Jak sobie radzić z alergią w ciąży?

Co piąta kobieta w ciąży cierpi na alergię, zwłaszcza na alergiczny nieżyt nosa i astmę alergiczną. W czasie ciąży może pojawić się także alergiczne zapalenie spojówek, ostra pokrzywka, alergia pokarmowa, alergia na leki, a nawet anafilaksja. Jak zatem radzić sobie z alergią w ciąży? Jakie leki można stosować na alergię w ciąży? Czy w ciąży można robić testy alergiczne? I czy alergia w ciąży szkodzi dziecku?

Jakie są przyczyny alergii w ciąży?

Szacuje się, że około 18-30 proc. kobiet w wieku rozrodczym cierpi z powodu chorób alergicznych, które w różnym stopniu mogą wpływać na przebieg i wynik ciąży. Nie można jednoznacznie wskazać na ciąże, jako przyczynę występowania alergii w ciąży. W tym czasie zachodzi mnóstwo zmian w organizmie kobiety, które nie omijają układu immunologicznego. Może to skutkować inną niż dotychczas, reakcją na czynniki zewnętrzne i przyczyniać się do wystąpienia nagłej alergii w ciąży, nawet jeśli nigdy wcześniej nie występowały. W przypadku kobiety ciężarnej będącej alergikiem, ciąża może zarówno nasilić objawy alergii, jak i je wyciszyć, co jest kwestią indywidualną.

Przyczyną alergii w ciąży jest nadmierna reakcja układu odpornościowego na czynniki zewnętrzne zwane alergenami, które u osób nie będących alergikami, nie dadzą żadnych objawów.

Do najczęstszych alergenów można zaliczyć:

• pyłki traw, zbóż i drzew,
• roztocza kurzu domowego,
• sierść zwierząt domowych,
• zarodniki pleśni,
• pokarm: orzeszki ziemne, mleko, jaja, ryby, pszenica,
• leki,
• lateks,
• jad owadów błonkoskrzydłych.

Jakie choroby alergiczne rozwijają się podczas ciąży?

Choroby alergiczne występujące w czasie ciąży to alergiczne zapalenie spojówek, alergiczny nieżyt nosa, ostra pokrzywka, alergia pokarmowa, alergia na leki, astma alergiczna i anafilaksja. Dla mamy i dziecka szczególnie groźna jest astma alergiczna, zwłaszcza jej ciężka postać lub brak leczenia. U kobiet w ciąży z astmą wzrasta ryzyko przedwczesnego porodu, wystąpienia stanu przedrzucawkowego, zwiększonej śmiertelności okołoporodowej oraz urodzenia dziecka o niskiej masie urodzeniowej. Dla dziecka zaś największym zagrożeniem jest niedotlenienie, zwłaszcza jeśli u kobiety w ciąży dojdzie do zaostrzenia objawów astmy.

Jakie są objawy alergii w ciąży?

Objawy alergicznego nieżytu nosa często mylone są z katarem infekcyjnym, zapaleniem zatok przynosowych czy ciążowym nieżytem nosa. Symptomy, po których można go rozpoznać, to:

• wodnisty katar,
• świąd,
• kichanie,
• uczucie zatkanego nosa.

Często towarzyszą mu objawy ze strony oczu, czyli objawy charakterystyczne dla alergicznego zapalenia spojówek. Zalicza się do nich świąd, łzawienie, przekrwienie, zaczerwienienie i obrzęk spojówek oraz powiek. Co istotne, dolegliwości te występują obustronnie, dzięki czemu alergiczne zapalenie spojówek można odróżnić od infekcji wirusowych lub bakteryjnych. W przypadku podejrzenia zespołu suchego oka należy wykluczyć lub potwierdzić uczucie występowania ciała obcego w oku.

Czy w ciąży wykonuje się testy alergiczne i inną diagnostykę?

