Pneumokoki – czym są i jakie choroby wywołują? Jak chronić się przed pneumokokami?

Streptococcus pneumoniae, potocznie nazywane pneumokokami, są bakteriami odpowiedzialnymi za rozwój infekcji dróg oddechowych, zapalenia zatok, ucha środkowego, zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenia płuc oraz sepsy. Niekiedy przebieg choroby jest śmiertelny, zwłaszcza u małych dzieci, osób w podeszłym wieku oraz cierpiących na zaburzenia odporności czy choroby przewlekłe. Skuteczną profilaktyką przeciwko rozwojowi zakażenia pneumokokowego o ciężkim przebiegu są szczepienia ochronne.  

Pneumokoki – czym są?  

Streptococcus pneumonie (inaczej pneumokoki) są bakteriami Gram-dodatnimi. Posiadają zdolność do wytwarzania polisacharydowej otoczki, która determinuje cechy zjadliwości bakterii oraz wywołuje objawy choroby. Wyróżnia się około 90 odmian pneumokoków, ale tylko kilkanaście z nich wywołuje ciężkie zakażenia u ludzi. Według piśmiennictwa nawet 60% dzieci w wieku przedszkolnym jest nosicielami pneumokoków, co oznacza, że w ich gardle lub nosie bytują bakterie dwoinki zapalenia płuc, jednakże nie dają objawów choroby.  

Do chorób pneumokokowych o ciężkim przebiegu zaliczamy inwazyjną chorobę pneumokokową (posocznicę, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych oraz zapalenie płuc). Inwazyjna choroba pneumokokowa często wymaga długotrwałego leczenia antybiotykami i jest stanem zagrażającym życiu.  

Pneumokoki a meningokoki – podobieństwa i różnice pomiędzy nimi  

Zarówno pneumokoki, jak i meningokoki są bakteriami, które wywołują ciężkie choroby, stanowiące zagrożenie dla życia człowieka. 

Pneumokoki są odpowiedzialne za infekcje dróg oddechowych, zapalenie zatok, ucha środkowego, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie płuc czy sepsę. Wśród zakażeń meningokokowych szczególnie groźna jest inwazyjna choroba meningokokowa. Obie bakterie przenoszą się drogą kropelką i mogą powodować bezobjawowe nosicielstwo. 

Pneumokoki – kto najbardziej jest narażony na zarażenie?  

Zakażenia Streptococcus pneumoniae występują we wszystkich grupach wiekowych, choć najczęściej dotyczą małych dzieci oraz osób po 65. roku życia. Do grup zwiększonego ryzyka ciężkiego przebiegu zakażenia pneumokokowego zaliczamy dzieci urodzone przedwcześnie, osoby z chorobami przewlekłymi takimi jak niedobory odporności, choroby układu krążenia, cukrzyca, choroby nerek i płuc oraz schorzenia neurologiczne.  

Pneumokoki – jak dochodzi do zarażenia? Nosicielstwo pneumokoków 

Do zakażenia dwoinką zapalenia płuc dochodzi drogą kropelkową poprzez kontakt z wydzieliną z dróg oddechowych osoby zakażonej. Objawy zarażenia pneumokokami najczęściej występują u dzieci uczęszczających do żłobka lub przedszkola. Zakażenia pneumokokami zazwyczaj pojawiają się w sezonie zimowym. Szacuje się, że nawet 60% osób może być bezobjawowymi nosicielami Streptococcus pneumoniae. Należy jednak pamiętać, iż nosiciele mogą stanowić źródło choroby dla innych osób.  

Pneumokoki – objawy zarażenia 

Objawy zakażenia pneumokokami są charakterystyczne dla miejsca infekcji oraz czynników ryzyka choroby. Do najczęstszych objawów zakażenia układu oddechowego przez Streptococcus pneumoniae zaliczamy kaszel, katar, gorączkę, osłabienie, dreszcze, ból gardła oraz brak apetytu.  

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych najczęściej objawia się silnymi bólami głowy, gorączką, sztywnością karku, nudnościami, wymiotami oraz światłowstrętem. 

Pneumokoki – jakie choroby wywołują?  

Do chorób wywoływanych przez Streptococcus pneumoniae zaliczamy: 

• zakażenia dróg oddechowych (zapalenie gardła, oskrzeli, zatok, płuc), 
• zapalenie ucha środkowego, 
• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, 
• zapalenie stawów, 
• sepsę. 

Pneumokoki – diagnostyka i leczenie

Do diagnostyki zakażenia pneumkokowego stosuje się metody laboratoryjne, wykorzystujące oznaczanie antygenu Streptococcus pneumoniae w płynie mózgowo-rdzeniowym, krwi, moczu lub wyhodowanie bakterii z pobranego materiału. Nosicielstwo pneumokoków można potwierdzić wymazem z nosa i gardła.  

U osób z potwierdzonym zakażeniem pneumokokami stosuje się antybiotykoterapię, w zależności od objawów oraz stanu klinicznego. W przypadku podejrzenia inwazyjnej choroby pneumokokowej ważne jest jak najszybsze dożylne podanie antybiotyku. Poprawę po zastosowanym leczeniu obserwuje się zazwyczaj po około trzech dobach od wdrożenia antybiotykoterapii. Należy pamiętać o podawaniu leków łagodzących objawy, w tym preparatów przeciwbólowych, przeciwgorączkowych oraz przeciwzapalnych.  

Powikłania po pneumokokach  

Do powikłań zakażenia Streptococcus pneumoniae zaliczamy: 

• niedosłuch lub głuchotę, 
• drgawki, padaczkę, 
• ropniak opłucnej, 
• porażenia nerwów czaszkowych i deficyty neurologiczne, 
• niewydolność oddechowo-krążeniową, 
• zaburzenia widzenia, ślepotę, 
• zaburzenia mowy, zachowania, 
• zaburzenia chodu i koordynacji ruchowej. 

Pneumokoki – jak się przed nimi chronić? Szczepionka na pneumokoki   

Najskuteczniejszym sposobem profilaktyki przed ciężkim przebiegiem zakażenia pneumokokowego jest szczepienie. Aktualnie w Polsce dostępne są dwa typy szczepionek przeciw pneumokokom. Szczepionki skoniugowane posiadają oczyszczone polisacharydy otoczkowe 10 lub 13 serotypów pneumokoków. Zalecane są dzieciom powyżej 6. tygodnia życia. W zależności od wieku osoby szczepionej podaje się od jednej do czterech dawek. Chronią one przed pneumokokowym zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych, sepsą, zapaleniem płuc oraz zapaleniem ucha środkowego. Szczepionki polisacharydowe zawierają polisacharydy otoczkowe 23 serotypów i są wskazane do stosowania u osób powyżej drugiego roku życia. Zalecane są osobom w wieku podeszłym, a także z upośledzoną odpornością, brakiem śledziony oraz chorobami przewlekłymi.