Jakie są objawy niedoczynności tarczycy w ciąży? Czy można ją leczyć? Normy badań

Niedoczynność tarczycy w ciąży może zwiększyć ryzyko związane z poronieniem, odklejeniem łożyska, niedokrwistością, nadciśnieniem ciążowym czy krwawieniem poporodowym. Wyjątkowo newralgiczny moment to ten, kiedy niedoczynność wystąpi w pierwszym trymestrze ciąży. Jak diagnozować i leczyć niedoczynność tarczycy u kobiety w ciąży, tak aby terapia była skuteczna i nie zaszkodziła dziecku?

Niedoczynność tarczycy to przypadłość, z którą boryka się stosunkowo wiele kobiet ciężarnych. Z uwagi na kluczową rolę hormonów tarczycy w rozwoju zarodkowym i prawidłowym wykształceniu się układu nerwowego u dziecka niedoczynność tego narządu wymaga jak najszybszego wdrożenia odpowiedniego leczenia. Czym jest niedoczynność tarczycy oraz jak często należy badać poziom hormonów?

1. Czym jest niedoczynność tarczycy i jak ją zdiagnozować?
2. Jakie są objawy niedoczynności tarczycy w ciąży?
3. Czy niedoczynność tarczycy w ciąży jest niebezpieczna dla dziecka?
4. Jak leczy się niedoczynność tarczycy w ciąży? Czy można przyjmować leki lub suplementy?
5. Hormonalne badania kontrolne w ciąży – jak często należy je wykonywać i jakie są normy?
6. Badania hormonalne w ciąży – cena/refundacja i skierowanie

Czym jest niedoczynność tarczycy i jak ją zdiagnozować?

Niedoczynność tarczycy to stan, w którym hormony, takie jak trójjodotyronina (fT3) oraz tyroksyna (fT4), są produkowane przez tarczycę w niewystarczających ilościach. Dochodzi do tego w przebiegu różnych chorób. Najczęstszą przypadłością prowadzącą do niedoczynności tarczycy jest limfocytarne autoimmunologiczne zapalenie tarczycy, potocznie określane jako choroba Hashimoto. W przebiegu schorzenia dochodzi do produkcji przeciwciał skierowanych przeciwko peroksydazie, a więc enzymowi biorącemu udział w przemianach metabolicznych przy produkcji hormonów tarczycy. W dużym skrócie można powiedzieć, że tarczyca jest niejako niszczona przez swoiste przeciwciała, co doprowadza ostatecznie do zaburzeń jej funkcjonowania i syntezy hormonów. Choroba Hashimoto zaliczana jest do przyczyn pierwotnych niedoczynności tarczycy. Wtórna niedoczynność tarczycy diagnozowana jest w momencie, kiedy nieprawidłowe procesy chorobowe dotyczą najczęściej przysadki, która niejako kontroluje syntezę tyroksyny i trójjodotyroniny poprzez produkcję TSH.

Podstawowym badaniem służącym do stwierdzenia potencjalnej niedoczynności tarczycy jest oznaczenie poziomu TSH. Jest to hormon tyreotropowy produkowany przez przedni płat przysadki. Na komórkach tarczycy znajdują się specjalne receptory, z którymi łączy się wspomniany hormon, pobudzając ją tym samym do produkcji tyroksyny i trójjodotyroniny. Relacja przysadka-tarczyca oraz uczestniczące w całym procesie podwzgórze działają na zasadzie tzw. sprzężenia zwrotnego. Oznacza to, że zwiększone stężenie TSH stymuluje tarczycę do produkcji hormonów, które z kolei w momencie dużego ich stężenia we krwi hamują produkcję TSH przez przysadkę.

Jeśli lekarz podejmie decyzję o konieczności wykonania dodatkowych badań, można oznaczyć również poziom innych parametrów, wchodzących w skład tzw. panelu tarczycowego, czyli:

• fT3 (trójjodotyronina),
• fT4 (tyroksyna),
• anty-TPO (przeciwciała przeciwko tyreoperoksydazie),
• anty-TG (przeciwciała przeciwko tyreoglobulinie).