Rozpoznanie alergii w ciąży dokonuje się na podstawie szczegółowego wywiadu lekarskiego oraz analizy objawów. Szczególnie pomocny może być dzienniczek objawów alergii prowadzony przez kobietę ciężarną. Pozwala on codziennie monitorować zmiany w objawach alergii, zwłaszcza jeśli unika się podejrzanych alergenów.

W przypadku podejrzenia alergii pokarmowej u kobiety w ciąży nie zaleca się stosować ścisłej diety eliminacyjnej. Istnieje ryzyko wystąpienia zaburzeń odżywiania, co może negatywnie wpłynąć na zdrowie mamy i rozwijającego się dziecka.

Testy alergiczne a ciąża

Testy alergiczne wykonywane w czasie ciąży to testy in vitro, a dokładnie:

• test serologiczny w kierunku oznaczenia alergenowo-swoistych IgE, polegający na oznaczeniu we krwi stężenia IgE (immunoglobulina E, czyli białko wytwarzane przez układ odpornościowy w momencie zetknięcia się z antygenem i odpowiedzialne za reakcję alergiczną) dla wybranego alergenu w celu zidentyfikowania, czy to on uczula;
• test transformacji limfocytów w przypadku alergii na leki, polegający na określeniu reakcji limfocytów T (komórki układu odpornościowego, wyizolowane z krwi i hodowane w warunkach in vitro) na badany lek podejrzewany o bycie alergenem.

Chociaż nie istnieją żadne przeciwwskazania do wykonywania w trakcie ciąży punktowych testów skórnych, ze względu na możliwość wystąpienia reakcji anafilaktycznych podczas badania zaleca się je przełożyć na czas po porodzie. Dotyczy to również prób prowokacyjnych z pokarmami i płatkowych testów skórnych. Wyjątkowo, jeśli testy in vitro nie wskazują jednoznacznie na alergen, a objawy alergii zaostrzają się, można wykonać alergiczne testy skórne.

Alergolog, analizując wyniki testów alergicznych, uwzględni zmiany fizjologiczne, jakie zaszły w organizmie kobiety, zwłaszcza w układzie immunologicznym.

Leki na alergię w ciąży – które można przyjmować?

Czy i jakie leki można przyjmować w ciąży warunkowo pod opieką lekarza? W jakich trymestrach? Które leki są przeciwwskazane? Leki na alergię stosowane w ciąży nie są obojętne dla rozwijającego się dziecka. To, czy dany lek jest bezpieczny dla kobiety ciężarnej, określa system Pregnancy and Lactation Labeling Rule (PLLR) wdrożony w 2015 roku przez amerykańską Agencję Żywności i Leków (FDA – Food and Drug Administration). Nowy system zastąpił dotychczas stosowaną klasyfikację literową ABCDX.

Leczenie alergii w ciąży powinno odbywać się przy współpracy lekarza prowadzącego ciążę i alergologa. W przypadku gdy kobieta była alergikiem przed zajściem w ciążę, bezpieczeństwo dotychczas stosowanych leków powinna skonsultować z lekarzem. Samodzielna decyzja o podaniu preparatów może negatywnie wpłynąć na rozwijające się dziecko.

W I trymestrze ciąży, kiedy płód jest najbardziej wrażliwy na działanie szkodliwych czynników, najbezpieczniejsze jest unikanie czynników alergizujących i domowa terapia oparta o produkty, które nie będą szkodliwe dla płodu.

Może jednak okazać się, że metody te będą niewystarczające, a o wiele bardziej szkodliwe będą skutki nieleczenia alergii. Przykładowo nieleczona astma alergiczna może ulec zaostrzeniu i doprowadzić do niedotlenienia płodu.

Alergiczne zapalenie spojówek w ciąży

W pierwszej kolejności zaleca się regularne przemywanie oczu roztworem soli fizjologicznej (0,9% NaCl) w celu pozbycia się alergenu z powierzchni oka. Jeśli okaże się to jednak niewystarczające, można sięgnąć po krople do oczu z kromoglikanem sodowym dostępne bez recepty. Kromoglikan sodowy wpływa na uwalnianie histaminy odpowiedzialnej za reakcję alergiczną, natomiast nie łagodzi objawów alergii wywołanych przez histaminę, która została uwolniona wcześniej. Jego skuteczność można zauważyć po 1–2 tygodniach stosowania.

