Jak działają glikokortykosteroidy? Czy są bezpieczne?
Alicja Świątek

Jak działają glikokortykosteroidy? Czy są bezpieczne?

Kortykosteroidy są to hormony kory nadnerczy wytwarzane w sposób naturalny w naszym organizmie i warunkujące wiele procesów życiowych. Hormony te wykazują bardzo silne i różnorodne działania (np. przeciwzapalne, przeciwobrzękowe, przeciwalergiczne, immunosupresyjne, regulujące przemiany węglowodanów, białek i tłuszczów), które można z powodzeniem wykorzystywać w leczeniu rozmaitych chorób. Era kortykosteroidoterapii rozpoczęła się w 1951 roku, kiedy to amerykański biochemik i farmakolog Robert Burns Woodward zsyntetyzował hormon kory nadnerczy – kortyzon.

Kortykosteroidy są hormonami naturalnie wytwarzanymi w organizmie człowieka. Zalicza się do nich m.in.: kortyzon, kortyzol, kortykosteron. Związki te wykazują wielokierunkowe działanie, np. przeciwzapalne, immunosupresyjne, regulujące metabolizm białek, węglowodanów i tłuszczów. Właściwości te wykorzystywane są w leczeniu licznych chorób o podłożu zapalnym, terapii substytucyjnej zaburzeń endokrynologicznych, a także w zapobieganiu odrzucenia przeszczepu. Jednak ich stosowanie, zwłaszcza długotrwałe, wiąże się z ryzykiem wystąpienia wielu działań niepożądanych.

Co to są kortykosteroidy (glikokortykosteroidy)?

Glikokortykosteroidy (GKS, kortykosteroidy) są hormonami steroidowymi, które regulują przemiany białek, węglowodanów i tłuszczów, a tym samym wiele procesów metabolicznych. Zalicza się do nich: kortyzol, kortykosteron i kortyzon. Związki te produkowane są w organizmie człowieka przez korę nadnerczy pod wpływem działania hormonu adrenokortykotropowego (ACTH). Należy jednak przypomnieć, że nazwą kortykosteroidy określane są także glikokortykosteroidy pochodzenia syntetycznego, które stanowią leki o szerokim działaniu przeciwzapalnym, przeciwalergicznym i immunosupresyjnym. W tej grupie farmaceutyków można wyróżnić: hydrokotyzon, prednizolon, betametazon, mometazon, czy budezonid.

Kortykosteroidy – działanie

Mechanizm działania glikokortykosteroidów jest złożony i nie w pełni poznany. Wiadomo jednak, że w większości komórek organizmu człowieka istnieją receptory dla tej grupy związków. Dlatego niezależnie od drogi podania (wziewna, doustna, zewnętrzna na skórę) wywołują one efekt farmakologiczny. Powodują działanie przeciwalergiczne, a także immunosupresyjne  (osłabienie działania układu immunologicznego). Głównie jednak działają przeciwzapalnie poprzez blokowanie fosfolipazy A2, w wyniku czego następuje zmniejszenie wytwarzania mediatorów prozapalnych. Dodatkowo regulują przemiany białek, węglowodanów i tłuszczów, a także wpływają na funkcjonowanie narządów oraz przebieg procesów odpornościowych.

Kortykosteroidy a tycie

Długotrwałe stosowanie kortykosteroidów może powodować liczne działania niepożądane. Jednym z nich jest zwiększenie masy ciała, początkowo będące skutkiem obrzęków oraz zwiększonego łaknienia. Jednak w dłuższej perspektywie dochodzi do nadmiernego gromadzenia się tkanki tłuszczowej w charakterystycznych miejscach. Jednocześnie obtłuszczeniu nie ulegają kończyny, w których następuje utrata masy mięśniowej. Może wówczas wystąpić tzw. zespół Cushinga. Objawia się otyłością centralną, z kumulacją tłuszczu w obrębie brzucha, nad obojczykami, na twarzy, która często określana jest jako „księżyc w pełni” oraz w okolicy karku, co nazywane jest „karkiem bawolim”. Dodatkowo może pojawić się ścieńczenie skóry, co prowadzi do rozstępów w rejonach brzucha, ud, pośladków, piersi oraz ramion.

