Leki przeciwwirusowe na grypę. Czym jest amantadyna, rymantadyna, oseltamiwir i zanamiwir?

Najsilniejszymi lekami przeciwwirusowymi na grypę są: amantadyna, rymantadyna (leki starej generacji), oseltamiwir i zanamiwir (leki nowej generacji). Stosowane są jedynie na wskazanie lekarza, który tylko w uzasadnionych przypadkach wdroży leczenie tymi substancjami. Mają one charakter wirusostatyczny, a leczenie z ich udziałem trwa najczęściej 5. dni. Jakie są przeciwwskazania do stosowania leków przeciwwirusowych, jaki jest ich mechanizm działania oraz kiedy leki na grypę są skuteczne? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.

Leki przeciwwirusowe na grypę wydawane na receptę zmniejszają intensywność objawów chorobowych, hamują jej rozwój oraz skracają czas trwania infekcji. Dodatkowo zmniejszają ryzyko powikłań, które są niebezpieczne dla zdrowia, a niekiedy mogą prowadzić nawet do śmierci. Skuteczność tej grupy preparatów jest tym większa, im szybciej zostaną one podane od momentu pojawienia się pierwszych objawów. Optymalne jest zastosowanie leczenia przeciwwirusowego już w drugiej dobie choroby. Zwłaszcza w grupach szczególnie predysponowanych na rozwój choroby i wystąpienie powikłań (osłabiona odporność, choroby przewlekłe, osoby starsze, dzieci) kluczowe jest szybkie włączenie terapii przeciwwirusowej.

Dlaczego grypa może być tak groźna dla zdrowia? – powikłania po grypie

Większość pacjentów chorujących na grypę wraca do pełnego zdrowia po 7–14 dniach od zachorowania. Jednak niekiedy choroba tak łatwo nie ustępuje i dochodzi do niebezpiecznych dla zdrowia i życia powikłań pogrypowych. Te powikłania mogą pojawić się już w pierwszym lub drugim tygodniu choroby. Najbardziej narażone są na nie dzieci, osoby starsze, pacjenci z osłabioną odpornością (np. przyjmujący leki immunosupresyjne) oraz leczeni na choroby przewlekłe.

Najczęściej występującym powikłaniem pogrypowym jest zapalenie płuc lub oskrzeli. Ostre zapalenie oskrzeli objawia się silnym kaszlem, któremu towarzyszy plwocina, podwyższona temperatura ciała oraz osłabienie. Niekiedy pojawia się również duszność. W przypadku zapalenia płuc występują: kaszel, silne dreszcze i gorączka, które pojawiają się nagle. Może im dodatkowo towarzyszyć ból w klatce piersiowej. Początkowo dokucza męczący suchy kaszel, który następnie przechodzi w kaszel mokry, czyli ten objawiający się odkrztuszaniem zalegającej wydzieliny. Pogrypowe zapalenie płuc jest przyczyną ok. 25% zgonów u chorych na grypę, dlatego nie należy go bagatelizować. Grypa stanowi duże niebezpieczeństwo zwłaszcza dla osób, które chorują na choroby przewlekłe układu oddechowego, takie jak astma, POChP i inne schorzenia, np.: choroba niedokrwienna serca, zastoinowa niewydolność serca lub cukrzyca.

Istnieją także inne groźne powikłania pogrypowe, niemniej dochodzi do nich rzadziej i są to:

• zapalenie mięśnia sercowego,
• zapalenie zatok,
• zapalenie ucha środkowego,
• niewydolność krążenia,
• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (ZOMR),
• zapalenie mózgu,
• poprzeczne zapalenie rdzenia kręgowego,
• zespół Guillaina-Barré (neurogenne osłabienie mięśni),
• zespół Reye'a,
• niewydolność nerek.

Leki przeciwwirusowe na grypę starej generacji

Leki przeciwwirusowe dostępne na receptę można podzielić na dwie grupy: starej i nowej generacji.

