Antybiotyki i leki bez recepty a karmienie piersią

Leki stosowane w okresie laktacji – gdzie szukać informacji? Laktacyjny leksykon leków prof. Hale’a

Leczenie w okresie ciąży czy karmienia piersią bywa wyzwaniem, ale farmakoterapia podczas laktacji jest możliwa. Należy jednak pamiętać, że w przypadku dużej części leków jest dość mocno ograniczona, a niektóre preparaty są wręcz zakazane. Podczas stosowanie leków należy wziąć pod uwagę co najmniej dwie rzeczy:

1. Czy lek przenika do mleka i czy w efekcie jest ryzyko wystąpienia działań niepożądanych u dziecka karmionego mlekiem?
2. Czy lek wpływa na laktację? Pobudza ją, bądź hamuje?

Jedną z bardziej znanych klasyfikacji leków jest ta, stworzona przez FDA (Agencję Żywności i Leków, ang. Food and Drug Administration) dla kobiet ciężarnych. Leki w okresie laktacji również posiadają swój podział – to tzw. laktacyjny leksykon leków prof. Hale’a, zwany inaczej Kategoriami Ryzyka Laktacyjnego.

Leki w tej grupie podzielone zostały na pięć „klas” – od L1 do L5, gdzie L1 to substancje najbezpieczniejsze, a L5 – zakazane. Poniżej zestawienie 5 klas leków:

Jakie leki (substancje czynne) przenikają do mleka matki?

Należy pamiętać, że w mleku rozpuszczają się „tłuste substancje”,  niektóre leki słabo rozpuszczają się w wodzie i to właśnie one mogą osiągać wyższy poziom w matczynym mleku. Przenikanie leku do mleka jest również możliwe, gdy jego poziom w osoczu matki jest duży, a masa cząsteczkowa niska. Składniki przenikające do mleka powinny słabo wiązać się z białkami, a dobrze przechodzić do mózgu (przez tzw. barierę krew–mózg).

Kolejnym kryterium, które musi spełnić substancja to wysoka dostępność biologiczna. Istotne jest również czy lek szybko jest usuwany z organizmu. Niekiedy liczyć się trzeba z koniecznością tymczasowego zaprzestania karmienia dziecka mlekiem z piersi, np. w sytuacji, gdy wymagane jest podanie radiofarmaceutyku czy innego środka diagnostycznego do badania obrazowego. 

Dla określenia bezpieczeństw stosowanych leków, oprócz powyższej klasyfikacji L1–L5, stosuje również „Milk/Plasma Ratio” (M/P Ratio). Jest to wskaźnik pozwalający ocenić stosunek stężeń leku w mleku i w osoczu matki. Leki z M/P ratio poniżej 1 uznawane są za bezpieczne.

Objawy występujące u niemowlaka po lekach z mleka matki

Lek w mleku matki może powodować różne działania niepożądane u dziecka, znaczenie ma również wiek malca – szczególnie zagrożone są tutaj niemowlęta do 2. miesiąca życia i wcześniaki. U dzieci mogą wystąpić takie objawy jak (jeśli lek trafił do mleka):

• biegunki (po antybiotykach),
• nadmierne uspokojenie czy senność (po antydepresantach czy lekach przeciwalergicznych).

Należy pamiętać, że leki najlepiej przyjmować po karmieniu, a na pierwsze objawy kataru czy kaszlu warto zastosować domowe sposoby. Gdy musimy sięgnąć po lek, lepiej wybrać preparat jednoskładnikowy, zamiast złożonego. Należy pamiętać, że zioła czy leki ziołowe również mogą znaleźć się w matczynym pokarmie. 

Lekami z wyboru do stosowania u matki karmiącej są:

• leki z krótkim okresem półtrwania (czyli takie, które szybko znikają z organizmu), 
• o dużej masie cząsteczkowej (tak by nie przechodziły do mleka, np. heparyna czy insulina),
• substancje o niskiej dostępności biologicznej po podaniu doustnym dziecku,
• składniki o wysokim stopniu wiązania z białkami.

Leki wpływające na laktację (leki hamujące laktację, tabletki na zatrzymanie laktacji, leki pobudzające laktację)

Mechanizmami, dzięki którym laktacja jest hamowana są: ograniczone wytwarzanie prolaktyny, hamowanie produkcji oksytocyny oraz bezpośredni wpływ na laktocyty. Lekiem ze wskazaniem do hamowania laktacji jest bromokryptyna. Negatywny wpływ na produkcję kobiecego mleka ma także kodeina (stosowana na suchy kaszel).

Wśród leków, które wpływają pozytywnie na laktację są tzw. antagoniści receptora dopaminowego, np. neuroleptyki. Wśród blokerów tego receptora znajdziemy również metoklopramid, który pobudza proces laktacji, a podstawowym jego wskazaniem jest łagodzenie wymiotów i nudności.

Leki przeciwbólowe a karmienie piersią – paracetamol i ibuprofen. Leki na przeziębienie przy karmieniu piersią

Obecnie powszechnie dostępne są złożone (kilkuskładnikowe) leki na przeziębienie – zawierają one połączenie różnych substancji – czegoś na katar i czegoś na kaszel – niestety większość tych dodatków jest przeciwwskazana w okresie laktacji. Substancje typu fenylefryna czy kodeina mogłyby wpływać niekorzystnie na ciśnienie dziecka czy ośrodek oddechowy. Kobiety w okresie laktacji powinny wybierać jednoskładnikowe preparaty, jak tabletki z ibuprofenem czy paracetamolem, działające przeciwbólowo i przeciwgorączkowo. Na inne dolegliwości warto sięgnąć po domowe sposoby walki z przeziębieniem, jak płukanie zatok (dozwolone dla kobiet karmiących czy w okresie ciąży), woda z solą czy napar z szałwii z garbnikami, które łagodzą stan zapalny.

Furagina a laktacja. Antybiotyki w karmieniu piersią

W okresie ciąży istnieje przeciwwskazanie dostosowania furaginy (furazydyny), m.in. w ostatnim trymestrze – ze względu na ryzyko niedokrwistości hemolitycznej. Podobnie jest w przypadku laktacji – nie zaleca się stosowania ze względu na przenikanie do mleka.

Leki te w małym stopniu przenikają do mleka, czego efektem jest mała szansa na wystąpienie u  dziecka objawów ze strony układu pokarmowego, przede wszystkim biegunki – antybiotyk „spożyty” z mlekiem matki może wpływać na florę jelitową (gdy jest zaburzona istnieje ryzyko wystąpienia luźnego stolca). Stosowanie antybiotyków podczas karmienia piersią może wiązać się także z ryzykiem zakażeń grzybiczych, np. aft w jamie ustnej dziecka.

Zioła a karmienie piersią – zioła niewskazane przy karmieniu piersią

W przypadku ziół matka karmiąca piersią spotka się z pewnymi ograniczeniami – niektóre zioła mogą hamować laktację, inne ją wzmagać.

Ziołem, które może hamować laktację jest m. in. szałwia stosowana doustnie. Płukanie jamy ustnej naparem z szałwii nie ma takiego działania. W okresie karmienia piersią niewskazany jest także podbiał – zawiera on alkaloidy pirolizydynowe, które w nadmiernych ilościach niekorzystnie wpływają na czynność wątroby. Nie zaleca się również stosowania morszczynu pęcherzykowatego (ze względu na zawartość jodu) oraz żeń–szenia.