Grypa – przyczyny, objawy i powikłania. Czy szczepionka chroni przed zakażeniem?

Grypa jest ostrą i wysoce zakaźną chorobą układu oddechowego wywoływaną przez wirusy. Najwięcej zachorowań na grypę obserwuje się w sezonie jesienno-zimowym. Na grypę szczególnie narażone są dzieci, osoby starsze oraz dorośli przebywający w dużych skupiskach np. zakładach pracy. Grypę charakteryzuje gwałtowny początek objawów, do których zalicza się wysoką gorączkę, bóle mięśni i stawów, bóle głowy, osłabienie i kaszel.  Jak skutecznie ją leczyć? 

Spis treści:

1. Grypa – co to za choroba? Co ją powoduje?
2. Wirusy grypy – budowa, typy, jak dochodzi do zakażenia?  
3. Rodzaje grypy
4. Objawy grypy – jakie są pierwsze symptomy grypy?
5. Ile trwa i jak przebiega grypa?
6. Jak leczyć grypę?
7. Powikłania po grypie
8. Jak uchronić się przed grypą? Czy warto stosować szczepionki na grypę?
9. Domowe sposoby na grypę 

Grypa – co to za choroba? Co ją powoduje?  

Grypa jest zakaźną chorobą wywoływaną przez wirus należący do rodziny Orthomyxoviridae (ortomyksowirusy). Do typowych objawów grypy u ludzi zalicza się wysoką gorączkę, dreszcze, bóle głowy, bóle mięśni, osłabienie, kaszel i katar.  

Największą ilość przypadków grypy u ludzi obserwuje się w sezonie jesienno-zimowym, mniej w okresie wiosennym. Do zakażenia wirusem grypy zachodzi drogą kropelkową podczas kaszlu, kichania, droga pokarmową lub w wyniku bliskiego kontaktu – wirusy mogą nawet przez kilka godzin przetrwać w środowisku, np. na przedmiotach codziennego użytku.  

Grypa sezonowa  

Epidemiologicznie wyróżnia się dwa rodzaje grypy: grypę sezonową i pandemiczną. Grypa sezonowa występuje każdego roku w okresie epidemicznym (najczęściej od września do kwietnia) i wywoływana jest najczęściej przez wirusy podtypu H1N1 lub H3N2. Jest ona wywołana przez typowe wirusy grypy występujące u ludzi.  

Grypa pandemiczna 

Grypa pandemiczna występuje co kilkanaście lub kilkadziesiąt lat w postaci zachorowań obejmujących cały świat, wynika to z faktu braku odporności na nowe, nieznane do tej pory rodzaje wirusa. Przykładami grypy pandemicznej były: świńska grypa oraz ptasia grypa.  

Wirusy grypy – grypa typu A, B i C  

Budowa wirusa grypy obejmuje genom RNA, czyli materiał genetyczny, który znajduje się w specjalnej otoczce, zwanej nukleokapsydem. Otoczony jest przez białko M oraz osłonkę lipidową, w której znajdują się silnie immunogenne substancje – hemaglutynina oraz neuraminidaza, które odpowiadają za infekowanie komórek naszego organizmu.  

Wyróżnia się trzy typy wirusa grypy – typ A, B, C. Wirus grypy typu A jest zakaźny zarówno dla ludzi, jak i zwierząt. Odpowiada on za większość przypadków choroby u ludzi, może powodować epidemie, a nawet pandemię. Wirus grypy typu B jest zakaźny wyłącznie dla człowieka, a przebieg choroby jest łagodniejszy niż w przypadku zakażenia wirusem typu A. Zakażenie wirusem typu C najczęściej przebiega bezobjawowo. 

Czynnikami ryzyka zakażenia wirusem grypy są: bezpośredni kontakt z osobą chorą lub przebywanie w bliskiej odległości (1,5–2 m), niedostateczna higiena rąk, przebywanie w skupiskach ludzkich (szkoła, przedszkole, zakład pracy), dotykanie twarzy, zwłaszcza okolicy ust i nosa niemytymi rękoma.  

Rodzaje grypy  

Nowe rodzaje grypy są wywoływane przez nieznane do tej pory podtypy wirusa grypy, na które populacja nie posiada odporności. Do takich rodzajów grypy zalicza się świńską grypę, ptasią grypę oraz hiszpankę. Świńska grypa spowodowana jest przez wirusa typu A/H1N1, który powodował liczne zachorowania u świń. Zachorowania u ludzi obserwowano po kontakcie z zakażonymi zwierzętami. Ptasia grypa jest wywoływana przez wirusa A/H5N1 i dotyczy głównie ptactwa (gołębie, kaczki, gęsi, kury). Wykazywała ona wysoki poziom śmiertelności u ludzi. Hiszpanka była pandemią grypy m.in. w latach 1918–1920. 