Wokół amantadyny rozwinęło się wyjątkowo duże zainteresowanie w związku z pandemią COVID-19. Biorąc pod uwagę wirusostatyczne właściwości tego leku, wysnuto przypuszczenie, które nie zostało dotychczas potwierdzone, że amantadyna leczy ciężkie objawy towarzyszące wirusowi SARS-CoV-2. W sieci można znaleźć setki zapytań – amantadyna bez recepty, amantadyna, gdzie kupić, amantadyna, czy działa – które potwierdzają wyjątkowe zainteresowanie społeczeństwa tym związkiem. Lekarze i badacze z wielu ośrodków naukowych na całym świecie bezwzględnie przestrzegają jednak przed przyjmowaniem tego leku poza kontrolą lekarską, ponieważ amantadyna może wywołać niebezpieczne skutki uboczne (np. zawroty głowy, pobudzenie psychomotoryczne, problemy z koncentracją i snem, obrzęki). Warto również dodać, że chlorowodorek amantadyny jest obecnie powszechnie stosowany w produkcji leków na chorobę Parkinsona.

Zazwyczaj rozpoczęcie leczenia preparatami przeciwwirusowymi powinno się rozpocząć pomiędzy drugą a trzecią dobą od momentu pojawienia się objawów.

Stosowanie amantadyny najczęściej może prowadzić do wystąpienia działań niepożądanych, takich jak: sinica siateczkowata (objawiająca się czerwononiebieskimi plamami na skórze, tworzącymi wzór siatki), obrzęki podudzi i kostek, zawroty głowy, zaburzenia snu, zaburzenia psychiczne (pobudzenie, psychozy paranoidalne, omamy wzrokowe), nudności, suchość w jamie ustnej, niedociśnienie ortostatyczne, zatrzymanie moczu u pacjentów z rozrostem gruczołu krokowego (prostaty).

W przypadku rymantadyny najczęstszymi skutkami ubocznymi są: bezsenność, bóle i zawroty głowy, nadmierna nerwowość, zmęczenie, osłabienie, nudności, wymioty, brak apetytu, ból brzucha, suchość w jamie ustnej. Obecnie nie praktykuje się stosowania starej generacji leków przeciwwirusowych, ponieważ mogą powodować wiele skutków ubocznych oraz pojawienie się lekooporności.

Leki przeciwwirusowe na grypę nowej generacji

W przeciwieństwie do starej generacji leki z tej kategorii działają zarówno na wirusa grypy typu A, jak i B. Wykazują mniej działań niepożądanych oraz słabsze prawdopodobieństwo wystąpienia lekooporności. Najczęściej zgłaszanymi skutkami ubocznymi po zastosowaniu leków przeciwwirusowych nowej generacji były nudności i wymioty. Rzadziej występowały poważne działania niepożądane, takie jak reakcje anafilaktyczne, zaburzenia wątroby, obrzęk naczynioruchowy, zespół Stevensa-Johnsona, toksyczna martwica naskórka, krwawienie z przewodu pokarmowego i zaburzenia neuropsychiatryczne. Leki przeciwwirusowe nowej generacji stanowią pierwszy wybór podczas terapii antygrypowej.

Leki przeciwwirusowe na grypę – jaki jest ich mechanizm działania?

Leki przeciwwirusowe nowej generacji (oseltamiwir, zanamiwir) posiadają budowę chemiczną podobną do naturalnego substratu neuraminidazy. Neuraminidaza to enzym wirusa grypy, który warunkuje wniknięcie cząstki wirusa do niezainfekowanych komórek i uwolnienie „świeżo wyprodukowanych” fragmentów wirusa z zakażonych komórek oraz dalsze rozprzestrzenianie się wirusa w organizmie. Aktywny metabolit leku przeciwwirusowego jest inhibitorem neuraminidazy. W wyniku tego hamuje aktywność enzymu, a tym samym działanie wirusa. Preparaty z grupy leków przeciwwirusowych nowej generacji są skuteczne przeciwko wirusowi grypy typu A i B. Hamują zakażenie wirusem grypy i jego replikację.

Kto może przyjmować leki przeciwwirusowe na grypę?

