RTG zatok – jak wygląda badanie i kiedy należy je wykonać? Co można zdiagnozować dzięki prześwietleniu zatok?

RTG (prześwietlenie, badanie rentgenowskie lub rentgen) zatok to łatwo dostępne, szybkie oraz bezbolesne badanie, które nie jest jednak tzw. metodą z wyboru przy diagnozowaniu schorzeń tego obszaru. Kiedy należy zatem wykonać zdjęcie rentgenowskie zatok i jak wygląda badanie?

Na czym polega RTG zatok?

Zatoki to puste, wypełnione powietrzem przestrzenie, stanowiące uwypuklenia błony śluzowej nosa i otaczające jamę nosową, z którą są połączone. Wyróżnia się zatoki czołowe, zatoki szczękowe, zatokę klinową oraz zatoki (komórki) sitowe – wszystkie zbiorczo nazywając zatokami przynosowymi. Na dolegliwości takie jak ból oraz zatkane zatoki skarży się coraz więcej pacjentów, a jedną z najczęstszych chorób górnych dróg oddechowych stanowią zapalenia zatok. Badanie RTG zatok polega na prześwietleniu głowy za pomocą promieniowania rentgenowskiego, dzięki czemu uzyskuje się obraz zatok. Zdjęcie RTG zatok przynosowych można wykonać w 4 różnych sposobach ułożenia głowy pacjenta, czyli tzw. projekcjach. Jest to uzależnione od tego, które zatoki chcemy uwidocznić. Rutynowym badaniem jest zdjęcie w projekcji Watersa (potyliczno – bródkowa). Pozostałe sposoby wykonywania zdjęć to ułożenie w projekcji Caldwella (potyliczno – czołowa), podstawy czaszki oraz w projekcji bocznej. Samo badanie jest szybkie, wykonanie zdjęcia w jednej projekcji zajmuje kilka sekund, a cała procedura od momentu wejścia pacjenta do pracowni rentgenowskiej, aż do jej opuszczenia, nie trwa więcej niż 5 minut.

Kiedy należy wykonać prześwietlenie zatok? Jak należy się do niego przygotować?

Głównym wskazaniem do wykonania badania rentgenowskiego zatok jest ostry stan zapalny zatok, który nie ustępuje mimo zastosowanego leczenia. Rentgen zatok można również wykonać po urazie głowy w celu uwidocznienia potencjalnych złamań kości otaczających zatoki. Dokładniejszą metodą diagnozowania schorzeń zatok jest jednak tomografia komputerowa, wykonuje się ją najczęściej przy przewlekłym oraz powodującym powikłania ostrym zapaleniu zatok.
Zdjęć RTG zatok nie wykonuje się z kontrastem, dlatego przygotowanie do badania ogranicza się tylko do zdjęcia biżuterii, spinek i innych przedmiotów znajdujących się w obrębie głowy, które mogą wpłynąć na wynik badania. Wszystkie przypisane przez lekarza środki na zatoki, takie jak krople czy płyny, należy stosować zgodnie z zaleceniami. Ich użycie w dniu badania nie powinno wpłynąć na jego wynik. Pacjent na RTG zatok zabiera ze sobą dowód tożsamości, wyniki wcześniejszych badań obrazowych (jeśli takie istnieją) oraz skierowanie, które konieczne jest zarówno w przypadku badań rentgenowskich refundowanych w ramach NFZ, jak i tych wykonywanych prywatnie.

Co może pokazać RTG zatok?

Badanie RTG zatok nie jest metodą z wyboru przy diagnostyce schorzeń zatok ze względu na fakt, iż nie pozwala ono na poznanie anatomii zatok oraz ocenę stopnia rozwoju choroby. Zdjęcie rentgenowskie może jednak wykryć płyn w zatokach oraz pokazać w jakim stopniu zatoki są upowietrznione. Może także wykazać obecność polipów. Wykonanie zdjęcia RTG po urazie głowy może pokazać złamanie kości nosowej, jarzmowej i luku jarzmowego, a także złamanie ścian zatok. Każda z wymienionych wcześniej projekcji pozwala na uwidocznienie innych zatok. Na zdjęciu RTG zatok wykonanym w projekcji wg Watersa widać zatoki szczękowe oraz sitowie przednie, a na zdjęciu wykonanym w projekcji Caldwella – zatoki czołowe oraz sitowie tylne. Zdjęcie boczne pozwala na ocenę zatok czołowych oraz zatoki klinowej, natomiast na zdjęciu podstawy czaszki widać zatokę klinową.

Jakie są przeciwwskazania do wykonania prześwietlania zatok?

Jedynym przeciwwskazaniem do wykonania RTG zatok jest ciąża. Stanowi ona przeciwwskazanie względne – oznacza to, że badanie RTG można wykonać w sytuacji, gdy jest ono niezbędne w procesie diagnostycznym. Wykonanie prześwietlenia wymaga zastosowania względnie niskiej dawki promieniowania, a odległość zatok od brzucha plus nałożenie osłon na miednicę i  brzuch pacjentki zapewnia dodatkową ochronę przed narażeniem płodu.

Na które badanie lepiej się zdecydować – RTG czy Tomografia komputerowa (CT) zatok?

Pacjenci z chorymi zatokami zastanawiają się, która metoda diagnostyczna pozwoli im poznać przyczynę dolegliwości. CT zatok stanowi najbardziej czułą metodę diagnostyczną przewlekłych oraz ostrych, powodujących powikłania stanów zapalnych zatok. Tomografię komputerową wykonuje się także na etapie planowania operacji zatok lub leczenia stomatologicznego. Jest ono o wiele bardziej dokładne niż badanie RTG, charakteryzuje się lepszą jakością obrazów i większymi możliwościami różnicowania tkanek, ale co za tym idzie, wymaga również większej dawki promieniowania. Badanie USG w diagnostyce chorób zatok wykonuje się bardzo rzadko ze względu na fakt, iż ma ono niską czułość w ocenie tego obszaru – wyniki są często niejednoznaczne, a ich interpretacja jest trudna. Warto jednak zauważyć, że to lekarz podejmuje ostateczną decyzję, które badanie jest najbardziej odpowiednie dla danego pacjenta.