Czym się różnią alergia, uczulenie, nietolerancja i nadwrażliwość?

Potocznie często operujemy wymiennie pojęciami, takimi jak alergia, uczulenie, nietolerancja i nadwrażliwość – dla wielu są to wręcz synonimy. Czy jednak rzeczywiście oznaczają one dokładnie to samo? Warto poznać zasadnicze różnice między nimi.

W przypadkach nasilania objawów w postaci kataru, wysypek, pokrzywek czy dolegliwości gastrycznych, określenia uczulenie, alergia, nadwrażliwość i nietolerancja są powszechnie używane i często stosowane zamiennie. Czy słusznie? Czy oznaczają one to samo?

Czym jest alergia? Rodzaje i objawy alergii

Alergia jest to rodzaj nadwrażliwości, tak zwana nadwrażliwość alergiczna. Jest to choroba, której objawy uzależnione są od reakcji układu immunologicznego. W wyniku kontaktu z alergenem układ odpornościowy produkuje swoiste przeciwciała (IgE). Przeciwciała zwane inaczej immunoglobulinami mają za zadanie unieszkodliwić alergen i usunąć go z organizmu. Pod ich wpływem wydzielana jest m.in. histamina – związek, który jest głównym winowajcą i sprawcą powstania objawów alergicznych. Jednym ze sposobów podzielenia alergii na rodzaje jest różnicowanie ze względu na to, w jaki sposób dochodzi do kontaktu z alergenem. Wyróżnić możemy alergię wziewną, kontaktową i pokarmową.

Objawy alergii występują zazwyczaj w krótkim czasie po kontakcie z alergenem. Najbardziej niebezpiecznym jest natychmiastowa trudność z oddychaniem oraz wstrząs anafilaktyczny. Reakcje kontaktowe, np. uczulenie na płyn do naczyń zazwyczaj mają charakter miejscowy i objawiają się zaczerwienieniem, wysypką, pokrzywką, swędzeniem czy obrzękiem. Reakcje po kontakcie alergenu z błonami śluzowymi układu oddechowego lub pokarmowego mogą obejmować: obrzęk i uczucie pieczenia w gardle, astmę, kaszel, katar, uczucie „zatkanego nosa”, łzawienie oczu oraz ból brzucha i wodnistą biegunkę.

Alergia a nadwrażliwość

Nadwrażliwość to pojęcie określane jako stan powtarzających się w organizmie objawów chorobowych. Można ją podzielić na alergiczną (czyli alergię) i niealergiczną. Alergia jest rodzajem nadwrażliwości, ale nadwrażliwość nie musi być alergią. Nadwrażliwość niealergiczna to grupa reakcji organizmu niezależnych od układu odpornościowego i produkcji przeciwciał IgE. Zaliczamy do niej: nietolerancje nieimmunologiczne, reakcje autoimmunologiczne i IgG zależne oraz reakcje pseudoalergiczne. 

Alergia a uczulenie

Uczulenie to inaczej alergia. Polega ona na nasilonej, nieprawidłowej reakcji układu odpornościowego na obce dla organizmu substancje – alergeny. U osób zdrowych substancje te nie powodują żadnych dolegliwości, natomiast u alergików (osób uczulonych) wywołują wiele uciążliwych, a czasem wręcz niebezpiecznych dla zdrowia i życia reakcji. Uczulenie pojawia się tylko po kontakcie z alergenem, który zostaje rozpoznany przez układ immunologiczny.

Charakterystyczne dla uczulenia jest szybkie występowanie objawów nawet po kontakcie z niewielką ilością alergenu. Alergia daje pozytywne wyniki w testach skórnych. Najczęstszymi alergenami są pyłki roślin, roztocza, pleśnie, naskórek, ślina i mocz zwierząt, jad owadów błonkoskrzydłych, leki i pokarm, np. jajka, mleko krowie, orzechy, skorupiaki i ryby.