Terapia lekami przeciwwirusowymi nie jest wskazana dla wszystkich pacjentów. Jeśli chory posiada typowe objawy grypy i jego stan poprawia się przy stosowaniu leczenia objawowego (leki przeciwgorączkowe, leki przeciwbólowe, leki przeciwzapalne, a ponadto odpoczynek i odpowiednie nawadnianie), wówczas niewymagane jest stosowanie dodatkowych preparatów dostępnych jedynie na receptę. Zastosowanie terapii przeciwwirusowej wskazane jest w przypadku pacjentów z grypą o ciężkim przebiegu (duszności, bardzo wysoka i trudna do zbicia gorączka, wyczerpanie fizyczne) oraz u osób z grupy „podwyższonego ryzyka”, predysponowanych do wystąpienia powikłań pogrypowych, do której należą:

• pacjenci z chorobami przewlekłymi (zwłaszcza z astmą, POChP, zaburzeniami krążenia, cukrzycą),
• kobiety w ciąży,
• dzieci poniżej 5. roku życia,
• osoby starsze.

Leki przeciwwirusowe na grypę – przeciwwskazania

Leków przeciwwirusowych na grypę nie należy stosować w przypadku nadwrażliwości na którykolwiek składnik preparatu. W przypadku ciężkiej niewydolności nerek wskazane jest stosowanie obniżonej dawki. Dla leków drugiej generacji (oseltamiwir, zanamiwir) brak jest dodatkowych przeciwwskazań. Należy jednak podkreślić, że bardziej ryzykowne jest stosowanie leków starszej generacji (amantadyna, rymantadyna). Przeciwwskazaniem do stosowania tej grupy leków są: nadwrażliwość na składniki leku, ciężka zastoinowa niewydolność serca, kardiomiopatia lub zapalenie mięśnia serca, blok przedsionkowo-komorowy II lub III stopnia, bradykardia poniżej 55. uderzeń serca/minutę, wydłużony odstęp QT, ciężkie komorowe zaburzenia rytmu serca, w tym z zaburzeniami torsade de pointes (inaczej balet serca, czyli zaburzenie rytmu serca) w wywiadzie, jednoczesne przyjmowanie leków, które wydłużają odstęp QT, obniżone stężenie potasu lub magnezu we krwi, ciąża lub karmienie piersią.

Jak długo trwa leczenie lekami przeciwwirusowymi na grypę? Czym grozi przedawkowanie tych leków?

Terapię lekami przeciwwirusowymi należy rozpocząć w przeciągu pierwszych dwóch dni od pojawienia się pierwszych objawów grypy. Zalecane jest stosowanie leczenia przez 5 dni, podczas którego preparat podaje się dwa razy dziennie. W celach profilaktycznych – po ekspozycji na działanie wirusa – wskazane jest podawanie jednej dawki preparatu przez 10 dni.

W przypadku leków przeciwwirusowych na grypę nowszej generacji (oseltamiwir, zanamiwir) nie odnotowano przypadków przedawkowania. Objawami ostrego przedawkowania mogą być: nudności, wymioty, zawroty głowy. W takiej sytuacji należy natychmiast przerwać stosowanie leczenia.

Czym się różni leczenie lekami przeciwwirusowymi od leczenia objawowego?

W większości przypadków terapia grypy przebiega z zastosowaniem leczenia objawowego. Obejmuje ono złagodzenie objawów towarzyszących chorobie. Podaje się wtedy leki: przeciwgorączkowe i przeciwbólowe (zawierające: paracetamol, ibuprofen, metamizol sodu, kwas acetylosalicylowy), łagodzące ból i stan zapalny gardła (zawierające: salicylan choliny, flurbiprofen, chlorowodorek lidokainy, chlorek cetylopirydyniowy, amylometakrezol, alkohol 2,4-dichlorobenzylowy), przeciwkaszlowe (zawierające: lewodropropizynę, butamirat, bromowodorek dekstrometorfanu), wykrztuśne (zawierające: acetylocysteinę, ambroksol, bromheksynę, karbocysteinę), udrażniające nos i drogi oddechowe (inhalacje z solą fizjologiczną, krople z oksymetazoliną lub ksylometazoliną), leki przeciwhistaminowe (zawierające: desloratadynę, feksofenadynę, lewocetyryzynę). Wymienione leki łagodzą objawy występujące podczas grypy, jednak nie hamują namnażania wirusa. Takie działanie posiadają leki przeciwwirusowe wydawane na receptę. Poprzez hamowanie uwalniania wirusa z zainfekowanych komórek przeciwdziałają powstawaniu nowych cząstek wirusów w organizmie i rozwojowi infekcji.