Grypa u dzieci 

Przebieg grypy u dzieci jest zazwyczaj podobny do tego u dorosłych, choć dzieci są bardziej narażone na zachorowanie i cięższy przebieg ze względu na niecałkowicie dojrzały układ immunologiczny. Grypa u dzieci rozwija się gwałtownie, objawy narastają w szybkim tempie. Do najczęstszych objawów zakażenia wirusem grypy u dzieci zalicza się: wysoką gorączkę, dreszcze, bóle głowy, mięśni, osłabienie, katar i kaszel. W przypadku ciężkiego przebiegu grypy u dziecka konieczna może być hospitalizacja. 

Grypa w ciąży  

Kobiety w ciąży mają zwiększone ryzyko powikłań zakażenia wirusem grypy, w tym wzrost ryzyka poronienia, porodu przedwczesnego. Dlatego też wszystkim kobietom w ciąży zaleca się szczepienie przeciwko grypie. U kobiet w ciąży, które miały kontakt z osoba chorą na grypę, należy jeszcze przed pojawieniem się ewentualnych objawów włączyć leki przeciwwirusowe.  

Objawy grypy – jakie są pierwsze symptomy grypy?  

Grypa cechuje się wysoką zakaźnością oraz ostrym przebiegiem, czyli szybkim rozwojem i nasilaniem się objawów zakażenia. Okres wylęgania trwa od 18–48 godzin, najczęściej objawy rozwijają się w ciągu 2 dni od kontaktu. Okres zakaźności dla osób z otoczenia szacuje się na jeden dzień przed rozwojem objawów aż do całkowitego ustąpienia objawów.  

Do najczęstszych objawów zachorowania na grypę należą: 

• Wysoka, szybko narastająca gorączka, sięgająca 40℃. Gorączka najczęściej pojawia się już w pierwszym dniu choroby i powoli ustępuje zazwyczaj w 3–5 dniu od początku objawów.
• Dreszcze, zwłaszcza podczas wysokiej gorączki. 
• Bóle głowy, którym może towarzyszyć światłowstręt, ból oczu.  
• Bóle mięśni i stawów, mogą być bardzo silne. 
• Suchy kaszel, męczący, zwykle przechodzi następnie w kaszel mokry, któremu towarzyszy odkrztuszanie wydzieliny.  
• Ogólne osłabienie – zazwyczaj pojawia się już na początku infekcji i może utrzymywać się jeszcze przez 2–3 tygodnie po ustąpieniu innych objawów grypy.  
• Katar, uczucie niedrożności nosa. 
• Wymioty i biegunka – częściej u dzieci. 
• Objawy ustępują zazwyczaj w ciągu 5–7 dni, choć kaszel i osłabienie mogą utrzymywać się jeszcze około 2 tygodnie.  

Grypa a przeziębienie

Grypa często mylona bywa z przeziębieniem. Do najistotniejszych różnic w przebiegu grypy i przeziębienia zalicza się gwałtowny początek objawów w grypie, natomiast przeziębienie jest poprzedzone 1–2 dniami gorszego samopoczucia. Grypie towarzyszy wysoka gorączka, w przeziębieniu zazwyczaj pojawia się stan podgorączkowy. Dodatkowo w grypie występują ból mięśni, dreszcze, osłabienie, ból głowy i suchy kaszel. Natomiast w przeziębieniu często obserwuje się katar i ból gardła.  

Dowiedz się więcej, jak odróżnić przeziębienie od grypy.

Grypa a koronawirus  

Grypa i COVID-19 mają sporo podobnych objawów, dlatego mogą powodować wątpliwości w trafnym postawieniu szybkiej diagnozy. Zarówno grypa, jak i COVID-19 wywoływane są przez wirusy, a do ich zakażenia dochodzi najczęściej drogą kropelkową. Do podobnych objawów występujących zarówno w grypie, jak i u osoby zakażonej koronawirusem (SARS-COV-2) zalicza się suchy kaszel, gorączkę, uczucie duszności, przyspieszony oddech. Charakterystycznymi objawami dla COVID-19 jest utrata węchu i smaku, która może trwać nawet kilka miesięcy.  

Ile trwa i jak przebiega grypa? 

Grypę charakteryzuje ostry początek objawów m.in. szybko narastająca gorączka, nasilający się ból mięśni, głowy oraz ogólne osłabienie. Po około 4–5 dniach od początku infekcji obserwuje się stopniowe ustępowanie objawów.

