Skaza białkowa – przyczyny, objawy i leczenie alergii na białka mleka krowiego u niemowląt, dzieci i dorosłych

Skaza białkowa to alergia (czyli zmieniona, nadmierna reakcja układu immunologicznego) na białka mleka krowiego. Najczęściej alergia na BMK występuje u niemowląt i małych dzieci, objawia się zmianami skórnymi, którym towarzyszy świąd, dolegliwościami ze strony układu pokarmowego (biegunka, wymioty), a czasami również nieżytem nosa czy przewlekłym kaszlem. Jak wygląda postępowanie przy podejrzeniu u dziecka alergii na białko mleka krowiego? 

Czym jest skaza białkowa?

Alergia pokarmowa na białka mleka krowiego (BMK), potocznie zwana skazą białkową bądź skazą mleczną, polega na występowaniu niepożądanej reakcji organizmu po spożyciu BMK, jest ona powtarzalna i wynika z odpowiedzi układu immunologicznego. 

Ogólnie alergie pokarmowe można podzielić na IgE-zależne, IgE-niezależne (komórkową) i mieszane. Zdecydowana większość dzieci z alergią na BMK nabywa tolerancji do 6. roku życia.

Skaza białkowa – przyczyny

Skaza białkowa u niemowlaka 

U niemowląt najczęstszą alergią pokarmową jest alergia na białka mleka krowiego. Do alergenów BMK możemy zaliczyć: β-laktoglobulinę, α-laktoalbuminę, kazeinę, albuminę surowicy bydlęcej i immunoglobuliny bydlęce. Uczulenie na kazeinę może wiązać się z większym ryzykiem wstrząsu. 

Skaza białkowa u dorosłych. Alergia na BMK a nietolerancja laktozy

U dorosłych rzadziej mamy do czynienia z reakcjami alergicznymi na pokarm, a jeśli już występują, to dotyczą głównie takich produktów spożywczych, jak orzechy, ryby, skorupiaki.

Nietolerancja laktozy, czyli cukru zawartego w mleku, wynika z niedoboru lub braku enzymu rozkładającego laktozę na przyswajalne glukozę i galaktozę. Enzym ten produkowany jest przez komórki nabłonka jelit. Najczęstszą postacią nietolerancji laktozy jest postać związana z defektem genu laktazy – wraz z wiekiem u pacjentów aktywność tego enzymu maleje i w Polsce dotyczy około 30% populacji. 

U niemowląt nietolerancja laktozy może być wrodzona, z powodu całkowitego niedoboru laktazy objawy mogą wystąpić już w wieku noworodkowym, przy karmieniu piersią lub podaży mleka modyfikowanego. Laktazy może brakować też wtórnie i wynika to z uszkodzenia nabłonka jelitowego przez stan zapalny, np. w przebiegu infekcji przewodu pokarmowego, zapaleń nieswoistych jelit, celiakii, alergii na inny pokarm. 

Pomocnym, nieinwazyjnym testem diagnostycznym wykonywanym przy podejrzeniu nietolerancji laktozy i innych cukrów jest wodorowy test oddechowy. Leczenie polega na diecie ubogolaktozowej bądź bezlaktozowej (najwięcej laktozy jest w płynnej postaci mleka) lub można podawać substytucyjnie enzym laktazę dostępną w aptekach. 

Skaza białkowa – objawy

Objawy alergiczne mają różnorodny obraz i mogą występować w obrębie kilku układów równocześnie. Dzieli się je na natychmiastowe (do 2 h od spożycia alergenu) lub opóźnione (do 48h od ekspozycji, a nawet dłużej – do tygodnia).

U dzieci z eozynofilowym zapaleniem przełyku występuje niechęć do jedzenia spowodowana bólem w trakcie przełykania. U dzieci z ciężką alergią na BMK pojawiają się zaburzenia wzrastania, anemia z niedoboru żelaza. 

Rzadziej symptomy dotyczą układu oddechowego – są to katar, uczucie blokady nosa, sapka u niemowląt, świszczący oddech lub przewlekły kaszel. Najcięższą reakcją alergiczną jest reakcja anafilaktyczna – jest ona uogólniona, ma ciężki przebieg i zagraża życiu dziecka. W najgorszym wypadku jest to wstrząs anafilaktyczny. Jeśli u dziecka występuje świąd i obrzęk warg oraz języka, należy niezwłocznie poszukać pomocy lekarskiej.

