Zapalenie płuc – przyczyny, objawy, leczenie, powikłania u dzieci i u dorosłych
Katarzyna Makos

Zapalenie płuc – przyczyny, objawy, leczenie, powikłania u dzieci i u dorosłych

Zapalenie płuc (ang. pneumonia) to stan zapalny obejmujący miąższ płatów płucnych, czyli pęcherzyków płucnych i tkanki śródmiąższowej. Przebieg choroby zależy od wielu czynników, m.in. od etiologii (wyróżnia się zapalenie płuc bakteryjne, wirusowe, grzybicze, pasożytnicze) czy od wieku (na ciężki przebieg zapalenia płuc szczególnie narażone są małe dzieci oraz osoby powyżej 65. roku życia). Jakie objawy pojawiają się przy zapaleniu płuc? Jak wygląda leczenie?

Zapalenie płuc – charakterystyka. Rodzaje zapaleń płuc

Zapalenie płuc to infekcja dolnych dróg oddechowych obejmująca miąższ płucny, czyli pęcherzyki płucne i tkankę śródmiąższową. Ze względu na etiologię można wyróżnić zapalenie płuc bakteryjne (w tym typowe i atypowe), wirusowe oraz grzybicze. 

W klasyfikacji pod względem miejsca i okoliczności wyróżnia się: szpitalne zapalenia płuc (objawy rozwinęły się w 3 dobie, po 48h pobytu w szpitalu), pozaszpitalne zapalenia płuc (objawy wystąpiły w domu lub do 48h pobytu w szpitalu lub do 72h od wypisu ze szpitala), zapalenia płuc związane z kontaktem ze służbą zdrowia (pacjenci hospitalizowani 2 dni lub więcej w ciągu 90 dni od wystąpienia zapalenia płuc, pacjenci w zakładach opieki długoterminowej, chorzy, którzy przeszli hemodializę/chemioterapię/antybiotykoterapię dożylną w ciągu 30 dni). 

Ze względu na umiejscowienie zmian zapalnych (na podstawie obrazu RTG) wyodrębnia się: zapalenie płatowe, odoskrzelowe i śródmiąższowe.

Zapalenie płuc – przyczyny

Wirusowe zapalenie płuc

Wirusy są główną przyczyną zapaleń płuc u dzieci poniżej 5 roku życia, z wyjątkiem noworodków i niemowląt do 3 miesiąca życia (przewaga zakażeń bakteryjnych). Wśród najczęstszych występują wirusy: grypy, paragrypy, RSV, a także adenowirusy, ludzki metapneumowirus, koronawirusy. Ich rola jako czynnika wywołującego zapalenie płuc maleje wraz z wiekiem. Szacuje się, że ok.1/3 zakażeń u najmłodszych przebiega z koinfekcją bakteryjną, ponieważ wirusy, uszkadzając błony śluzowe dróg oddechowych, ułatwiają zakażenie dla bakterii. 

Bakteryjne zapalenie płuc

W pierwszym miesiącu życia w etiologii zapalenia płuc przeważają bakterie Staphylococcus aureus, pałeczki Gram ujemne. Do 5. roku życia dominują głównie bakterie otoczkowe (S. pneumoniae, H. influenza, Klebsiella pneumoniae). W pozostałych grupach wiekowych za zakażenia bakteryjne odpowiadają pneumokoki (Streptococcus pneumoniae), u starszych dzieci i dorosłych także bakterie atypowe (Mycoplasma pneumoniae, Chlamydophila pneumoniae, Bordetella pertussis), rzadziej Haemophilus influenza (dzięki obowiązkowym szczepieniom). 

Grzybicze zapalenie płuc

Grzybicze zakażenia płuc należą do rzadkości i występują głównie w grupach ryzyka (niedobory odporności, w tym spowodowane zakażeniem HIV, przewlekłe choroby płuc, np. mukowiscydoza). Najczęściej powodują je grzyby, takie jak: Cryptococcus, Aspergillus, Mucor oraz Pneumocystis.

Pasożytnicze zapalenie płuc

Pasożytnicze zapalenie płuc jest rzadkie. Przeważnie spowodowane jest przez Toxoplasma gondii, Plasmodium malariae oraz Ascaris lumbricoides. Pasożyty wędrują do układu oddechowego, jak np. glista ludzka, bądź powodują silną reakcję zapalną organizmu po zaatakowaniu innych narządów.

Alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych (AZZP)

Alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych jest rzadką chorobą, występuje głównie u dorosłych, u osób uczulonych i obejmuje pęcherzyki płucne. Stan zapalny nie wynika z infekcji, ale nadwrażliwości organizmu na antygeny alergenu. Antygeny stanowią białka bakterii, grzybów, roślin, białka zwierzęce pochodzące z piór, śliny, sierści, odchodów, a także cząsteczki nieorganiczne, leki, pestycydy. Objawy są podobne, jak w klasycznym zapaleniu płuc, a jedynym skutecznym leczeniem jest zaprzestanie ekspozycji na alergen. 

Należy również wspomnieć o chemicznym zapaleniu płuc, które jest wynikiem dostania się do układu oddechowego toksycznych substancji chemicznych. Zalicza się do niego także zachłystowe zapalenie płuc (inaczej zespół Mendelsona), spowodowane przedostaniem się treści żołądka do dróg oddechowych.

Powiązane produkty

Zapalenie płuc – objawy

Głównym objawem zapalenia płuc jest kaszel – początkowo suchy, potem staje się bardziej produktywny (kaszel mokry). Starsze dzieci i dorośli odpluwają wydzielinę, natomiast u małych dzieci może to stanowić problem – najczęściej połykają duże ilości śluzu, co może prowokować wymioty. Częstym objawem towarzyszącym są gorączka oraz katar.

U noworodków i niemowląt do 3. miesiąca życia kaszel i gorączka mogą być nieobecne – o chorobie mogą natomiast świadczyć: gorszy apetyt, ospałość, męczliwość w trakcie jedzenia (częstsze karmienia, przerwy w jedzeniu, zjadanie mniejszych porcji). 

U części chorych może występować duszność, opisywana jako uczucie braku oddechu, powietrza. Szczególnie u dzieci i starszych osób może być widoczny wysiłek oddechowy (przyspieszony oddech – tachypnoe, spadek saturacji krwi, wciąganie międzyżebrzy i przyczepów przepony, dołka jarzmowego, poruszanie skrzydełkami nozdrzy, zasinienie wokół ust). Gorączka i duszność mogą spowodować przyspieszenie pracy serca (tachykardię). Niektórzy pacjenci mogą zgłaszać ból w klatce piersiowej lub ból brzucha, związany z szybkim oddechem i silnym kaszlem. Czasami w przypadku zakażeń wirusowych lub atypowych, szczególnie u dzieci, może wystąpić pokrzywka lub inne zmiany wysypkowe na skórze. 

W badaniu fizykalnym lekarz może stwierdzić zmiany osłuchowe – trzeszczenia, rzężenia, szmer oskrzelowy, furczenia, świsty. Ich brak nie wyklucza jednak zapalenia płuc. Nad obszarem zajętym stanem zapalnym odgłos opukowy jest stłumiony, a drżenie piersiowe wzmożone.

Zapalenie płuc – rozpoznanie

Rozpoznanie zapalenia płuc stawiane jest na podstawie całościowego obrazu klinicznego pacjenta, jego wywiadu oraz badań pomocniczych.

Zmiany zapalne można stwierdzić w badaniach obrazowych – RTG klatki piersiowej, u młodszych dzieci przy pomocy USG płuc. Nie są one jednak obligatoryjne, powinny być zalecane w przypadku wątpliwości rozpoznania lub wystąpienia powikłań. Warto pamiętać, że pierwsze zmiany pojawiają się w RTG dopiero po 12-24h od wystąpienia objawów i że taki obraz może utrzymywać się nawet kilka tygodni od przechorowania zapalenia płuc (dlatego nie zleca się kontrolnych RTG na koniec leczenia u wszystkich dzieci).

W przypadku różnicowania etiologii zapalenia płuc przydatne mogą być badania serologiczne (wirusy CMV, EBV, odry, ospy wietrznej, bakterie atypowe Mycoplasma pn, Bordetella pertussis, Chlamydia pn itd.), antygenowe (grypa, RSV). Posiewy plwociny, wymazów z błon śluzowych oraz badania PCR (na obecność materiału genetycznego drobnoustroju) są kosztowne, słabo dostępne i często wiążą się z długim czasem oczekiwania na wynik.