Rozpoznanie grypy stawia się na podstawie występowania typowych objawów klinicznych oraz wywiadu dotyczącego bezpośredniego kontaktu z osoba zakażoną. W diagnostyce grypy często  wykorzystuje się szybkie testy, które w ciągu około 30 minut pozwalają wykryć obecność wirusa grypy w materiale pobranym podczas wymazu z nosogardła.  

Sposoby leczenia grypy

Jak leczyć grypę? Leczenie grypy polega na łagodzeniu objawów infekcji za pomocą leków przeciwbólowych, przeciwgorączkowych oraz przeciwzapalnych. Zaleca się izolację od osób zdrowych, odpoczynek oraz picie dużej ilości płynów. U osób narażonych na ciężki przebieg grypy oraz powikłania grypy (dzieci, osoby starsze, z przewlekłymi chorobami) zaleca się zastosowanie leków przeciwwirusowych – oseltamiwir, zanamiwir. Ich skuteczność jest największa przy zastosowaniu tuż po pojawieniu się pierwszych objawów grypy.  

Niekiedy osoba chora na grypę wymaga hospitalizacji. Do najczęstszych wskazań do leczenia szpitalnego osoby z grypą zalicza się gorączkę powyżej 40℃, niereagującą na stosowane leki przeciwgorączkowe, ból i ucisk w klatce piersiowej, trudności w oddychaniu, majaczenie, objawy odwodnienia zwłaszcza u dzieci i osób starszych, zaburzenia świadomości oraz wybroczyny na skórze.  

Jeśli chodzi o ciężki przebieg choroby, w grupie ryzyka znajdują się najmłodsze dzieci o niewykształconym układzie odpornościowym i osoby starsze, które od wielu lat są leczone z powodu innych chorób przewlekłych.

Jakie leki na grypę?  

Lekami zalecanymi podczas leczenia grypy są: 

• ibuprofen i paracetamol – leki o działaniu przeciwbólowym i przeciwgorączkowym, ibuprofen dodatkowo wykazuje działanie przeciwzapalne. Pomagają łagodzić najbardziej doskwierające dolegliwości takie jak gorączka, bóle mięśni, głowy,
• oseltamiwir, zanamiwir – leki przeciwwirusowe – są najbardziej skuteczne w początkowej fazie infekcji, stosuje się je u osób będących w grupie podwyższonego ryzyka ciężkiego przebiegu i powikłań grypy,
• preparaty zawierające ksylometazolinę lub oksymatazolinę, które miejscowo obkurczają śluzówkę nosa, udrażniając nos,
• syropy zawierające butamirat lub lewodropropizynę – działają przeciwkaszlowo, łagodząc suchy, męczący kaszel.  

Powikłania grypy

Do najcięższych powikłań grypy zalicza się zapalenie płuc, zapalenie mięśnia sercowego, zapalenie mózgu czy opon mózgowo-rdzeniowych. W ciężkich przypadkach przebiegu grypy może dojść nawet do zgonu. Powikłania po grypie najczęściej dotyczą osób starszych, dzieci, osób z chorobami przewlekłymi takimi jak: astma, POCHP, niewydolność serca, niedobory odporności, cukrzyca, osoby leczone immunosupresyjnie.  

Jak uchronić się przed grypą? Czy warto stosować szczepionki na grypę?  

Najskuteczniejszą metodą zapobiegania zachorowaniu i ciężkiemu przebiegowi grypy jest szczepienie, które należy powtarzać co roku ze względu na dużą zmienność wirusa. Przechorowanie grypy nie daje trwałej odporności. Równie ważna w profilaktyce zachorowania jest higiena osobista, zwłaszcza częste mycie rąk, zasłanianie ust podczas kichania, izolacja osób chorych.   

W profilaktyce grypy u osób z dużym ryzykiem powikłań, np. kobiet w ciąży, możliwe jest zastosowanie leków przeciwwirusowych po kontakcie z osobą chorą na grypę.  

Domowe sposoby na grypę 

Do domowych sposobów łagodzących objawy grypy zalicza się: 

• Leki bez recepty łagodzące objawy infekcji (ibuprofen, paracetamol),
• Syropy i inhalacje nawilżające drogi oddechowe i łagodzące suchy kaszel,  
• Preparaty na ból gardła, zawierające substancje przeciwwirusowe, przeciwbakteryjne i znieczulające,  
• Picie dużych ilości płynów, zwłaszcza wody. Pomocne mogą być również herbaty i napary z czarnego bzu, malin, kwiatu lipy czy dzikiej róży,
• Odpoczynek w łóżku oraz izolacja od osób zdrowych, aby ich nie zarazić.