Krople z kromoglikanem sodowym są bezpieczne dla kobiet w ciąży. Nie wchłaniają się z powierzchni oka, a w dotychczas przeprowadzonych badaniach nie wykazały teratogennego działania. Nie oznacza to jednak, że można stosować je bez ograniczeń. Należy używać ich ostrożnie i tylko wtedy, gdy jest to niezbędne.

Równie pomocne w łagodzeniu objawów alergicznego zapalenia spojówek mogą być krople do oczu z ektoiną. Ektoina ze względu na swój wysoki profil bezpieczeństwa nie jest przeciwwskazana u kobiet w ciąży. Jej działanie polega na łagodzeniu stanu zapalnego wywołanego przez objawy alergii. Ektoina ponadto silnie łączy się z cząsteczkami wody i tworzy na powierzchni oka „wodną powłokę”, która chroni przed kontaktem z alergenem i zapewnia prawidłowe nawilżenie. Zaletą kropli do oczu z ektoiną jest możliwość stosowania ich kilka razy w ciągu dnia. Zastosowanie ektoiny na alergię w ciąży należy skonsultować z lekarzem.

W przypadku nasilonych objawów alergicznego zapalenia spojówek od II trymestru tylko za wyraźną zgodą lekarza można sięgnąć po doustne leki przeciwalergiczne z cetyryzyną (10 mg na dobę) lub loratadyną (10 mg na dobę). Są to leki przeciwhistaminowe II generacji.

Alergiczny nieżyt nosa w ciąży

Pierwszym krokiem w przyniesieniu ulgi w alergicznym nieżycie nosa w ciąży jest przepłukiwanie nosa roztworem soli fizjologicznej (0,9% NaCl) lub irygacja za pomocą hipertonicznego roztworu wody morskiej (NaCl > 0,9%). Pozwala to na pozbycie się alergenów z powierzchni błony śluzowej i zapewnienie jej prawidłowego nawilżenia. Płukanie nosa najłatwiej jest wykonać za pomocą sprayów, aerozoli lub butelek sprzedawanych w zestawach do płukania. Roztwory wody morskiej mogą być dodatkowo wzbogacone w ektoinę, która na powierzchni błony śluzowej nosa tworzy ochronną powłokę. Jej zadaniem jest nie tylko ochrona przed szkodliwymi czynnikami zewnętrznymi, ale także utrzymanie wysokiego stopnia nawilżenia, co zapewnia szybszą regenerację błony śluzowej nosa.

Jeśli metody te okażą się niewystarczające, kobieta w ciąży może sięgnąć po krople do nosa zawierające kromoglikan sodowy. Hamują one uwalnianie histaminy i tym samym występowanie objawów alergii. Kromoglikan sodu uznawany jest za bezpieczny dla kobiet w ciąży, ponieważ nie wchłania się z powierzchni błon śluzowych.

Inne schematy leczenia przy wykorzystaniu innych preparatów mogą być wdrażane tylko i wyłącznie pod ścisłym nadzorem lekarskim i tylko wtedy, gdy prowadzący ciążę wyrazi na to zgodę.

W grupie tych preparatów znajdują się donosowe glikokortykosteroidy (GKS), w większości dostępne na receptę. Pomimo dostępności w aptece preparatów bez recepty, nie należy ich przyjmować na własną rękę. Są to leki, które mogą być stosowane w ciąży tylko z polecenia lekarza.

Krople do nosa z ksylometazoliną czy oksymetazoliną mają za zadanie obkurczać naczynia krwionośne błony śluzowej nosa i mogą być stosowane w celu szybkiego ustąpienia obrzęku. Ich stosowanie nie powinno być dłuższe niż 3 dni. Warunkiem zastosowania jest każdorazowo zgoda wyrażona przez lekarza.

