Alergia wziewna – co trzeba o niej wiedzieć?

Alergia wziewna to wojna, którą układ immunologiczny alergika toczy z czymś, co dla zdrowych osób jest niegroźne i przed czym wyjątkowo trudno się ukryć: z wszechobecnymi, unoszącymi się w powietrzu, niewidocznymi gołym okiem cząsteczkami (na przykład pyłkami roślin albo kurzem), które wnikają do organizmu z każdym wdechem. Przyjrzyjmy się jej uważniej.

Na alergię wziewną mogą cierpieć i dorośli, i dzieci. I dzieje się tak coraz częściej: według statystyk zmaga się z nią już 40 proc. ludzi.

– To nie jest tak, że alergia (w tym wziewna) pojawiła się niedawno – mówi dr Ewa Bogacka, alergolog, internista i geriatra. – Znali ją już Egipcjanie, a starożytni Grecy nazywali alergików „atopos”, czyli inny, bo wyglądali na chorych, a jednak nie umierali. Problem z alergią mamy teraz o wiele częściej niż jeszcze 100 czy nawet 50 lat temu, bo nasz układ immunologiczny nie musi już walczyć z pasożytami i zarazkami. Dodatkowy powód: zmienione środowisko zewnętrzne modeluje nasz układ genetyczny, a nasz wewnętrzny świat bakterii (zwany mikrobiomem ) już od dawna nie przypomina fizjologicznego: zmieniły go antybiotyki, środki dezynfekujące i zbyt sterylne jedzenie. Efekt? „Histeryczna” reakcja nudzącego się układu immunologicznego na to, co powszechne i znane od wieków.

Alergia wziewna - groźniejsza, niż się uważa

Choć alergię wziewną uważa się często za niegroźną przypadłość, nie wolno jej lekceważyć. Z co najmniej trzech powodów.

Po pierwsze, bywa bardzo uciążliwa. Może dawać się we znaki tak mocno, że utrudnia normalne funkcjonowanie, np. koncentrację czy zdrowy, wystarczająco długi sen. Często zmusza do rezygnowania z różnych przyjemności (osoba uczulona na pyłki nie powinna np. jeździć na rowerze w okresie intensywnego pylenia), a czasem nawet do zmiany zawodu - np. ktoś, kto jest uczulony na kurz, nie powinien być archiwistą czy prowadzić antykwariatu albo biblioteki.

Po drugie, nieleczona alergia wziewna może sprzyjać (zwłaszcza u dzieci) powtarzającym się zapaleniom gardła, uszu i zatok, a w konsekwencji prowadzić do różnych powikłań, z ubytkiem słuchu włącznie.

Po trzecie: alergia wziewna może się rozszerzać. – Osoba zaczynająca swoją „karierę” jako uczulona tylko na pyłek traw, po kilku latach może już być uczulona na kolejne alergeny, np. pyłki innych roślin, pleśnie czy roztocza. Co gorsza, alergia dotycząca najczęściej nosa lub oczu może przejść w astmę – najcięższą chorobę alergiczną – wyjaśnia dr Bogacka.

Alergia wziewna – typowe alergeny

Alergia wziewna może być wywołana przez wiele czynników. Najczęściej jednak uczulają:

Pyłki roślin wiatropylnych: drzew (leszczyny, olchy, brzozy), traw (tymotki, rajgrasu, kupkówki, wyczyńca), zbóż (zwłaszcza żyta) i chwastów (bylicy, komosy, babki lancetowatej, szczawiu). Dają się we znaki sezonowo, w okresie pylenia.

Roztocza kurzu domowego, czyli maleńkie pajęczaki (a dokładniej ich odchody), mieszkające w materacach, poduszkach, pościeli, dywanach, tapicerowanych meblach itd. Szkodzą przez cały rok, jednak zimą, gdy rzadziej wychodzimy na zewnątrz, ogrzewamy i rzadziej wietrzymy mieszkania, mogą być bardziej uciążliwe niż zazwyczaj.

Zarodniki grzybów pleśniowych znajdujące się m.in. w zbutwiałych szczątkach roślin, spleśniałych warzywach i owocach, glebie, wilgotnych, niewietrzonych pomieszczeniach. Mogą szkodzić cały rok, jednak stają się szczególnie uciążliwe jesienią bo wówczas jest ich najwięcej.