Kortykosteroidy a alkohol

Kortykosteroidów, jak innych leków, bezwzględnie nie można łączyć z alkoholem. W przypadku tej grupy farmaceutyków długotrwałe przyjmowanie ich z alkoholem może doprowadzić do nieodwracalnego uszkodzenia nerek i wątroby. Wówczas może dojść do marskości wątroby, a nawet jej całkowitej niewydolności. Dodatkowo mogą wystąpić inne działania niepożądane, jak: zaburzenia żołądkowo-jelitowe, reakcje alergiczne, odwodnienie organizmu, zwiększone ciśnienie krwi, uporczywe bóle w klatce,  a także depresja.

Kortykosteroidy a inne leki

Kortykosteroidy wchodzą w wiele interakcji z innymi lekami. Dlatego przed ich zastosowaniem warto zapoznać się z informacjami zamieszczonymi w ulotce oraz poinformować lekarza o wszystkich stosowanych lekach i chorobach. Jednoczesne stosowanie glikokortykosteroidów i NLPZ (niesteroidowych leków przeciwzapalnych), np. ibuprofenu, może zwiększać ryzyko krwawień z przewodu pokarmowego oraz powstawania owrzodzeń. Leki – fenytoina, efedryna, ryfabutyna, karbamazepina, barbiturany, ryfampicyna, primidon, sympatykomimetyki i aminoglutetimid – mogą nasilać metabolizm tej grupy leków, co skutkuje obniżeniem stężenia glikokortykosteroidów we krwi, przez co wymagane jest zwiększenie dawki leku.

Warto wykonywać badania czasu protrombinowego (PT) u pacjentów przyjmujących kortykosteroidy i pochodne kumaryny (działające przeciwzakrzepowo). Należy zachować ostrożność przyjmując aspirynę łącznie z kortykosteroidami, zwłaszcza przy stwierdzonej hipoprotrombinemii. Ketokonazol może powodować niewydolność nadnerczy w trakcie odstawiania kortykosteroidów, poprzez hamowanie produkcji hormonów w nadnerczach. Z kolei przy jednoczesnym przyjmowaniu amfoterycyny, leków moczopędnych, glikozydów nasercowych, teofiliny oraz innych leków nasilających usuwanie potasu (np. diuretyki pętlowe) istnieje zagrożenie hipokaliemii, czyli obniżenia poziomu potasu we krwi. Warto również dodać, że kortykosteroidy zmniejszają hipotensyjne działanie wielu grup leków na nadciśnienie. Ponadto w wyniku interakcji z rytonawirem, doustnymi lekami antykoncepcyjnymi zawierającymi estrogeny, a także złożonymi plastrami antykoncepcyjnymi stężenie kortykosteroidów w osoczu może ulec wzrostowi. Natomiast spadek stężenia glikokortykosteroidów  w osoczu może nastąpić pod wpływem aktywności erytromycyny.

Kortykosteroidy mogą przyczyniać się do spadku przyswajania wapnia, obniżenia aktywności leków przeciwcukrzycowych, hamowania działania somatotropiny, benzoesanu sodu i fenylobutyratu sodu.

Większe dawki sterydów ograniczają odpowiedź układu odpornościowego na szczepionki, dlatego nie należy ich łączyć z żywymi szczepionkami.

Istnieje także zagrożenie uszkodzeń hematologicznych na skutek jednoczesnego podawania kortykosteroidów z metotreksatem. Przypuszcza się, że równoczesne przyjmowanie inhibitorów CYP3A nasila ryzyko pojawienia się ogólnoustrojowych skutków ubocznych.

Powiązane produkty

Co leczy się kortykosteroidami?

Glikokortykosteroidy mogą być stosowane w terapii substytucyjnej, gdy stwierdzone są niedobory hormonów kory nadnerczy. Ze względu na silne działanie przeciwzapalne oraz immunosupresyjne wykorzystywane są również w leczeniu licznych chorób.

