Zapalenie zatok – objawy, diagnostyka, leczenie
Paulina Brożek

Zapalenie zatok – objawy, diagnostyka, leczenie

Zapalenie zatok przynosowych jest jednym z najczęściej występujących schorzeń w sezonie jesienno-zimowym. Blokada nosa, zielony katar, ból twarzy, utrata węchu to najczęstsze objawy chorych zatok. Jak rozpoznać i skutecznie leczyć zapalenie zatok oraz czy antybiotyk jest zawsze konieczny? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w poniższym artykule.

Zapalenie zatok – gdzie znajdują się zatoki i jakie pełnią funkcje?

Zatoki przynosowe to powietrzne przestrzenie wyściełane błoną śluzową. Są zlokalizowane wewnątrz czaszki i mają połączenie z jamą nosową. Kwestia, jakie funkcje pełnią zatoki, nie została ostatecznie rozstrzygnięta. Najbardziej prawdopodobna wydaje się funkcja oddechowa polegająca na nawilżaniu i ogrzewaniu wdychanego powietrza oraz wyrównywanie różnicy ciśnień powstającej wskutek oddychania. Inne prawdopodobne role zatok to m.in. węchowa, ochronna, termiczna czy fonetyczna. 

U człowieka możemy wyróżnić następujące zatoki:

  • zatoki szczękowe,
  • zatoki czołowe (największe),
  • zatoki sitowe (najmniejsze, składające się z drobnych jamek kostnych budową przypominających sito), 
  • zatoka klinowa.

Zatoki zaczynają rozwijać się już w życiu płodowym. U noworodka najbardziej rozwinięte są zatoki sitowe i częściowo zatoki szczękowe, których dalszy rozwój zbiega się z okresem wyrzynania zębów stałych. Zatoki czołowe i szczękowe upowietrzniają się około 6. roku życia, osiągając swój końcowy rozmiar po okresie dojrzewania płciowego. U małych dzieci (do 5. roku życia) najczęściej występuje zapalenie zatok sitowych i szczękowych.

Zapalenie zatok – przyczyny

Fizjologicznie zatoki przynosowe nie zawierają flory bakteryjnej. Ponieważ każda zatoka posiada połączenie z jamą nosową, pozwala to na regularne pozbywanie się produkowanej przez nabłonek zatok wydzieliny i przewietrzanie jam zatok. W przypadku obrzęku błony śluzowej dochodzi do zatkania ujść zewnętrznych i gromadzenia się wydzieliny, która jest doskonałą pożywką dla drobnoustrojów chorobotwórczych.

Najczęstszym patogenem wywołującym ostre zapalenie zatok przynosowych są wirusy, np. rynowirusy (do 50% przypadków), koronawirusy, adenowirusy czy wirus grypy. Do bakteryjnego zapalenia zatok dochodzi zazwyczaj na skutek nadkażenia bakteriami w przebiegu infekcji wirusowej (głównie są to zakażenia Streptococcus pneumoniae, Haemofilus influenzae i Moraxella catarrhalis). Grzybicze zapalenie zatok występuje rzadko, głównie u osób z upośledzoną odpornością (np. po transplantacjach czy chorych na AIDS) lub z cukrzycą.

Powiązane produkty

Zapalenie zatok – rodzaje

Ostre zapalenie zatok

Autorzy wytycznych EPOS 2020 (European Position Paper on Rhinosinusitis and Nasal Polyps), uwzględniając etiologię ostrego zapalenia zatok przynosowych (OZZP), zaproponowali podział na wirusowe zapalenie zatok cechujące się łagodnym przebiegiem i szybkim czasem zdrowienia (do 10 dni) oraz powirusowe zapalenie zatok objawiające się nasileniem lub nawrotem objawów po 5 dniach, dłuższy jest również czas ich utrzymywania się (powyżej 10 dni, nawet do 12 tygodni).

Bakteryjne zapalenie zatok, potocznie nazywane ropnym zapaleniem zatok, stanowi niewielki odsetek zapaleń zatok, w większości przypadków ustępuje bez konieczności stosowania antybiotyku.

Przewlekłe zapalenie zatok

Przewlekłe zapalenie zatok obejmuje stan zapalny nosa i zatok utrzymujący się powyżej 12 tygodni, z umiarkowanie nasilonymi objawami.