Dwa z ostatnich wymienionych przeciwciał są charakterystyczne właśnie dla choroby Hashimoto.

W przypadku kobiet ciężarnych dochodzi do wielu zmian w trakcie trwania ciąży, również tych obejmujących gospodarkę hormonalną. Zmienia się nie tylko stężenie samych hormonów tarczycy, których produkcja wzrasta niemal dwukrotnie, ale również stężenie wiążących je białek oraz gospodarki jodem, który wchodzi w skład tyroksyny oraz trójjodotyroniny. W trakcie pierwszego trymestru zmniejsza się także produkcja TSH. Dzieje się tak na skutek podobieństwa gonadotropiny kosmówkowej (beta-HCG) do tego hormonu i konkurencji między nimi.

Poziom TSH stopniowo wzrasta podczas trwania ciąży, natomiast stężenie hormonów tarczycy zmniejsza się. Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników zaleca, aby oznaczenie poziomu TSH wykonywać rutynowo u wszystkich kobiet planujących ciążę oraz na pierwszej wizycie położniczej.

Jakie są objawy niedoczynności tarczycy w ciąży?

Wśród objawów związanych z niedoczynnością tarczycy wymienia się m.in.:

• stałe uczucie zmęczenia,
• zaburzenia koncentracji,
• przyrost masy ciała,
• zaparcia,
• uczucie ciągłego zimna,
• senność,
• zaburzenia koncentracji,
• zaburzenia miesiączkowania czy też niepłodność – w przypadku kobiet niebędących w ciąży.

W przypadku kobiet ciężarnych wysnucie podejrzenia niedoczynności tarczycy jedynie w oparciu o objawy kliniczne jest trudne, gdyż duża część symptomów pojawić się może w przebiegu prawidłowo rozwijającej się ciąży. Z tego względu tak ważne jest okresowe wykonywanie badań laboratoryjnych mających na celu wykazanie nie tylko jawnej niedoczynności tarczycy, ale również jej subklinicznej i utajonej postaci.

Czy niedoczynność tarczycy w ciąży jest niebezpieczna dla dziecka?

Odpowiednia ilość hormonów tarczycy we krwi kobiety ciężarnej jest kluczowa dla prawidłowego rozwoju dziecka w okresie prenatalnym. To właśnie one odgrywają kluczową rolę w rozwoju ośrodkowego układu nerwowego u płodu na wczesnym etapie trwania ciąży, a w skrajnych przypadkach ich niedobór może prowadzić do przedwczesnego urodzenia, poronienia lub obumarcia ciąży. Z tego względu nawet w przypadku subklinicznej niedoczynności tarczycy wskazane jest wdrożenie leczenia w celu zapobiegnięcia trwałym i nieodwracalnym zmianom u dziecka.

Co więcej, w przypadku stwierdzenia u kobiety starającej się o ciążę wyników laboratoryjnych wskazujących na niedoczynność tarczycy zaleca się, aby odłożyła ona decyzję o ciąży do momentu wyrównania hormonów tarczycy (najlepiej, kiedy TSH spadnie poniżej poziomu 2-2,5). W tym celu powinna ona zostać objęta opieką lekarza endokrynologa, który zadba o wdrożenie odpowiedniego leczenia oraz, pozostając w kontakcie z lekarzem ginekologiem, zadecyduje, jaki moment, z medycznego punktu widzenia,  będzie odpowiedni do wznowienia starań o potomstwo.

Jak leczy się niedoczynność tarczycy w ciąży? Czy można przyjmować leki lub suplementy?

Niedoczynność tarczycy w ciąży leczona jest lewotyroksyną, a więc syntetycznym hormonem tarczycy. Ma on identyczne działanie jak hormon produkowany przez tarczycę, dzięki czemu stosowanie go w odpowiednich dawkach pozwala na uniknięcie powikłań i objawów charakterystycznych dla niedoczynności tego narządu. Z tego względu przyjmowanie leków w trakcie trwania ciąży jest konieczne do prawidłowego rozwoju płodu.