W postaci doustnej glikokortykosteroidy podaje się podczas leczenia chorób:

  • reumatologicznych (reumatoidalne zapalenie stawów (RZS)),
  • układowych tkanki łącznej (toczeń rumieniowaty układowy),
  • dermatologicznych (pęcherzyca, ciężka postać łuszczycy),
  • alergicznych (atopowe zapalenie skóry (AZS), astma oskrzelowa),
  • oczu (zapalenie nerwu wzrokowego, półpasiec oczny), 
  • krwi (niedokrwistość hemolityczna),
  • układu oddechowego (sarkoidoza),
  • przewodu pokarmowego (choroba Leśniowskiego-Crohna),
  • układu nerwowego (zaostrzenie w przebiegu stwardnienia rozsianego).

Dodatkowo ze względu na działanie immunosupresyjne, wykorzystywane są w zapobieganiu odrzucenia przeszczepów. Glikokortykosteroidy podawane są również przewlekle, w postaci wziewnej, jako inhalacje w astmie oskrzelowej. Zewnętrznie w formie maści, kremów stosowane są w leczeniu miejscowych stanów zapalnych, zwłaszcza dermatoz.  Glikokortykosteroidy wykorzystywane są także w celu ograniczenia nadmiernego wydzielania hormonów nadnerczy oraz w niektórych przypadkach nowotworów aby zmniejszyć ciśnienie wewnątrzczaszkowe i obrzęk mózgu. Natomiast nie należy ich podawać do zmniejszenia ciśnienia wewnątrzczaszkowego będącego efektem urazu.

Kortykosteroidy – skutki uboczne

Krótkotrwałe przyjmowanie kortykosteroidów jest stosunkowo bezpieczne, a prawdopodobieństwo wystąpienia skutków ubocznych jest bardzo niewielkie. Należy jednak podkreślić, że ich długotrwałe przyjmowanie – zwłaszcza w postaci doustnej – niesie ze sobą ryzyko wystąpienia licznych działań niepożądanych, z których niektóre mogą być nieodwracalne. W wyniku przewlekłej terapiiglikokortykosteroidami może dojść do zahamowania czynności nadnerczy. Z kolei ich nagłe odstawienie może wywołać ostrą niewydolność nadnerczy, spadek ciśnienia, a nawet zgon. Przy długim okresie stosowania kortykosteroidów następuje osłabienie naturalnej odporności organizmu. Prowadzi to do zwiększonej podatności  na zakażenia i infekcje bakteryjne, wirusowe i grzybicze.

Ze względu na wpływ glikokortykosteroidów na metabolizm białek, węglowodanów i tłuszczów dochodzi do szeregu zmian w organizmie. Przy długotrwałym stosowaniu ogólnoustrojowym mogą wystąpić: zaburzenia neurologiczno-psychiczne (depresja, zmiany nastroju, napady agresji, bezsenność), jaskra, wzrost poziomu cukru we krwi (prowadzący do cukrzycy), kumulacja wody i sodu w organizmie, co przyczynia się do powstawania obrzęków i nadciśnienia, obniżenia poziomu potasu oraz znacznej utraty wapnia, która może doprowadzić do odwapnienia kości, a nawet osteoporozy, rozwoju zespół Cushinga, upośledzenia wzrostu u dzieci, choroby wrzodowej żołądka (na skutek ograniczenia powstawania prostaglandyn, a tym samym zmniejszenie wydzielania ochronnego śluzu), spadku siły mięśniowej oraz zaburzenia miesiączkowania.

