Pneumokoki – czym są i jakie choroby wywołują? Jak chronić się przed pneumokokami?

Streptococcus pneumoniae (pneumokoki, dwoinki zapalenia płuc) to bakterie, które osiedlają się w nosie oraz gardle i powodują groźne choroby. Zakażenia pneumokokowe dotyczą głównie małych dzieci oraz seniorów. Wśród grup ryzyka wymienia się również osoby z zaburzeniami odporności oraz osoby cierpiące na choroby przewlekłe. W jaki sposób można zarazić się pneumokokami? Jak się przed nimi chronić? Podpowiadamy.

1. Pneumokoki – czym są?
2. Pneumokoki – kto jest najbardziej narażony na zakażenie?
3. Pneumokoki – jak dochodzi do zarażenia? Nosicielstwo pneumokoków
4. Pneumokoki – objawy zarażenia
5. Pneumokoki – jakie choroby wywołują?
6. Pneumokoki – diagnostyka i leczenie
7. Powikłania po pneumokokach
8. Pneumokoki – jak się przed nimi chronić? Szczepionka na pneumokoki

Streptococcus pneumoniae, potocznie nazywane pneumokokami, są bakteriami odpowiedzialnymi za rozwój infekcji dróg oddechowych, zapalenia zatok, ucha środkowego, zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenia płuc oraz sepsy. Niekiedy przebieg choroby jest śmiertelny, zwłaszcza u małych dzieci, osób w podeszłym wieku oraz cierpiących na zaburzenia odporności czy choroby przewlekłe. Skuteczną profilaktyką przeciwko rozwojowi zakażenia pneumokokowego o ciężkim przebiegu są szczepienia ochronne.

Pneumokoki – czym są?

Streptococcus pneumoniae (inaczej pneumokoki) są bakteriami Gram-dodatnimi. Mają zdolność do wytwarzania polisacharydowej otoczki, która determinuje cechy zjadliwości bakterii oraz wywołuje objawy choroby. Wyróżnia się około 90 odmian pneumokoków, ale tylko kilkanaście z nich wywołuje ciężkie zakażenia u ludzi. Według piśmiennictwa nawet 60% dzieci w wieku przedszkolnym jest nosicielami pneumokoków, co oznacza, że w ich gardle lub nosie bytują bakterie dwoinki zapalenia płuc, jednakże nie dają objawów choroby.

Do chorób pneumokokowych o ciężkim przebiegu zaliczamy inwazyjną chorobę pneumokokową (posocznicę, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych oraz zapalenie płuc). Inwazyjna choroba pneumokokowa często wymaga długotrwałego leczenia antybiotykami i jest stanem zagrażającym życiu.

Pneumokoki a meningokoki – podobieństwa i różnice pomiędzy nimi

Zarówno pneumokoki, jak i meningokoki są bakteriami, które wywołują ciężkie choroby, stanowiące zagrożenie dla życia człowieka.

Pneumokoki są odpowiedzialne za infekcje dróg oddechowych, zapalenie zatok, ucha środkowego, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie płuc czy sepsę. Wśród zakażeń meningokokowych szczególnie groźna jest inwazyjna choroba meningokokowa. Obie bakterie przenoszą się drogą kropelką i mogą powodować bezobjawowe nosicielstwo.

Pneumokoki – kto jest najbardziej narażony na zakażenie?

Zakażenia Streptococcus pneumoniae występują we wszystkich grupach wiekowych, choć najczęściej dotyczą małych dzieci oraz osób po 65. roku życia. Do grup zwiększonego ryzyka ciężkiego przebiegu zakażenia pneumokokowego zaliczamy dzieci urodzone przedwcześnie, osoby z chorobami przewlekłymi, takimi jak niedobory odporności, choroby układu krążenia, cukrzyca, choroby nerek i płuc oraz schorzenia neurologiczne.

Pneumokoki – jak dochodzi do zarażenia? Nosicielstwo pneumokoków

Do zakażenia dwoinką zapalenia płuc dochodzi drogą kropelkową poprzez kontakt z wydzieliną z dróg oddechowych osoby zakażonej. Objawy zarażenia pneumokokami najczęściej występują u dzieci uczęszczających do żłobka lub przedszkola. Zakażenia pneumokokami zazwyczaj pojawiają się w sezonie zimowym. Szacuje się, że nawet 60% osób może być bezobjawowymi nosicielami Streptococcus pneumoniae. Należy jednak pamiętać, iż nosiciele mogą stanowić źródło choroby dla innych osób.

Pneumokoki – objawy zarażenia

Objawy zakażenia pneumokokami są charakterystyczne dla miejsca infekcji oraz czynników ryzyka choroby. Do najczęstszych objawów zakażenia układu oddechowego przez Streptococcus pneumoniae zaliczamy kaszel, katar, gorączkę, osłabienie, dreszcze, ból gardła oraz brak apetytu.

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych najczęściej objawia się silnymi bólami głowy, gorączką, sztywnością karku, nudnościami, wymiotami oraz światłowstrętem.