Dodatkowo chroniczne zapalenie zatok możemy podzielić na pierwotne (z polipami nosa stwierdzanymi w badaniu endoskopowym lub bez) oraz wtórne przewlekłe zapalenie zatok – występuje ono znacznie rzadziej i związane jest ze zmianami zębopochodnymi, np. zębopochodne zapalenie zatok szczękowych, zapalenie zatok związane z rozwijającym się guzem w obrębie zatoki czy chorobami ogólnoustrojowymi, np. w mukowiscydozie.

Zapalenie zatok – objawy

Dla wirusowego zapalenia zatok charakterystyczny jest wyciek wydzieliny oraz uczucie zatkania nosa. Rzadko obserwuje się zapalenie zatok bez współistniejącego kataru. Pacjenci mogą również zgłaszać kaszel oraz uczucie drapania w gardle związane ze spływaniem wydzieliny po tylnej jego ścianie. Początkowo wydzielina z nosa jest przejrzysta i wodnista, w trakcie trwania choroby zwykle staje się gęstsza, może zawierać również ropę (gęsta, zabarwiona i matowa). Może pojawić się obrzęk powiek oraz tkliwość uciskowa okolicy chorej zatoki. 

Zatkane zatoki powodują dolegliwości bólowe, nasilające się przy pochylaniu głowy. Zapaleniu zatok może towarzyszyć utrata lub pogorszenie węchu. Przy zapaleniu zatok szczękowych, szczególnie szerzącym się z zębodołu, u pacjenta może występować ból zębów i nieprzyjemny zapach z ust. Zapalenie zatoki klinowej może powodować bóle potylicy promieniujące do szczytu czaszki. Objawom zapalenia zatok czołowych towarzyszy natomiast tkliwość, ból zatok (ból w okolicy podoczodołowej). Lokalizacja zapalenia zatok sitowych obejmuje bóle okolicy skroniowej, oczodołu, okolice wyrostka sutkowatego. 

Zapaleniu zatok często towarzyszy stan podgorączkowy lub gorączka. Charakterystyczny jest też zielony katar czy żółta wydzielina z nosa. Należy zaznaczyć, że barwa wydzieliny z nosa ani gorączka nie pozwalają na różnicowanie etiologii wirusowej od bakteryjnej. 
Zapalenie ostre zwykle ustępuje samoistnie. Poprawa zazwyczaj pojawia się po 48 godzinach, a całkowite wyleczenie następuje w ciągu 7-10 dni. Pogorszenie po 5 dniach trwania choroby lub utrzymywanie się objawów powyżej 10 dni może świadczyć o nadkażeniu bakteryjnym (występuje tylko w 0,5-2% przypadków). Bakteryjne zapalenie zatok w około 2/3 przypadków ustępuje samoistnie do 14 dni.

Zapalenie zatok – diagnostyka

Diagnozę zapalenia zatok przynosowych lekarz stawia na podstawie dokładnie zebranego wywiadu, badania laryngologicznego i w razie potrzeby badań dodatkowych. 

Rozpoznanie ostrego zapalenia zatok wymaga występowania 2 lub więcej objawów spośród następujących symptomów: niedrożność nosa, wydzielina z nosa (katar przedni lub tylny), ból zatok, uczucie rozpierania twarzy, upośledzenie węchu. Badanie laryngologiczne polega na wziernikowaniu nosa (jest to rynoskopia przednia). Lekarz ocenia błonę śluzową pod kątem cech stanu zapalnego czy występowania ewentualnych polipów. Ocenie podlega również stan przegrody nosa.

Badaniem obrazowym z wyboru jest tomografia komputerowa bez kontrastu, nie zaleca się jej w ostrym zapaleniu zatok, natomiast w przewlekłym zapaleniu zatok stanowi podstawę rozpoznania (ujawnia utratę powietrzności zatok, płyn w zatoce, pogrubienie lub polipy błony śluzowej i zmiany anatomiczne sprzyjające zapaleniu). Rezonans magnetyczny wykonywany jest znacznie rzadziej, pomocny jest w różnicowaniu chorób zapalnych i nowotworowych oraz z zakażeniach o etiologii grzybiczej. Jeśli to konieczne, może być wykonany u ciężarnych pacjentek.

Przeczytaj także, jak przygotować się do CT zatok.