  1. Kaszuba A., Miejscowe glikokortykosteroidy w leczeniu chorób skóry — zalecane standardy postępowania, „journals.viamedica.pl” [online], https://journals.viamedica.pl/forum_medycyny_rodzinnej/article/viewFile/10126/8626, [dostęp:] 01.12.2021 r.
  2. Suska A., Zastosowanie leków immunomodulujących nowej generacji w szpiczaku plazmocytowym ,„ szpiczak.org” [online],  , http://szpiczak.org/wp-content/uploads/aktualnosci/2020/PHMD-leki-immunomodulujace-2019.pdf, [dostęp:] 01.12.2021 r.
  3. Grzanka A., Niegenomowy mechanizm działania glikokortykosteroidów, „journals.viamedica.pl” [online], https://journals.viamedica.pl/advances_in_respiratory_medicine/article/viewFile/27793/22576, [dostęp:] 01.12.2021 r.,
  4. Arcimowicz M., Donosowe glikokortykosteroidy w leczeniu alergicznego nieżytu nosa, „alergia-astma-immunologia.pl” [online], http://www.alergia-astma-immunologia.pl/2016_21_1/AAI_01_2016_arcimowicz.pdf, [dostęp:] 01.12.2021 r.
  5. Kazimierz Jaworek A. i in., Znaczenie miejscowych glikokortykosteroidów we współczesnym lecznictwie dermatologicznym. Część 1., „akademiamedycyny.pl” [online],  https://www.akademiamedycyny.pl/wp-content/uploads/2017/09/5.pdf , [dostęp:] 01.12.2021 r.
  6. Jonczyk P., Symptomatologia zespołu Cushinga, „endokrynologiapediatryczna.pl” [online],  https://endokrynologiapediatryczna.pl/?doi=10.18544/EP-01.13.01.1476, [dostęp:] 01.12.2021 r.

Twoje sugestie

Dokładamy wszelkich starań, aby podane zdjęcie i opis oferowanych produktów były aktualne, w pełni prawidłowe oraz kompletne. Jeśli widzisz błąd, poinformuj nas o tym.

Zgłoś uwagi Ikona

Polecane artykuły

  • Lukrecja – co to za roślina? Właściwości, działanie, przeciwwskazania

    Któż z nas chociaż jeden raz w życiu nie zetknął się z niezwykłymi, czarnymi cukierkami o ślimakowatym kształcie? Ponoć albo się je kocha, albo nienawidzi. Charakterystyczny kolor i smak słodycze te zawdzięczają zawartości ekstraktu z lukrecji – rośliny, nad której bogactwem zastosowań warto się pochylić. Czym zatem jest lukrecja, jakie ma właściwości i jaki może mieć wpływ na nasze zdrowie?

  • Co to jest colostrum bovinum (siara bydlęca)? Colostrum na odporność – dla dzieci i dorosłych

    Colostrum, inaczej siara, to naturalne bogactwo związków wspomagających nie tylko odporność, ale również wpływających pozytywnie na poziom żelaza. Ostatnio zyskuje na popularności względem tradycyjnych środków na odporność, mogą ją przyjmować także niemowlęta i dzieci. Rodzaje siary są różne – od bydlęcej, przez owczą, po kozią. Kiedy warto zastosować colostrum? Jakie preparaty znajdziemy na aptecznej półce?

  • Tran – właściwości. Czy tran wpływa na odporność?

    Tran to olej otrzymywany z dorsza atlantyckiego lub innych ryb dorszowatych (olej z wątroby rekina nie jest tranem, ma bowiem inny skład i inne właściwości). Tran zawiera witaminę D i A, a także kwasy omega-3 (DHA i EPA), które mają korzystny wpływ na układ odpornościowy, nerwowy oraz krwionośny. Kiedy stosować olej z wątroby dorsza? Jak wybrać najlepszy tran dla dziecka i dla osoby dorosłej?

  • Domowe sposoby na wzmocnienie odporności – jak w prosty sposób wzmocnić organizm?

    Stosowanie domowych sposobów na odporność może okazać się bardzo dobrym rozwiązaniem, które z jednej strony pomoże w uniknięciu rozwoju infekcji, a z drugiej wspomoże terapię lekami, poprzez pobudzenie układu immunologicznego. W poprawie kondycji układu odporności istotne jest przestrzeganie kilku zasad, zaczynając od codziennego obowiązku zjedzenia pożywnego śniadania, kończąc na suplementacji żelaza i kwasów omega-3, których być może w pełni nie dostarczamy wraz z posiłkami. Dbając o naszą odporność niezmiernie istotne jest dbanie o nasz układ pokarmowy. Jakie suplementy przyjmować, czego unikać, a nad czym popracować w trosce o odporności? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.

