Nietolerancja laktozy – objawy. Działanie preparatów z laktazą

Odczuwasz ból brzucha, wzdęcia, przelewanie w jelitach czy nadmierne produkowanie gazów, zwłaszcza po spożyciu produktów mlecznych? Jeśli tak, to najprawdopodobniej jesteś jedną z osób cierpiących na nietolerancję laktozy. Przyczyną jest niedobór enzymu laktazy, odpowiedzialnego za rozkład laktozy do cukrów prostych, przyswajalnych przez organizm. Jak radzić sobie, mając nietolerancję laktozy? Czy odpowiednio skomponowana dieta rozwiąże problem?

Nietolerancja laktozy – czym w ogóle jest laktoza? 

Nietolerancja laktozy jest problemem dotyczącym zarówno dzieci, jak i osób dorosłych. Jej przyczyną jest niedobór laktazy – enzymu odpowiedzialnego za rozkład laktozy (cukru mlekowego). Skąd taka nazwa? Laktoza jest podstawowym składnikiem mleka ssaków, z wyjątkiem lwa morskiego, u którego występuję w ilościach znikomych. Razem z białkami i tłuszczami stanowi główne źródło składników odżywczych dla dzieci karmionych mlekiem matki.

Wśród zalet laktozy można wymienić:

• mniej słodki smak w porównaniu do glukozy lub sacharozy, dzięki czemu prawidłowo rozwija się zmysł smaku,
• niski indeks glikemiczny, który w sposób korzystny reguluje gospodarkę hormonalną organizmu (dotyczy to hormonów takich jak: insulina i glukagon),
• właściwości probiotyczne zapewniają prawidłową pracę jelit,
• galaktoza będąca składnikiem laktozy jest składnikiem budulcowym komórek układu nerwowego. 

Cukier mleczny znajduje się nie tylko w mleku ssaków czy przetworach mlecznych, ale jest również składnikiem niektórych leków czy produktów spożywczych, do których producenci dodają mleko pod różną postacią. Laktoza nie ulega bezpośredniemu wchłonięciu z przewodu pokarmowego. Aby mogła być przyswajalna, musi zostać rozłożona do cukrów prostych, glukozy i galaktozy, przez enzym zwany laktazą. Dopiero w takiej postaci laktoza spełnia swoje funkcje biologiczne. 

Nietolerancja laktozy – przyczyny

Co ciekawe, laktaza wykazuje różną aktywność w poszczególnych odcinkach jelita cienkiego. Dlaczego jest ona taka istotna? Ponieważ ułatwia rozkład laktozy w jelitach do cukrów prostych: glukozy i galaktozy, które są wchłanianie do krwioobiegu i wykorzystywane przez organizm. 

Niedobór laktazy można podzielić na:

1. Wrodzony (alaktazja) – całkowity brak laktazy w organizmie spowodowany czynnikami genetycznymi. Osoby cierpiące na to schorzenie nie mogą spożywać nawet najmniejszych ilości laktozy, bowiem z powodu braku jej trawienia może ona stać się niebezpieczna dla zdrowia. 
2. Pierwotny (hipolaktazja) – zdecydowanie najczęściej występujący typ niedoboru laktazy, związany z fizjologicznym procesem spadku aktywności enzymu oraz predyspozycją genetyczną. Wśród ludzi mogą występować różnice w genach odpowiedzialnych za zachowanie aktywności laktazy. 
3. Wtórny (nabyty) – towarzyszy chorobom, podczas których dochodzi do uszkodzenia nabłonka i kosmków jelitowych produkujących laktazę lub na skutek alergii pokarmowej. Do takiej sytuacji może również dojść na skutek stosowania leków, np. antybiotyków, kwasu acetylosalicylowego. Niedobór jest przejściowy i mija wraz z regeneracją uszkodzonych wcześniej kosmków jelitowych. 

Nietolerancja laktozy – objawy u dorosłych

Objawy nietolerancji laktozy wynikają bezpośrednio z obniżonej aktywności enzymu laktazy lub jego całkowitego braku, co uniemożliwia trawienie laktozy w jelicie cienkim. Zgromadzona i niestrawiona w laktoza wykorzystywana jest przez bakterie jelitowe, czego efektem są objawy nietolerancji laktozy, do których zaliczamy:

• wytwarzanie i gromadzenie nadmiernej ilości gazów,
• wzdęcia,
• przelewanie w jelitach,
• kolki,
• bóle brzucha będące wynikiem podrażnionej błony śluzowej jelita,
• biegunka,
• uczucie pełności w jamie brzusznej.

Im większa dawka spożytej laktozy, tym bardziej nasilone będą objawy nietolerancji. Symptomy mogą pojawić się niedługo po spożyciu pokarmu zawierającego laktozę, jak również ich manifestacja może być znacznie odłożona w czasie. Jednocześnie są one na tyle niespecyficzne, że łatwo jest je przypisać innym schorzeniom. Dlatego też, w celu rozpoznania schorzenia, należy wykonać odpowiednie badania na nietolerancję laktozy.

Ponadto do badań na nietolerancję laktozy należą:

• badanie pH stolca,
• doustne testy tolerancji laktozy,
• bezpośrednie badanie aktywności laktazy w bioptacie błony śluzowej jelita cienkiego. 

Nietolerancja laktozy u niemowląt – objawy 

Nietolerancja laktozy u noworodków i niemowląt jest zazwyczaj stanem przejściowym, spowodowanym zbyt niską aktywnością enzymu laktazy, niedostosowanej do ilości laktozy dostarczanej wraz z mlekiem matki. Mały organizm jest przeciążony laktozą, co objawia się pojawieniem luźnych, pieniących stolców po każdym karmieniu. 