Zapalenie płuc – leczenie

Na podstawie samego obrazu klinicznego zapalenia płuc trudno zróżnicować etiologię zakażenia. Lekarz decyduje o konieczności zastosowania antybiotyku na podstawie ciężkości przebiegu choroby, grupy wiekowej chorego, a także wywiadu epidemiologicznego (kontakt z innym chorym), szczepień (przeciwko grypie, pneumokokom, H. influenza). U dzieci od 4. miesiąca życia do 5. roku życia z łagodnym przebiegiem należy podejrzewać zapalenie wirusowe. W takim przypadku leczenie jest objawowe. Stosuje się leki przeciwgorączkowe, inhalacje z soli fizjologicznej ułatwiające rozrzedzanie wydzieliny, nawadnianie chorego, a w przypadku obturacji włącza się leki rozszerzające oskrzela (salbutamol, bromek ipretropium) i sterydy wziewne. W przypadku grypy można zastosować leczenie przyczynowe – oseltamiwir. 

Antybiotykiem z wyboru w przypadku infekcji bakteryjnej jest zazwyczaj amoksycylina. U noworodków lekami pierwszego rzutu są ampicylina z aminoglikozydem lub w połączeniu z ceftriaksonem, a u dzieci do 3 miesiąca życia – amoksycylina z kwasem klawulanowym. U nastolatków, młodych dorosłych bardzo prawdopodobna jest etiologia atypowa, która wymaga włączenia makrolidów – azytromycyny lub klarytromycyny. 

Zapalenie płuc – powikłania

Powikłania po zapaleniu płuc dotyczą najczęściej dzieci między 2. a 5 rokiem życia oraz osób starszych, ze względu na czynniki sprzyjające, tj.: zaburzenia układu odpornościowego, przebywanie w dużych zbiorowiskach (żłobki, przedszkola, DPS), obciążenie chorobami przewlekłymi, zaburzenia odżywiania. Wśród najczęstszych powikłań znajdują się: wysięk w jamie opłucnej, ropniak opłucnej, ropień płuc, odma, niedodma, przetoka oskrzelowo-płucna. Zawsze w przypadku wystąpienia powikłań konieczne jest wykonanie kontrolnego RTG klatki piersiowej.

  1. K. Lewandowska, Alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych, „Postępy Nauk Medycznych” 2011, t. 24, nr 4, s. 274-285.
  2. Z. Doniec, M. Radwańska, Zapalenie płuc u dzieci, „Pediatria po Dyplomie” 2014, nr 2.
  3. I. J. Haq, A. C. Battersby, K. Eastham i in., Community acquired pneumonia in children, “British Medical Journal” 2017, s. 356-686.
  4. H. Mazurek, Zakażenia układu oddechowego u dzieci, Medical Tribune Polska, Warszawa 2014, s. 131-219.
  5. P. Gajewski, A. Szczeklik, Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna, Kraków 2016, s. 716-737.

Twoje sugestie

Dokładamy wszelkich starań, aby podane zdjęcie i opis oferowanych produktów były aktualne, w pełni prawidłowe oraz kompletne. Jeśli widzisz błąd, poinformuj nas o tym.

Zgłoś uwagi Ikona

Polecane artykuły

  • PMS (zespół napięcia przedmiesiączkowego) – jak sobie z nim radzić?

    Co miesiąc powtarza się niemal ten sam scenariusz – dopada Cię huśtawka nastrojów, nie możesz się skoncentrować, przybierasz na wadze nawet do 3 kg, czujesz się opuchnięta, piersi sprawiają Ci ból, nie możesz spać, masz migrenę, nudności, zaparcia lub biegunkę, a twarz i dekolt pokrywają się wypryskami? To tylko część z ponad 100 objawów, które  świadczą o zespole napięcia przedmiesiączkowego, czyli PMS. Jak złagodzić jego objawy?

  • Terapia celowana – nowa metoda leczenia nowotworów

    W dzisiejszych czasach do walki z nowotworami wykorzystywane są różne metody leczenia: zabiegi operacyjne, chemioterapia, radioterapia czy też hormonoterapia. Obecnie coraz większe nadzieje wiąże się z tzw. terapią celowaną.

  • Polio – przyczyny, objawy, leczenie choroby Heinego-Medina

    Polio jest wirusową chorobą zakaźną, która może prowadzić do śmierci lub ciężkiego kalectwa na skutek wiotkiego porażenia mięśni. Do zakażenia poliowirusem dochodzi drogą pokarmową lub w wyniku bezpośredniego kontaktu z chorym. Jak rozpoznać polio i w jaki sposób się przed nim uchronić? Jakie są objawy choroby Heinego-Medina?