  • Kreatyna – właściwości, działanie, efekty. Jak ją dawkować?

    Kreatyna – jakie pełni funkcje? Czy ma potencjał, aby stać się suplementem kojarzonym nie tylko z odżywkami dla sportowców? Czym różnią się jej formy? Odpowiedzi na te i wiele innych pytań znajdziecie w poniższym artykule.

  • Suplementy i witaminy na odporność – jak uniknąć infekcji?

    Suplementy na odporność stały się bardzo popularne szczególnie w okresie pandemii COVID-19. Sięgamy po nie równie często w okresie zmieniających się pór roku, licząc, że pomogą nam uniknąć infekcji bakteryjnych, wirusowych i grzybiczych. Preparaty na odporność mają przede wszystkim stymulować układ immunologiczny tak, aby ten szybciej i mocniej odpowiadał na atakujące go patogeny chorobotwórcze. Jak wybrać najlepsze suplementy zwiększające odporność, jak je dawkować i czy można je zażywać będąc w ciąży?

  • Dlaczego profilaktyczne picie płynu Lugola jest niebezpieczne dla zdrowia?

    W ostatnich dniach bardzo wzrosło zainteresowanie płynem Lugola. Niektórzy próbują stosować go profilaktycznie, a nie z powodu wyraźnych wskazań zdrowotnych. Wprawdzie płyn Lugola wykazuje działanie antyseptyczne, a znajdujący się w nim jod wpływa korzystnie na pracę tarczycy, ale zażywanie go na „własną rękę” może mieć bardzo negatywne, a wręcz tragiczne w skutkach konsekwencje. Dlaczego nie powinniśmy stosować płynu Lugola bez wyraźnych wskazań lekarskich i czym jest trądzik jodowy? 

  • Szczepionka na grypę 2023/2024 – kto i kiedy powinien się zaszczepić? Którą szczepionkę wybrać?

    W zależności od sezonu epidemicznego w Polsce liczba zachorowań i podejrzeń zachorowań na grypę osiąga od kilkuset tysięcy do nawet kilku milionów. Zazwyczaj największą liczbę zachorowań odnotowuje się pomiędzy styczniem a marcem. W zależności od grupy osób szczepionych i sezonu grypowego szczepionki na grypę chronią przed infekcją grypową ok. 40–70% zaszczepionych osób oraz zabezpieczają w znacznym stopniu przed powikłaniami pogrypowymi.

Porozmawiaj z farmaceutą
Infolinia: 800 110 110

Zadzwoń do nas jeśli potrzebujesz porady farmaceuty.
Jesteśmy dla Ciebie czynni całą dobę, 7 dni w tygodniu, bezpłatnie.

Pobierz aplikację mobilną Pobierz aplikację mobilną Doz.pl

Ikona przypomnienie o zażyciu leku.
Zdarza Ci się ominąć dawkę leku?

Zainstaluj aplikację. Stwórz apteczkę. Przypomnimy Ci kiedy wziąć lek.

Dostępna w Aplikacja google play Aplikacja appstore
Dlaczego DOZ.pl
Niższe koszta leczenia

Darmowa dostawa do Apteki
Bezpłatna Infolinia dla Pacjentów.

ikona niższe koszty leczenia
Bezpieczeństwo

Weryfikacja interakcji leków.
Encyklopedia leków i ziół

Ikona encklopedia leków i ziół
Wsparcie w leczeniu

Porady na czacie z Farmaceutą.
E-wizyta z lekarzem specjalistą.

Ikona porady na czacie z farmaceutą
Newsletter

Bądź na bieżąco z DOZ.pl

Ważne: Użytkowanie Witryny oznacza zgodę na wykorzystywanie plików cookie. Szczegółowe informacje w Regulaminie.

Zamnij