Uczulenie a pokrzywka alergiczna (wysypka alergiczna)

Definicja pokrzywki to obrzęk skóry właściwej w wyniku rozszerzenia i zwiększenia przepuszczalności naczyń krwionośnych, który objawia się charakterystycznym bąblem pokrzywkowym. Bąble pojawiają się nagle i wizualnie przypominają te po ukłuciu żądła owada lub po dotknięciu pokrzywą (stąd nazwa choroby). Są lekko uwypuklone ponad powierzchnię skóry. Mają kolor różowy lub czerwony i zwykle intensywnie swędzą. Ich wielkość to kilka milimetrów do kilkunastu centymetrów. Pokrzywka alergiczna nazywana wysypką alergiczną powstaje w wyniku uczulenia, czyli reakcji alergicznej na:

• pokarm, np. orzechy i orzeszki ziemne, ryby, skorupiaki, pszenicę (gluten), jajka, mleko, soję i różne owoce;
• leki – niektóre antybiotyki czy środki miejscowo znieczulające;
• alergeny wziewne, krzyżujące się z jedzeniem np. brzoza – jabłko, orzechy laskowe i pomidor, bylica – seler i kiwi;
• ukąszenie owada błonkoskrzydłego

Podstawą leczenia pokrzywki alergicznej jest wyeliminowanie czynnika wywołującego – alergenu oraz leki przeciwhistaminowe.

Rodzajów pokrzywki jest bardzo wiele i nie wszystkie mają podłoże alergiczne, np. pokrzywka cholinergiczna powstająca w wyniku wzrostu temperatury ciała po ogrzaniu lub wysiłku fizycznym. Pojawia się w ciągu 2 do 20 minut. Największą niewiadomą jest pokrzywka idiopatyczna. Może mieć charakter ostry lub przewlekły, natomiast jej przyczyny nie są znane.

Co to jest nietolerancja i jakie są jej rodzaje?

Nietolerancja jest to rodzaj nadwrażliwości niealergicznej. W jej powstawaniu nie uczestniczy układ odpornościowy. Mówimy o niej w kontekście niealergicznej nadwrażliwości pokarmowej, czyli takiej, której nie wywołuje alergen, lecz układ pokarmowy nie posiada enzymów do strawienia konkretnego pożywienia, np. nietolerancja laktozy, galaktozy czy fruktozy. Może dotyczyć również sytuacji spożycia produktów zawierających histaminę i tyraminę, a także kofeinę i glutaminian sodu. O reakcji nietolerancji mówimy również w przypadku nadwrażliwości niealergicznej na leki czy żywność zawierające salicylany. Produktami, które najczęściej wywołują reakcje nietolerancji są: nabiał zawierający laktozę, pomidory, pory, kapusta, wołowina, dojrzewające sery, czerwone wino, owoce, miód i kiszonki.

Jak objawia się nietolerancja alergiczna?  

Nietolerancja nie ma charakteru alergii, choć jej objawy mogą być bardzo zbliżone. Objawami nietolerancji mogą być zmiany skórne w postaci wysypki, świądu, zaczerwienienia i atopowego zapalenie skóry (AZS). Ze strony przewodu pokarmowego mogą pojawiać się biegunki, wymioty, nudności i bóle brzucha oraz wzdęcia. Układ oddechowy manifestuje nietolerancję nieżytem nosa i dusznością. Niekiedy pojawiają się objawy niespecyficzne – migreny, bóle stawów, osłabienie i zaburzenia nastroju.

Jak odróżnić alergię od nietolerancji?

Alergia i nietolerancja powstają na skutek innych mechanizmów, ich objawy mogą być jednak zbliżone. Zasadniczą różnicą jest częstość występowania. Zdecydowanie częściej nieprzyjemne objawy świadczą o nietolerancji. Problem niedoborów enzymatycznych dotyczy bowiem blisko 30% społeczeństwa. Elementem różnicującym jest również czas wystąpienia pierwszych objawów – alergia występuje tuż po spożyciu alergenu, nietolerancja pojawia się nawet z kilkudniowym opóźnieniem. W przypadku nietolerancji (w odróżnieniu od alergii) niewielka ilość składnika nie wywołuje zazwyczaj niepożądanych objawów oraz ma łagodny przebieg.