Alergeny pochodzenia zwierzęcego, np. sierść, pióra, naskórek, ślina, mocz nie tylko kotów czy psów, ale także gryzoni (świnka morska, myszy, szczury). 

To oczywiście nie wszystko, bo alergię wziewną mogą wywoływać także inne alergeny, np. pokarm dla rybek.

Alergia wziewna - objawy 

Najbardziej charakterystyczne objawy alergii wziewnej to:

    ▪    wodnisty katar przy jednoczesnym uczuciu zatkanego nosa, swędzenie nozdrzy, kichanie
    ▪    przekrwione spojówki, łzawiące, a czasem nawet opuchnięte oczy 
    ▪    drapanie w gardle powodujące chrząkanie
    ▪    suchy kaszel
    ▪    poczucie „przeziębienia”, a nawet stany podgorączkowe (szczególnie u dzieci)
    ▪    ból głowy
    ▪    zmęczenie, uczucie rozbicia, problemy z koncentracją i snem, rozdrażnienie

W przypadku dzieci, które nie potrafią jeszcze poskarżyć się na uciążliwości związane z alergią wziewną, sygnałem, że coś jest nie tak, mogą być:

    ▪    charakterystyczne dla małych alergików gesty, na przykład tarcie oczu czy tzw. salut alergiczny, czyli nieustanne pocieranie swędzącego nosa
    ▪    charakterystyczny wygląd: liliowo-różowe cienie pod oczami, tzw. kresa alergiczna (pozioma linia na nosie – efekt ciągłego pocierania), wyjątkowo długie, jedwabiste rzęsy, łuszczące się zmiany w kącikach oczu, zmiany na odsłoniętych partiach skóry: szorstkie, czerwone i swędzące plamy, pokrzywka (swędzące białe bąble) 
    ▪     powtarzające się infekcje dróg oddechowych i uszu
    ▪    mówienie przez nos nawet wówczas, gdy dziecko nie ma kataru
    ▪    niepokój, rozdrażnienie i złe zachowanie, spowodowane wywołanym przez alergię wziewną nieustannym dyskomfortem

Gdy alergia wziewna przeobraża się w astmę oskrzelową, pojawiają się kolejne objawy:

    ▪    uczucie ucisku w klatce piersiowej
    ▪    świszczący oddech
    ▪    uporczywy kaszel
    ▪    napady duszności, zwłaszcza w nocy i po wysiłku

Alergia wziewna - diagnoza

Objawy alergii wziewnej nie zawsze są jednoznaczne, dlatego podstawą leczenia jest prawidłowa diagnoza. Specjalista alergolog stawia ją na podstawie szczegółowego wywiadu oraz wyników testów skórnych i /lub oznaczając stężenie swoistych IgE we krwi.

Astmę oskrzelową diagnozuje alergolog na podstawie wywiadu, badania płuc i badania spirometrycznego (pomiar szybkości przepływu powietrza przez drogi oddechowe). 

Alergia wziewna - leczenie

Na początek zła wiadomość: alergii wziewnej nie da się wyleczyć całkowicie, jeśli wcześniej nie rozpocznie się odczulania. Dobra wiadomość jest jednak taka, że można skutecznie ją kontrolować, sprawić, że znikają męczące objawy, a choroba nie będzie postępować.

Pomagają w tym:

    ▪    Leki antyhistaminowe (przeciwhistaminowe)
Zwalczają lub łagodzą objawy alergii wziewnej poprzez blokowanie działania histaminy – wytwarzanej przez organizm substancji, która pośrednio wyzwala reakcję alergiczną. Nowoczesne (i oczywiście odpowiednio dawkowane) leki tego rodzaju (tzw. leki drugiej generacji) nie wywołują już senności czy innych niepożądanych objawów tak jak stare preparaty. W zależności od potrzeby mogą być podawane doustnie, donosowo, na skórę, do worka spojówkowego.

    ▪    Glikortykosteroidy 
Mają silne działanie przeciwzapalne i muszą być stosowane pod kontrolą lekarza. Występują w postaci preparatów wziewnych, doustnych, dospojówkowych, donosowych, maści i iniekcji.

    ▪    Kromony
Leki o słabym działaniu przeciwzapalnym, dobrze tolerowane.  W leczeniu alergii stosuje się je w postaci nebulizacji, a także aerozoli do nosa i kropli do oczu.