Od II trymestru i tylko pod ścisłą kontrolą lekarską można stosować doustne leki na alergię zawierające loratadynę (10 mg na dobę) lub cetyryzynę (10 mg na dobę), chociaż są one mniej skuteczne w udrażnianiu nosa niż preparaty podawane donosowo.

Atopowe zapalenie skóry w ciąży

Leczenie ma na celu zmniejszyć suchość skóry, łagodzić uciążliwy świąd oraz wyciszać stan zapalny. Dość istotna dla AZS jest profilaktyka, która polega na:

• unikaniu czynników drażniących oraz alergenów,
• unikaniu długich kąpieli w ciepłej wodzie,
• stosowaniu emolientów do pielęgnacji skóry,
• unikaniu kosmetyków zawierających sztuczne substancje zapachowe, konserwanty, barwniki,
• wybieraniu luźnych i przewiewnych ubrań z naturalnych materiałów.

Po wystąpieniu pierwszych objawów AZS w ciąży zalecane jest jak najszybsze zredukowanie świądu. W tym celu miejscowo stosuje się najsłabsze glikokortykosteroidy, np. krem z 1% hydrokortyzonem, nakładany w postaci cienkiej warstwy. Doustnych leków przeciwhistaminowych nie zaleca się stosować w pierwszym trymestrze ciąży, chyba że ich zastosowanie jest niezbędne ze względu na wysoce nasilony świąd skóry.

Leki na alergię w ciąży, których nie wolno przyjmować

Kobiety w ciąży na alergię kategorycznie nie powinny stosować leków zawierających: pseudoefedrynę, olopatadynę, tetryzolinę, antazolinę, klemastynę, difenhydraminę, hydroksyzynę, ketotifen, prometazynę, lewocetyryzynę, feksofenadynę, azelastynę, desloratadynę, mometazon.

Istnieje zbyt mało informacji na temat bezpieczeństwa stosowania tych leków w ciąży bądź w badaniach na zwierzętach wykazano ich niepożądane działanie na płód. Leki te mogą być stosowane tylko wtedy, gdy korzyść wynikająca z ich przyjmowania przewyższa ryzyko niepożądanego działania na płód.

Domowe metody leczenia alergii w ciąży

Najważniejszym i zarazem najtrudniejszym sposobem radzenia sobie z alergią w ciąży jest unikanie kontaktu z alergenem, zwłaszcza w przypadku alergii wziewnej. Aby temu sprostać, warto korzystać z kalendarza pylenia i prognoz dla alergików, gdzie na bieżąco aktualizowane są informacje, co i w jakim natężeniu obecnie pyli. Spośród domowych sposobów na alergię ważne jest również regularne przepłukiwanie oczu oraz nosa roztworem soli fizjologicznej, co pozwoli usunąć alergeny z powierzchni oka i błony śluzowej nosa.

W zwalczaniu alergii pomocne jest dbanie o dobrą jakość powietrza w domu poprzez:

• stosowanie oczyszczaczy i nawilżaczy powietrza,
• wietrzenie mieszkania rano lub wieczorem oraz po deszczu,
• częstą zmianę i pranie pościeli, firanek, zasłon, poduszek,
• regularne odkurzanie książek, wszystkich przedmiotów ozdobnych, a także każdego zakamarka, który może okazać się idealnym siedliskiem dla roztoczy kurzu domowego (małe pajęczaki bytujące w kurzu).

Aktywności na świeżym powietrzu warto zaplanować na wczesny ranek lub późne popołudnie, kiedy to wilgotność powietrza jest większa i pyłki nie unoszą się aż tak swobodnie. Największe stężenie dla większości z nich przypada na wczesne popołudnie, zwłaszcza w słoneczne i upalne dni. Przebywając na zewnątrz, warto korzystać z okularów ochronnych, aby choć trochę ograniczyć kontakt oczu z alergenami.