OB (odczyn Biernackiego) – co to jest? Badanie, normy, podwyższone, obniżone

OB, czyli odczyn Biernackiego, jest jednym z podstawowych badań krwi wykorzystywanych w profilaktyce, rozpoznawaniu oraz monitorowaniu chorób zapalnych, przewlekłych oraz zakaźnych. Chociaż oznaczenie tego parametru  nie jest specyficzne i wskazuje jedynie na obecność stanu zapalnego, a nie na konkretną przyczynę tej dysfunkcji w organizmie, wciąż jest często stosowane przez lekarzy, jako pierwszy krok w diagnostyce wielu schorzeń. Jakie są normy OB dla dzieci, kobiet i mężczyzn i czy do badania trzeba być na czczo? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.

Podczas badania OB oceniana jest szybkość opadania krwinek czerwonych w próbce krwi pobranej od pacjenta. Jeżeli w osoczu osoby badanej są obecne immunoglobuliny lub tzw. białka ostrej fazy, czyli specyficzne białka pojawiające się w organizmie w czasie trwania infekcji lub choroby zapalnej, łączą się one z erytrocytami, powodując ich szybsze opadanie, tym samym podwyższając OB. OB znajdujące się poza zakresem referencyjnym wskazuje więc na ryzyko infekcji lub choroby zapalnej i zawsze wymaga dalszej diagnostyki, pozwalającej na znalezienie przyczyny tego stanu rzeczy.

Co to jest OB?

Odczyn Biernackiego (OB), jest badaniem polegającym na pomiarze szybkości opadania erytrocytów, czyli krwinek czerwonych w próbce krwi pobranej od pacjenta. Kiedy krew znajduje się poza naczyniem krwionośnym i dodatkowo w obniżonej temperaturze, krwinki czerwone zaczynają się ze sobą zlepiać, za pomocą białek obecnych w osoczu. Im więcej specyficznych białek znajduje się we krwi, tym szybciej zachodzi ten proces i tym wyższa ostateczna wartość OB. Na szybkość opadania erytrocytów wpływa oczywiście ich liczba i objętość, jednak do znacznego wzrostu OB dochodzi przede wszystkim w wyniku podwyższonego stężenia globulin lub innych białek ostrej fazy w osoczu pacjenta. Wśród białek, wymienianych jako prowadzące do wzrostu OB, wyróżnia się m.in.: fibrynogen, immunoglobuliny, białka ostrej fazy, czyli m.in. CRP, ceruloplazminę, haptoglobinę i ferrytynę oraz paraproteiny, czyli białka o nieprawidłowej budowie.

OB znajduje szerokie zastosowanie we wstępnym wykrywaniu i monitorowaniu przebiegu wielu chorób o charakterze zapalnym, takich jak zakażenia bakteryjne, kolagenozy i choroby zapalne naczyń krwionośnych, choroby nerek, białaczki, szpiczaki lub inne choroby nowotworowe układu krwionośnego. Podwyższone OB u kobiet może także wskazywać na zmiany hormonalne, wynikające z ciąży lub menstruacji.

Kiedy należy wykonać badanie OB? Wskazania do badania

Badanie OB powinno się wykonać zawsze wtedy, gdy występuje podejrzenie choroby o charakterze zapalnym, autoimmunologicznym, reumatycznym, hematologicznym lub nowotworowym. Także w przypadku, gdy pacjent zgłasza objawy dysfunkcji nerek: częste oddawanie moczu i zmianę jego ilości, koloru, czy zapachu lub chorób wątroby: żółtaczkę, bóle brzucha lub utratę apetytu, dobrze jest oznaczyć poziom OB. W przypadku pacjentów z chorobami przewlekłymi, badanie OB może być także wykorzystywane do monitorowania skuteczności leczenia i wykrywania okresów zaostrzeń choroby. OB powinno również być częścią pakietu podstawowych badań profilaktycznych. Takie badania powinno się wykonać przynajmniej raz w roku, najlepiej wraz z morfologią krwi, ogólnym badaniem moczu, oznaczeniem poziomu profilu lipidowego, glukozy, enzymów wątrobowych i parametrów pracy nerek.

OB – przygotowanie do badania

Do oznaczenia OB konieczne jest pobranie próbki krwi żylnej, podobnie jak w przypadku standardowych badań laboratoryjnych, a wyniki badania są dostępne zazwyczaj już po około 24 godzinach. Na badanie OB należy zgłosić się na czczo, zachowując 12-godzinną przerwę w spożywaniu posiłków. W ciągu 2.–3. dni poprzedzających wizytę w laboratorium warto również ograniczyć spożywanie alkoholu, picie kawy i mocnej herbaty, a w miarę możliwości również stres i intensywny wysiłek fizyczny.  