Leki te są również bezpieczne dla ciężarnych i mogą być przyjmowane przez cały okres ciąży. Warto podkreślić również, że lewotyroksyna jest lekiem, a nie suplementem diety. Co więcej, w leczeniu niedoczynności tarczycy – zarówno u kobiet ciężarnych, jak i u pań niebędących w ciąży – zawsze wykorzystywany jest lek. Żaden suplement diety dostępny na rynku nie zawiera w swoim składzie lewotyroksyny, a co za tym idzie – nie może być wykorzystywany w terapii.

Hormonalne badania kontrolne w ciąży – jak często należy je wykonywać i jakie są normy?

Podstawą działań prewencyjnych mających na celu zdiagnozowanie niedoczynności tarczycy na wczesnym etapie ciąży jest dokładnie przeprowadzony wywiad pod kątem ewentualnego występowania chorób tego narządu w rodzinie. Uzyskanie tego typu informacji pozwala lekarzowi stwierdzić, które pacjentki wymagają szczególnego monitorowania. Według aktualnie obowiązujących zaleceń Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników u każdej ciężarnej należy wykonać oznaczenie stężenia TSH do ukończenia 10. tygodnia ciąży.

Normy TSH dla kobiet ciężarnych:

• w trakcie I trymestru – 0,009–3,18 mIU/l,
• w trakcie II trymestru – 0,05–3,44 mIU/l,
• w trakcie III trymestru – 0,11–3,53 mIU/l.

Ze względu na istotne zmniejszenie niepowodzeń położniczych, a także minimalne ryzyko związane z leczeniem, specjaliści z zakresu ginekologii i położnictwa sugerują, aby leczenie lewotyroksyną, a więc syntetycznym hormonem tarczycy, włączyć w niskich dawkach u kobiet planujących ciążę już w momencie, kiedy poziom TSH znajduje się na górnej granicy normy oraz w przypadku obecności przeciwciał przeciwko peroksydazie(anty-TPO).

W przypadku wdrożenia leczenia niedoczynności tarczycy w ciąży powinno się dążyć do wartości TSH poniżej 2,5 mIU/l. U niektórych ciężarnych, w szczególny sposób narażonych na wystąpienie niedoczynności tarczycy lub leczonych z tego powodu, należy kontrolnie oznaczać poziom TSH co 4 tygodnie do połowy ciąży oraz przynajmniej raz w okolicach 30. tygodnia jej trwania.

Badania hormonalne w ciąży – cena/refundacja i skierowanie

Ceny za wykonanie badań laboratoryjnych mających na celu oznaczenie TSH, fT3 oraz fT4 wahają się w granicy 30 złotych za jedno badanie. W przypadku chęci poszerzenia diagnostyki o badanie anty-TPO oraz anty-TG należy liczyć się z kosztem 55 złotych za każde z nich.

Niekiedy lekarze zlecają również pomiar anty-TRAb, a więc przeciwciał występujących w chorobie Gravesa-Basedowa. Jest to sytuacja, w której wspomniane przeciwciała łączą się z receptorami dla TSH i pobudzają w sposób niekontrolowany tarczycę do nadprodukcji hormonów. W przebiegu tej choroby mamy do czynienia z tzw. nadczynnością tarczycy, kiedy to poziom TSH jest obniżony, natomiast stężenie hormonów tarczycy jest znacznie podwyższone. Również ta choroba wymaga wdrożenia odpowiedniego leczenia, jednak w kuracji używa się nie lewotyroksyny, a propylotiouracylu, który jest bezpieczny dla płodu. Ocena stężenia przeciwciał anty-TRAb wiąże się z wydatkiem ok. 55 złotych.

W przypadku prowadzenia ciąży prywatnie wszelkie badania konieczne w trakcie trwania ciąży wykonywane są odpłatnie. Aby je wykonać, nie jest jednak potrzebne skierowanie. Należy pamiętać, że lekarz podstawowej opieki zdrowotnej nie ma obowiązku wystawiać skierowania na badania hormonów tarczycy, jeśli ciąża prowadzona jest prywatnie. W sytuacji prowadzenia ciąży na NFZ oznaczenie TSH, fT3 oraz fT4 jest bezpłatne. Jednak wtedy konieczne jest skierowanie od lekarza prowadzącego bądź też lekarza rodzinnego.