Skaza białkowa – leczenie

Skazę białkową rozpoznaje się na podstawie wywiadu lekarskiego, objawów klinicznych i diety diagnostycznej. Badaniem uzupełniającym diagnostykę jest oznaczenie poziomu antygenowo swoistych przeciwciał klasy IgE na białka mleka krowiego.

Po tym czasie dziecko, w zależności od stanu klinicznego, w ramach próby prowokacyjnej otrzymuje białko mleka krowiego. Jeśli wynik jest dodatni i potwierdza alergię na BMK, to mały pacjent pozostaje na diecie bezmlecznej do ukończenia 1. roku życia i/lub minimum 6-12 miesięcy od pierwszej próby prowokacyjnej. Jeśli dziecko toleruje mleko w daniach (np. naleśnikach) lub przetworach mlecznych (np. w jogurcie, kefirze), należy minimum 3 razy w tygodniu podawać mu alergen w ilości akceptowanej, czyli niewywołującej objawów. W ten sposób organizm nabywa dalszej tolerancji na alergen, przestaje rozpoznawać go jako coś niebezpiecznego.

Dodatkowo w leczeniu alergii na BMK czasami włącza się leki przeciwhistaminowe. W cięższych postaciach, jak eozynofilowe zapalenie przełyku, może być konieczne stosowanie sterydów systemowych. Osoby po przebytym wstrząsie anafilaktycznym lub z wysokim ryzykiem wystąpienia powinny mieć w posiadaniu adrenalinę. 

Skaza białkowa – dieta

Skaza białkowa u niemowlaka a karmienie piersią

Matki niemowląt ze stwierdzoną alergią na BMK powinny przejść na dietę bezmleczną. Należy jednak pamiętać o suplementacji białka i wapnia w diecie karmiącej mamy. Nie należy takiej diety stosować prewencyjnie, w celu ochrony zdrowego dziecka przed rozwinięciem się alergii. Jeśli pomimo eliminacji białka z diety mamy, nie obserwuje się poprawy u dziecka, zalecane jest wyeliminowanie innych alergenów, np. orzechów czy jaj.

Skaza białkowa u dziecka a karmienie mlekiem modyfikowanym

U niemowląt ze skazą białkową karmionych mlekiem modyfikowanym należy wprowadzić odpowiednie mieszanki mleczne. U dzieci z łagodną i umiarkowaną postacią alergii na BMK są to mieszanki o wysokim stopniu hydrolizy (tzw. hydrolizaty białka). Oznacza to, że białka mleka krowiego zostały poddane odpowiedniej obróbce enzymatycznej, „pocięto” je na mniejsze frakcje i przez to są mniej alergenne. U dzieci z ciężką postacią alergii, niedoborami masy ciała, po anafilaksji, z ciężkim AZS lub u dzieci bez poprawy stanu klinicznego po mieszankach o wysokim stopniu hydrolizy, stosuje się mieszanki elementarne (aminokwasowe). 

Nie zaleca się zastępowania pokarmu matki lub mleka modyfikowanego mlekiem kozim (reakcje krzyżowe) czy napojem roślinnym, np. sojowym (soja jest jednym z 6 najczęstszych alergenów wywołujących alergię u dzieci). 

Skaza białkowa a rozszerzanie diety. Co może jeść dziecko z alergią na białko mleka krowiego?

Kluczowa jest znajomość składu określonych produktów spożywczych. Powodem braku poprawy po wprowadzeniu diety eliminacyjnej lub pogorszeniu przy wprowadzaniu nowych produktów są ukryte źródła mleka. BMK możemy znaleźć w różnych  wypiekach, ciasteczkach, herbatnikach, niektórych rodzajach chleba, w zupach, sosach, a nawet wędlinach. Należy uważać na lody, kremy, budynie, galaretki, czekolady, makarony, gotowe potrawy.

Każdy nowy alergen należy wprowadzać do diety niemowlaka-alergika pojedynczo, w odstąpienie minimum 1 tygodnia, obserwując dziecko pod kątem wystąpienia ewentualnych reakcji alergicznych.