    ▪    Odczulanie (immunoterapia swoista)

Leczenie polega na przyzwyczajaniu układu immunologicznego do coraz większych dawek alergenu podawanego albo jako iniekcja, albo jako podjęzykowe krople lub tabletki. Trwa długo, bo od 3 do 5 lat, ale u 3/4 pacjentów daje całkowite ustąpienie objawów lub istotne ich złagodzenie. Odczulanie ma jeszcze jedną zaletę: spowalnia, a nawet hamuje postęp alergii, a więc zmniejsza ryzyko astmy oskrzelowej.

Alergia wziewna – jak unikać alergenów

Najlepszym, najskuteczniejszym i najbezpieczniejszym (choć niestety nie zawsze łatwym) sposobem zapobiegania problemom wynikającym z alergii jest unikanie kontaktu z alergenem. Jak to zrobić w przypadku alergii wziewnej? Oto garść pomocnych wskazówek:

Alergia na pyłki: Korzystaj z kalendarza pylenia roślin i komunikatów dla alergików (w każdym sezonie i w każdym rejonie kraju sytuacja wygląda nieco inaczej). Jeśli to możliwe, zmień klimat w okresie, gdy zagrożenie jest największe. Śpij przy zamkniętych oknach. Zrezygnuj z długich spacerów w okresie intensywnego pylenia najbardziej uczulających roślin, zwłaszcza w słoneczne, wietrzne dni, gdy pyłków jest w powietrzu najwięcej. Wychodź na dwór wcześnie rano, polub spacery w deszczu. Gdy musisz wyjść, noś okulary (mogą być przeciwsłoneczne), które ograniczą dostawanie się pyłków do oczu, oraz nakrycie głowy. Po powrocie do domu dokładnie umyj ręce i twarz, przebierz się, wypłucz pyłki z nosa i spojówek za pomocą soli fizjologicznej lub specjalnych preparatów. Codziennie myj włosy przed snem (pyłki na nich osiadają). Wieszaj w oknach wilgotne firanki. Nie susz prania na dworze. Regularnie wymieniaj filtry klimatyzacji samochodowej po sezonie pylenia uczulającej rośliny.

Alergia na roztocza: Regularnie sprzątaj mieszkanie i nie dopuszczaj do gromadzenia się kurzu. Zrezygnuj z tego, co gromadzi kurz: dywanów, tapicerowanych mebli, ciężkich zasłon, otwartych księgozbiorów. Często zmieniaj pościel i pierz ją w temperaturze 60 stopni. Rzeczy, których nie da się wyprać, np. pluszaki, wkładaj do zamrażalnika. 

Alergia na pleśnie: Często wietrz mieszkanie, dbaj o prawidłową wentylację łazienki i kuchni, nie dopuszczaj do zawilgocenia pomieszczeń. Zrezygnuj z kwiatów doniczkowych w sypialni. Nie używaj nawilżaczy powietrza. Nie spędzaj wakacji w sezonowych letnich domkach – są zawilgocone, ponieważ nie ogrzewa się ich zimą.

Alergia na alergeny zwierzęce: Unikaj bliskiego kontaktu ze zwierzętami, a jeśli to niemożliwe, nie wpuszczaj ich do sypialni. 

Alergia wziewna a uczulenie na niektóre pokarmy 

Alergii wziewnej może towarzyszyć uczulenie na niektóre pokarmy. To tzw. alergia krzyżowa, polegająca na tym, że organizm błędnie rozpoznaje cząsteczkę pokarmu jako alergen. Na przykład osoba uczulona na pyłki brzozy może w okresie pylenia tego drzewa źle reagować m.in. na zielone jabłka, orzechy, kiwi, morele i brzoskwinie, a uczulona na roztocza – na owoce morza, zwłaszcza krewetki.

Jeśli ktoś z alergią na pyłek brzozy czy bylicy zje pokarm rozpoznany omyłkowo przez jego organizm jako alergen, pojawia się swędzenie lub obrzęk warg/języka, drapanie w krtani aż do uczucia obrzęku i duszności. Jeśli ilość pokarmu była większa, pojawi się ból brzucha, szybsze bicie serca i biegunka. Potem może nasilić się katar i swędzenie oczu. 
 
Konsultacja: dr nauk medycznych Ewa Bogacka, internista, alergolog, geriatra