Nietolerancja laktozy – postępowanie 

Stwierdzenie nietolerancji laktozy wiąże się z unikaniem mleka, produktów mlecznych oraz wielu innych produktów spożywczych zawierających w swoim składzie laktozę. Oprócz wprowadzenia odpowiedniej diety eliminacyjnej, postępowanie przy nietolerancji laktozy obejmuje stosowanie preparatów z laktazą, suplementów diety uzupełniających niedobory wapnia, a w przypadku noworodków i niemowląt wprowadzenia odpowiedniej techniki karmienia lub mleka modyfikowanego z obniżoną zawartością laktozy. 

Nietolerancja laktozy – dieta

Laktoza występuje przede wszystkim w mleku oraz pokarmach podchodzenia mlecznego. Jednak bardzo często producenci dodają mleko w różnej postaci do wielu produktów, po których nikt nie spodziewałby się „mlecznego” dodatku. Ma to na celu poprawić smak, zapach lub konsystencję wyrobu, dlatego też, bardzo ważne jest, aby osoba z nietolerancją laktozy uważnie czytała etykiety produktów spożywczych. 

W przypadku diety przy nietolerancji laktozy powinno unikać się: 

• mleka,
• produktów mlecznych: sery, jogurty, kefiry, masło, maślanki itp.,
• pieczywa mogącego zawierać mleko,
• wyrobów mięsnych,
• słodyczy: ciasta, czekolady itp.

Przy tak długiej liście produktów zawierających laktozę, wydawać by się mogło, że ułożenie diety bez laktozy graniczy z cudem. Wbrew pozorom jest to bardzo proste, zwłaszcza dzięki producentom żywności, którzy wychodząc naprzeciw potrzebom konsumentów, wprowadzają coraz więcej produktów bez laktozy – nawet tych mlecznych. W wyniku procesów technologicznych laktoza zostaje enzymatycznie rozłożona do cukrów prostych – glukozy i galaktozy, dlatego produkty bez laktozy mogą wydawać się słodsze. 

Wyeliminowanie produktów mlecznych będących bogatym źródłem wapnia grozi ryzykiem wystąpienia jego niedoborów. Aby nie doszło do niedoboru wapnia w organizmie, zaleca się jego suplementację gotowymi preparatami lub spożywanie produktów bogatych w ten pierwiastek, np. migdały, z jednoczesnym unikaniem produktów zawierających kwas szczawiowy, utrudniający wchłanianie wapnia (szczaw, szpinak, rabarbar). 

U osób z nietolerancją laktozy dieta nie zawsze musi całkowicie eliminować laktozę. W wielu przypadkach może być ona spożywana i trawiona, gdy jest dostarczana w niewielkich ilościach w dłuższych odstępach czasowych. 

Nietolerancja laktozy – preparaty z laktazą 

W aptekach dostępne są preparaty zawierające w swoim składzie laktazę, enzym umożliwiający rozkład spożytej laktozy, zapobiegając gromadzeniu się jej w jelicie cienkim. Leki na nietolerancję laktozy występują w postaci tabletek lub kropli dla niemowląt, które należy podawać bezpośrednio przed każdym posiłkiem zawierającym mleko lub jego przetwory, ze względu na natychmiastowe działanie enzymu po jego podaniu doustnym. Preparaty zalecane są dla wszystkich osób, u których występują wzdęcia, bóle brzucha, nagromadzenie gazów lub biegunka, bezpośrednio po spożyciu produktów mlecznych. 

Nietolerancja laktozy – mleko dla niemowląt bez laktozy 

Gdy wprowadzone zmiany nie przynoszą pożądanego efektu, a objawy stają się nasilone, konieczne jest wprowadzenie na kilka tygodni mleka dla niemowląt z obniżoną zawartością laktozy. W przypadku ciężkich infekcji przewodu pokarmowego, podczas których doszło do uszkodzenia kosmków jelitowych, zaleca się wprowadzić dietę całkowicie bezlaktozową na okres 4-6 tygodni. Po tym czasie, kiedy miną ciężkie objawy, należy powrócić do mleka dla niemowląt z niewielką ilością laktozy ze względu na jej właściwości probiotyczne oraz bycie ważnym składnikiem energetycznym i źródłem wapnia. 

Czy nietolerancja laktozy to alergia na mleko?

Nie. Nietolerancja laktozy nie jest uczuleniem na spożytą laktozę, lecz wynikiem niedoboru enzymu laktazy, odpowiedzialnego za rozkład cukru mlekowego na glukozę i galaktozę, które są bardzo łatwo przyswajalne przez organizm. Na skutek braku rozkładu, laktoza ulega gromadzeniu się w jelitach, wywołując tym samym nieprzyjemne dolegliwości żołądkowo–jelitowe. 

Inaczej jest w przypadku alergii pokarmowej na białko mleka. Jej mechanizm związany jest z nadwrażliwością układu immunologicznego na białka wchodzące w skład mleka i produktów mlecznych. Białko mleka zostaje rozpoznane przez organizm jako zagrożenie i uruchamiane są mechanizmy obronne. 

Nietolerancja częściej dotyczy osób starszych, zaś alergia może ujawnić się już w wieku niemowlęcym. Alergii towarzyszą też zazwyczaj objawy skórne. Zanim wprowadzona zostanie odpowiednia dieta, zaleca się zdiagnozować schorzenie (czy jest to alergia na mleko czy nietolerancja laktozy). Pomimo występujących nimi różnić, schorzenia te wykazują wiele podobieństw, co może być błędnie interpretowane.