Obecnie nie zaleca się wykonywania RTG zatok przynosowych, niewskazane są również rutynowe badania mikrobiologiczne. Badania OB i CRP mogą pomóc w podjęciu decyzji o rozpoczęciu leczenia antybiotykiem. Małe wartości zmniejszają, a duże zwiększają prawdopodobieństwo zakażenia bakteryjnego. Jeżeli natomiast lekarz podejrzewa tło alergiczne zapalenia zatok, pomocne mogą być testy alergiczne.

Zapalenie zatok – leczenie

W większości przypadków ostre zapalenie zatok przebiega łagodnie, dlatego też bez względu na wiek pacjenta zaleca się jedynie leczenie objawowe i czujną obserwację.

Leki na zapalenie zatok

Co możemy stosować na zapalenie zatok, aby złagodzić dokuczliwe bóle zatok i oczyścić zatkane wydzieliną zatoki?

  1. Paracetamol i niesterydowe leki przeciwzapalne (np. ibuprofen, naproksen) wykazują efekt przeciwgorączkowy i przeciwbólowy, łagodząc bóle głowy bóle zatok, ucha, mięśni i stawów. 
  2. Leki obkurczające (doustne/donosowe) mogą okazać się pomocne w zwalczeniu uczucia niedrożności nosa i kataru
  3. Sterydy donosowe mają udowodnioną skuteczność w powirusowym ostrym zapaleniu zatok, dlatego nie należy stosować ich rutynowo.
  4. Dużą ulgę przynosi irygacja zatok roztworem soli fizjologicznej przy pomocy specjalnych zestawów dostępnych w aptece. Płukanie zatok jest zabiegiem bezpiecznym i bezbolesnym, może być stosowane również u starszych dzieci oraz kobiet w ciąży i karmiących piersią.
  5. Leczenie antybiotykiem zapalenia zatok rezerwuje się dla chorych z gorączką powyżej 38°C, silnym, jednostronnym bólem głowy, podwyższonymi wskaźnikami stanu zapalnego w badaniach laboratoryjnych i brakiem poprawy po leczeniu objawowym po 10 dniach trwania choroby.

Przewlekłe zapalenie zatok najczęściej prowadzone jest pod nadzorem specjalisty laryngologa. Leczenie niefarmakologiczne obejmuje regularne płukanie nosa 0,9% roztworem NaCl. Leczenie farmakologiczne obejmuje stosowanie sterydów donosowo, ewentualne leczenie biologiczne. W przypadku braku poprawy przy leczeniu zachowawczym do rozważenia pozostaje endoskopowa operacja zatok przynosowych (FESS).

Dowiedz się także, jak stosować wodę morską do nosa.

Zapalenie zatok w ciąży

U pacjentek w ciąży z ostrym zapaleniem zatok zaleca się uważną obserwację (watchful waiting), inhalacje ciepłym, wilgotnym powietrzem, paracetamol. Zalecenia w zakresie antybiotykoterapii zapalenia zatok w ciąży różnią się od zaleceń dotyczących leczenia dorosłych, u kobiet w ciąży nie należy stosować fluorochinolonów oraz tetracyklin. Do najbezpieczniejszych antybiotyków i najlepiej przebadanych zaliczają się penicyliny.

Domowe sposoby na zatoki

Domowe sposoby na zapalenie zatok to przede wszystkim stosowanie inhalacji z olejkami eterycznymi. Polecane są m.in. olejek goździkowy czy olejek tymiankowy o działaniu antybakteryjnym i przeciwzapalnym, a także olejek eukaliptusowy, który pomaga udrożnić zatoki, skutecznie rozrzedzając wydzielinę.

Kolejnym sposobem wartym wypróbowania są gotowe suplementy diety zawierające bromelainę – substancje pozyskiwaną z ananasa, znaną z jej zdolności do rozrzedzania śluzu oraz działania antybakteryjnego i przeciwzapalnego. Inne preparaty pozytywnie wpływające na funkcjonowanie zatok zawierają ziołowe wyciągi goryczki, chrzanu, werbeny, czarnego bzu, pierwiosnka. Występują w postaci kropli lub tabletek.