  • Ból pęcherza – przyczyny, leczenie, domowe sposoby

    Ból pęcherza jest jedną z częstszych infekcji dróg moczowych, szczególnie u kobiet. Jeśli jej przebieg jest ostry, może mu towarzyszyć bardzo częste oddawanie niewielkich ilości moczu, gorączka oraz pieczenie w okolicach cewki moczowej. To jaka terapia będzie najlepsza na ból pęcherza, zależy od przyczyny tych dolegliwości. Czy ból pęcherza i zapalenie pęcherza to ta sama przypadłość i jak radzić sobie z infekcją w czasie ciąży?

  • Monakolina K – co to jest? Właściwości, zastosowanie, przeciwwskazania

    Choroby układu sercowo-naczyniowego stanowią główną przyczynę zachorowalności i śmiertelności nie tylko w Polsce, lecz również na całym świecie. U podłoża większości z nich leży miażdżyca naczyń krwionośnych, która jest bezpośrednio związana z zaburzeniami lipidowymi. Jednym z proponowanych sposobów radzenia sobie z tym problemem jest stosowanie suplementacji w oparciu o monakolinę K.

  • Co zrobić, kiedy dziecko kaszle, a osłuchowo jest czyste?

    Kaszel dziecka bez innych objawów może być związany z przebytym niedawno zakażeniem układu oddechowego albo sygnalizować rozwijającą się w organizmie infekcję dróg oddechowych. Istnieją jednak inne przyczyny kaszlu u dzieci, które wymagają bardziej zaawansowanych badań. Jakie to przyczyny i jak je zdiagnozować?

  • Sensor do pomiaru cukru (CGM) – czym jest? Ile kosztuje? Refundacja

    Koncepcja wszczepialnych czujników glukozy jest propagowana od ponad 40 lat. Obecnie przyjmuje się, że ciągły monitoring glikemii (CGM) zwiększa jakość życia, ponieważ umożliwia podejmowanie świadomych decyzji dotyczących leczenia cukrzycy w wyniku bardziej zoptymalizowanej kontroli glikemii. Cukrzyca jest jedną z najczęstszych chorób cywilizacyjnych, na którą w Polsce choruje ponad 3 mln osób, z czego około 25% nie jest tego świadomych.

  • Subkliniczna niedoczynność tarczycy – objawy, leczenie

    Tarczyca jako jeden z kluczowych gruczołów układu hormonalnego pełni istotną rolę w regulacji metabolizmu, funkcji sercowo-naczyniowych, a także procesów rozwojowych organizmu. Niedoczynność tarczycy, czyli hipotyreoza, to schorzenie wynikające z niewystarczającej produkcji hormonów tarczycy. Jedną z mniej oczywistych form tej choroby jest subkliniczna niedoczynność tarczycy – stan, który często rozwija się w sposób utajony, przez co trudniej go zdiagnozować i leczyć. Czym dokładnie jest subkliniczna niedoczynność tarczycy? Jakie są jej objawy, przyczyny, sposoby diagnostyki oraz metody terapii?

Porozmawiaj z farmaceutą
Infolinia: 800 110 110

Zadzwoń do nas jeśli potrzebujesz porady farmaceuty.
Jesteśmy dla Ciebie czynni całą dobę, 7 dni w tygodniu, bezpłatnie.

Pobierz aplikację mobilną Pobierz aplikację mobilną Doz.pl

Ikona przypomnienie o zażyciu leku.
Zdarza Ci się ominąć dawkę leku?

Zainstaluj aplikację. Stwórz apteczkę. Przypomnimy Ci kiedy wziąć lek.

Dostępna w Aplikacja google play Aplikacja appstore
Dlaczego DOZ.pl
Niższe koszta leczenia

Darmowa dostawa do Apteki
Bezpłatna Infolinia dla Pacjentów.

ikona niższe koszty leczenia
Bezpieczeństwo

Weryfikacja interakcji leków.
Encyklopedia leków i ziół

Ikona encklopedia leków i ziół
Wsparcie w leczeniu

Porady na czacie z Farmaceutą.
E-wizyta z lekarzem specjalistą.

Ikona porady na czacie z farmaceutą
Newsletter

Bądź na bieżąco z DOZ.pl

logo Telemedi

Usługę zdalnej konsultacji z lekarzem świadczy Telemedi.
Regulamin świadczenia usługi dostępny jest tutaj.