Pneumokoki – jakie choroby wywołują?

Do chorób wywoływanych przez Streptococcus pneumoniae zaliczamy:

• zakażenia dróg oddechowych (zapalenie gardła, oskrzeli, zatok, płuc),
• zapalenie ucha środkowego,
• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
• zapalenie stawów,
• sepsę.

Pneumokoki – diagnostyka i leczenie

Do diagnostyki zakażenia pneumokokowego stosuje się metody laboratoryjne – oznaczanie antygenu Streptococcus pneumoniae w płynie mózgowo-rdzeniowym, krwi lub moczu bądź wyhodowanie bakterii z pobranego materiału. Nosicielstwo pneumokoków można potwierdzić wymazem z nosa i gardła.

U osób z potwierdzonym zakażeniem pneumokokami stosuje się antybiotykoterapię – w zależności od objawów oraz stanu klinicznego. W przypadku podejrzenia inwazyjnej choroby pneumokokowej ważne jest jak najszybsze dożylne podanie antybiotyku. Poprawę po zastosowanym leczeniu obserwuje się zazwyczaj po około trzech dobach od wdrożenia antybiotykoterapii. Należy pamiętać o podawaniu leków łagodzących objawy, w tym preparatów przeciwbólowych, przeciwgorączkowych oraz przeciwzapalnych.

Powikłania po pneumokokach

Do powikłań zakażenia Streptococcus pneumoniae zaliczamy:

• niedosłuch lub głuchotę,
• drgawki, padaczkę,
• ropniak opłucnej,
• porażenia nerwów czaszkowych i deficyty neurologiczne,
• niewydolność oddechowo-krążeniową,
• zaburzenia widzenia, ślepotę,
• zaburzenia mowy, zachowania,
• zaburzenia chodu i koordynacji ruchowej.

Pneumokoki – jak się przed nimi chronić? Szczepionka na pneumokoki

Najskuteczniejszym sposobem profilaktyki przed ciężkim przebiegiem zakażenia pneumokokowego jest szczepienie. Aktualnie w Polsce dostępne są cztery typy szczepionek przeciw pneumokokom:

• Szczepionka skoniugowana (13-walentna) – zawiera w swoim składzie polisacharydy otoczkowe następujących typów Streptococcus pneumoniae (czyli dwoinki zapalenia płuc): 1, 3, 4, 5, 6A, 6B, 7F, 9V, 14, 18C, 19A, 19F, 23F skoniugowane (połączone) z białkiem nośnikowym. Postać farmaceutyczna, w jakiej występuje szczepionka, to ampułkostrzykawka.
• Szczepionka skoniugowana (20-walentna) – chroni osoby dorosłe przed zapaleniem płuc i chorobami inwazyjnymi (chorobami, które występują podczas rozprzestrzeniania się bakterii w organizmie), które są wywoływane przez dwoinkę zapalenia płuc. Szczepionka zawiera antygeny pochodzące z 20 różnych typów pneumokoków. Szczepienie jest jednodawkowe.
• Szczepionka skoniugowana (23-walentna) – indukuje odporność na antygeny 23 serotypów pneumokoka. Jest to szczepionka polisacharydowa. Zawiera w sobie oczyszczone polisacharydy Streptococcus pneumoniae serotypu: 1, 2, 3, 4, 5, 6B, 7F, 8, 9N, 9V, 10A, 11A, 12F, 14, 15B, 17F, 18C, 19F, 19A, 20, 22F, 23F, 33F. Szczepienie jest jednodawkowe.
• Szczepionka skoniugowana (10-walentna) – zawiera polisacharydy otoczkowe serotypów: 1, 4, 5, 6B, 7F, 9V, 14, 18C, 19F, 23F.

Różnica między szczepionkami Prevenar-13, Prevenar-20, Pneumovax-23 i Synflorix polega przede wszystkim na tym, że chronią one przed różną liczbą serotypów (odmian) bakterii Streptococcus pneumoniae.

Ponadto Synflorix nie jest stosowany u osób dorosłych, ponieważ jest przeznaczony dla dzieci od 6. tygodnia życia do 5 lat. Postać farmaceutyczna, w jakiej występuje, to zawiesina do wstrzykiwania, także w ampułkostrzykawce. Zgodnie z danymi pochodzącymi z raportu KOROUN wśród serotypów odpowiedzialnych za inwazyjną chorobę pneumokokową u dzieci poniżej 5. roku życia dominują: 6B,14,19A,19F.

Szczepienia chronią przed pneumokokowym zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych, sepsą, zapaleniem płuc oraz zapaleniem ucha środkowego. Szczepionki polisacharydowe zawierają polisacharydy otoczkowe 23 serotypów i są wskazane do stosowania u osób powyżej 2. roku życia. Zalecane są osobom w wieku podeszłym, a także z upośledzoną odpornością, brakiem śledziony oraz z chorobami przewlekłymi.