Zapalenie zatok – powikłania

Pomimo że ostre zapalenie zatok jest bardzo częstą i na ogół łagodną chorobą, może prowadzić do groźnych powikłań. Szczęśliwie dotyczą tylko niewielkiej grupy chorych. Najczęściej obserwujemy powikłania twarzoczaszkowe zapalenia zatok dotyczące oczodołu (60-80%): zapalenie tkanek oczodołu, ropień oczodołu mogące doprowadzić do uszkodzenia wzroku. 20-40% to powikłania wewnątrzczaszkowe: zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, ropień mózgu. Zakrzepica zatoki jamistej, choć spotykana rzadko, obarczona jest wysoką śmiertelnością mimo stosowania antybiotyków. Objawy powikłań wewnątrzczaszkowych to m.in.: silne bóle głowy, ogniskowe objawy neurologiczne, śpiączka.

Objawami wskazującymi na wystąpienie powikłań pozaprzegrodowych są: wytrzeszcz gałki ocznej, ograniczenie jej ruchomości, znaczny obrzęk i przekrwienie spojówki gałkowej, upośledzenie ostrości wzroku oraz brak reakcji źrenicy na światło.
W przypadku pojawienia się powyższych objawów należy pilnie zgłosić się do lekarza.

  1. Szczeklik A. (red.), Choroby wewnętrzne, MP, Kraków 2005, s. 515-518.
  2. Fokkens W. J., Lund V. J., Hopkins C. i in., Zapalenie zatok przynosowych i polipy nosa. Wytyczne europejskie EPOS 2020 – cz. 1, Medycyna Praktyczna, 2020; 12: 47–62.
  3. Fokkens W. J., Lund V. J., Hopkins C. i in., Zapalenie zatok przynosowych i polipy nosa. Wytyczne europejskie EPOS 2020 – cz. 2, Medycyna Praktyczna 2021; 1: 22–41.
  4. Silviu-Dan F., Pediatric chronic rhinosinusitis: the old, the new, and the reasonable, “Pediatr. Ann.” 2011, nr 40 (4), s. 213–220.
  5. Samoliński B., Arcimowicz M., Buczyłko K. i in., Polskie Standardy Leczenia Nieżytów Nosa – PoSLeNN, „Alergologia Polska” 2012, nr 1, s. 17–167.

Twoje sugestie

Dokładamy wszelkich starań, aby podane zdjęcie i opis oferowanych produktów były aktualne, w pełni prawidłowe oraz kompletne. Jeśli widzisz błąd, poinformuj nas o tym.

Zgłoś uwagi Ikona

Polecane artykuły

  • Krztusiec – przyczyny, objawy, leczenie kokluszu

    Krztusiec (koklusz) jest ostrą chorobą zakaźną dróg oddechowych wywołaną przez pałeczki krztuśca. Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową. Na ciężki przebieg krztuśca narażone są zwłaszcza niemowlęta poniżej 6. miesiąca życia. Jak przebiega krztusiec i jak go rozpoznać? Jak wygląda leczenie kokluszu? W jaki sposób można się przed nim uchronić?

  • Zespół Retta – objawy, dziedziczenie i leczenie

    Zespół Retta to rzadkie zaburzenie neurorozwojowe. Dotyczy mutacji na chromosomie X, więc występuje głównie u dziewczynek. Szacuje się, że zespół Retta dotyka 1 na 10–15 tys. urodzonych dzieci płci żeńskiej. Może być jednak częstszy, gdyż bywa niezdiagnozowany. Zwykle nie ujawnia się od razu po urodzeniu. Dziecko z zespołem Retta przez wiele miesięcy może rozwijać się prawidłowo i dopiero z czasem zaczną się u niego pojawiać niepokojące objawy.

  • Przeziębienie, grypa, alergia czy COVID-19? Jak je od siebie odróżnić?

    Masz katar, kaszel i gorączkę? Czy to zwykłe przeziębienie, grypa czy może COVID-19? Objawy tych chorób mogą być bardzo podobne, co utrudnia samodzielne postawienie diagnozy. Dowiedz się, jakie są kluczowe różnice między tymi schorzeniami i kiedy warto skonsultować się z lekarzem.