OB – normy

Zakresy norm dla OB zależą od wieku i płci osoby badanej. W przypadku noworodków poziom OB powinien mieścić się w granicach 0–2 mm/h, u niemowląt poniżej 6. miesiąca życia nie powinien przekraczać 17 mm/h, a u dzieci między 6. a 15. miesiącem życia – 10 mm/h. U mężczyzn w wieku 15–50 lat OB powinno być mniejsze niż 15 mm/h, a powyżej 50 roku życia ten zakres wzrasta, niemniej nie powinien być wyższy niż 20 mm/h. W przypadku kobiet w wieku 15.–50. lat OB nie powinno być wyższe niż 20 mm/h, a u starszych pań – niższe niż  30 mm/h.

Badanie OB – interpretacja wyników

Wyniki OB znajdujące się poza zakresem norm, mogą wskazywać na wiele zaburzeń o różnym podłożu. Interpretacja wyników badań krwi powinna zostać wykonana przez lekarza, który oprócz oceny poszczególnych jej parametrów, weźmie także pod uwagę całą historię leczenia pacjenta i pozostałe wyniki jego testów diagnostycznych. Wynik OB należy oceniać także z uwzględnieniem wieku i płci chorego, jak również przyjmowanych przez niego leków. Podwyższony poziom OB jest wskaźnikiem niespecyficznym i wymaga wykonania dodatkowych badań, pozwalających na postawienie dokładnego rozpoznania. Z kolei prawidłowy poziom OB nie zawsze świadczy o braku choroby, szczególnie jeśli pacjent zgłasza występowanie uciążliwych objawów.

OB – obniżone

Ze względu na to, że większość zakresów referencyjnych nie określa minimalnej wartości dla odczynu Biernackiego, niewielu lekarzy uważa obniżony poziom OB za znaczący. Niekiedy zdarza się, że brak opadania erytrocytów wynika z niedoborów fibrynogenu, alergii, niewydolności krążenia, czy nieprawidłowej budowy erytrocytów lub ich nadmiernej liczby, jednak dolegliwości te są diagnozowane za pomocą innych, bardziej swoistych oznaczeń laboratoryjnych.

OB – podwyższone

Podwyższony poziom OB najczęściej wskazuje na toczący się w organizmie proces zapalny lub chorobę autoimmunologiczną. U zdrowych kobiet OB może ulegać podwyższeniu w trakcie ciąży (od 10.–11. tygodnia), przed miesiączką lub w jej trakcie, a także na skutek przyjmowania doustnych środków antykoncepcyjnych. Do fizjologicznego wzrostu OB dochodzi również po posiłku i na skutek silnego stresu. W pozostałych przypadkach podwyższone OB może być wynikiem:

• ostrych i przewlekłych chorób zapalnych,
• infekcji wirusowych, bakteryjnych (w tym zapalenia płuc),
• chorób reumatycznych i autoimmunologicznych,
• niedokrwistości lub chorób hematologicznych,
• rozrostowych chorób krwi (w tym białaczek, szpiczaków i innych chorób nowotworowych),
• nowotworów innych narządów,
• marskości wątroby i innych jej chorób,
• zespołu nerczycowego i niewydolności nerek,
• przebytych urazów i zabiegów operacyjnych,
• nadczynności i niedoczynności tarczycy,
• podwyższonego poziomu cholesterolu we krwi,
• martwicy tkanek, np. w wyniku zawału serca,
• gruźlicy, kiły, zapalenia płuc i innych przewlekłych infekcji,
• próchnicy zębów (szczególnie u dzieci).

OB a CRP i PCT

Oznaczenie prokalcytoniny znajduje zastosowanie przede wszystkim w  wykrywaniu zakażeń bakteryjnych, szczególnie zakażeń rozsianych, w tym także sepsy. Poziom CRP jest natomiast wskaźnikiem przede wszystkim ostrych infekcji, a jego stężenie w przypadku zakażenia rośnie i opada szybciej niż poziom OB. Z tego względu CRP nie nadaje się jednak do obserwacji chorób przewlekłych i w takim przypadku lepiej sprawdza się oznaczenie OB, powtarzane przed i po wprowadzeniu leczenia lub też jednoczesne oznaczenie zarówno OB, jak i białek ostrej fazy.

Badanie OB – cena/refundacja, skierowania

Badanie odczyny należy do podstawowych badań laboratoryjnych. Pacjent może uzyskać skierowanie na badanie OB od lekarza POZ lub specjalisty. W przypadku realizowania badania na podstawie takiego skierowania pacjent nie ponosi jego kosztów. Jeśli jednak chce je wykonać prywatnie, wówczas powinien przygotować się na opłatę rzędu około 5–15 złotych, w zależności od cennika danego laboratorium.