  • Reumatoidalne zapalenie stawów – przyczyny, objawy i leczenie RZS

    Reumatoidalne zapalenie stawów (inaczej RZS lub gościec stawowy) to przewlekła choroba reumatyczna o podłożu autoimmunologicznym. Powszechnie określa się ją także jako reumatyzm. Początkowo atakuje najczęściej symetrycznie małe i średnie stawy rąk i nóg, ale w konsekwencji prowadzi do wielu zmian ogólnoustrojowych – jej najbardziej charakterystycznym objawem jest ból stawów, ich zaczerwienienie i obrzęk. Jak leczy się reumatoidalne zapalenie stawów? Czy istnieją domowe sposoby na RZS?

  • Pieczenie, upławy i swędzenie kobiecych okolic intymnych? To może być infekcja pochwy. Jak zapobiegać i leczyć stany zapalne?

    Upławy, pieczenie i swędzenie okolic intymnych to nie tylko uporczywe i często nawracające przypadłości, ale także objawy infekcji, która może doprowadzić do niepłodności, jeśli zostanie zaniedbana. Infekcje okolic intymnych mogą przydarzyć się kobiecie w każdym wieku, przed porodem, w trakcie ciąży i w połogu. Czy istnieje jedna uniwersalna odpowiedź na pytanie – jak skutecznie wyleczyć i zapobiegać zakażeniom pochwy? Otóż nie, nie istnieje. Można jednak postępować zgodnie z pewnymi wskazówkami, dzięki którym nawet przy pomocy domowych sposobów na infekcje intymne możliwe jest złagodzenie tych najbardziej dokuczliwych objawów. Więcej informacji na ten temat znajduje się w niniejszym artykule.

  • Uczulenie na słońce – przyczyny. Jak złagodzić objawy wysypki od słońca?

    Promienie słoneczne wykorzystywane są do produkowania witaminy D, która jest niezbędna do prawidłowego rozwoju kości oraz wzmacniania układu odpornościowego. Niestety zbyt długa bądź zbyt intensywna ekspozycja na słońce może powodować występowanie alergii. Uczulenie na słońce może dotknąć każdego z nas, dlatego też warto wiedzieć, jak postępować, gdy na ciele pojawi się wysypka od słońca.

  • Grypa i RSV – szczepionka, podobieństwa i różnice

    Grypa i RSV (ang. Respiratory Syncytial Virus) to dwie powszechne choroby wirusowe, które mają znaczący wpływ na zdrowie publiczne, szczególnie w okresie jesienno-zimowym. Obie mogą prowadzić do poważnych powikłań, zwłaszcza u osób starszych, niemowląt oraz osób z osłabionym układem odpornościowym. W tym artykule przyjrzymy się bliżej podobieństwom i różnicom między grypą a RSV, ze szczególnym uwzględnieniem dostępnych szczepień.

  • Dieta w zaburzeniach lękowych. Co jeść, a czego unikać przy stanach lękowych?

    Zaburzenia lękowe dotykają znaczny odsetek dorosłych i dzieci. Osoby z zaburzeniami zmagają się z przewlekłym lękiem i stresem, który często powoduje cierpienie psychiczne i znaczne upośledzenie funkcjonowania pacjentów w wielu sferach ich życia. Tymczasem odpowiednia dieta w zaburzeniach lękowych może korzystnie wpływać na zdrowie układu nerwowego i pomagać w łagodzeniu objawów zaburzeń lękowych.

Porozmawiaj z farmaceutą
Infolinia: 800 110 110

Zadzwoń do nas jeśli potrzebujesz porady farmaceuty.
Jesteśmy dla Ciebie czynni całą dobę, 7 dni w tygodniu, bezpłatnie.

Pobierz aplikację mobilną Pobierz aplikację mobilną Doz.pl

Ikona przypomnienie o zażyciu leku.
Zdarza Ci się ominąć dawkę leku?

Zainstaluj aplikację. Stwórz apteczkę. Przypomnimy Ci kiedy wziąć lek.

Dostępna w Aplikacja google play Aplikacja appstore
Dlaczego DOZ.pl
Niższe koszta leczenia

Darmowa dostawa do Apteki
Bezpłatna Infolinia dla Pacjentów.

ikona niższe koszty leczenia
Bezpieczeństwo

Weryfikacja interakcji leków.
Encyklopedia leków i ziół

Ikona encklopedia leków i ziół
Wsparcie w leczeniu

Porady na czacie z Farmaceutą.
E-wizyta z lekarzem specjalistą.

Ikona porady na czacie z farmaceutą
Newsletter

Bądź na bieżąco z DOZ.pl