Badanie poziomu b-HCG – normy, wskazania, refundacja

Badanie poziomu beta-HCG, czyli ludzkiej gonadotropiny kosmówkowej, w większości przypadków ma na celu potwierdzenie i monitorowanie rozwoju ciąży. Oprócz tego wykonywane jest także w diagnostyce poronień, przy rozpoznaniu ciąży pozamacicznej, choroby trofoblastycznej (różnych form zaśniadu groniastego lub kosmówczaka) i niektórych nowotworów jajnika i jądra.

1. Czym jest badanie beta-HCG i kiedy należy je wykonać?
2. Jakie są normy beta-HCG na poszczególnych etapach ciąży?
3. Beta-HCG a wczesne wykrycie ciąży
4. Jak przebiega badanie beta-HCG?
5. Co oznacza podwyższone beta-HCG poza ciążą?
6. Beta-HCG a ciąża pozamaciczna i poronienie – co warto wiedzieć?
7. Beta-HCG w diagnostyce chorób nowotworowych 
8. Badanie beta-HCG w domu – jak zrobić to dobrze?
9. Ile kosztuje badanie beta-HCG? Czy jest refundowane przez NFZ?

Czym jest badanie beta-HCG i kiedy należy je wykonać?

Ludzka gonadotropina kosmówkowa (HCG, ang. human chorionic gonadotropin) jest hormonem składającym się z dwóch podjednostek – podjednostki alfa i podjednostki beta. Pomiar stężenia frakcji beta-HCG jest istotny do potwierdzenia ciąży, ponieważ po zapłodnieniu hormon ten produkowany jest przez rozwijający się zarodek. Po początkowym okresie ciąży proces wytwarzania beta-HCG przejmuje łożysko. Główną funkcją HCG jest podtrzymywanie żywotności ciałka żółtego, które odpowiada za wytwarzanie progesteronu, niezbędnego do utrzymania rozwijającej się ciąży, wzrostu i zagnieżdżenia się zarodka w endometrium. Badanie beta-HCG ma wartość diagnostyczną również w przypadkach, gdy podejrzewa się u pacjentki poronienie, poronienie zatrzymane, ciążę pozamaciczną, zaśniad groniasty lub złośliwego kosmówczaka, a także niektóre nowotwory jajnika. U mężczyzn oznaczenie beta-HCG wykonywane jest w przebiegu diagnostyki i monitorowaniu terapii i wznowy raka jądra. W uzasadnionych przypadkach poziom beta-HCG bywa pomocny w diagnostyce prenatalnej (podejrzenie zespołu Downa lub zespołu Edwardsa u rozwijającego się płodu).

Jakie są normy beta-HCG na poszczególnych etapach ciąży?

Oznaczenie beta-HCG w moczu w teście paskowym lub strumieniowym jest zwykle oznaczeniem jakościowym, które nie pozwala na określenie dokładnego poziomu hormonu w badanym materiale, a jedynie potwierdza (bądź nie) jego obecność.

Ilościowe badania stężenia beta-HCG wykonuje się w próbce krwi żylnej. Aby badanie miało oczekiwaną wartość diagnostyczną, należy każdorazowo skorelować je z wywiadem klinicznym i wiekiem ciąży oraz wykonywać w odpowiednich – zaleconych przez lekarza prowadzącego – odstępach czasu. Należy również pamiętać, że wartości referencyjne zamieszczone na wyniku badania mogą różnić się w zależności od przyjętej przez laboratorium metody badawczej, nie można zatem porównywać ze sobą wyników badań przeprowadzonych w dwóch różnych miejscach.

Jeżeli mamy do czynienia z ciążą pozamaciczną lub zagrożoną, proces podwajania się stężenia ulega zwykle wydłużeniu i wskazuje na toczący się proces patologiczny. W przypadku poronienia stężenie beta-HCG ulega gwałtownemu obniżeniu. Maksymalne stężenie beta-HCG osiąga około 8–10 tygodnia ciąży. Wartość stężenia beta-HCG w 3. tygodniu ciąży mieści się w granicach 5,8–71,2 mIU/ml, w 4. tygodniu ciąży wzrasta do poziomu 9,5–750 mIU/ml, w 5. tygodniu ciąży 217–7138 mIU/ml, w 6. tygodniu 158–31 795 mIU/ml, pomiędzy 7. a 8. tygodniem ciąży 3697–149 571 mIU/ml, pomiędzy 9. a 12. tygodniem 63 803–210 612 mIU/ml, między 13. a 16. tygodniem ciąży zaczyna spadać i wynosi 9040–210 613 mIU/ml, a po 17. tygodniu ciąży 8175–58 176 mIU/ml.

W sytuacji, gdy poziom beta-HCG jest zbyt wysoki lub zbyt niski w stosunku do aktualnego wieku ciąży, lekarz może wysnuć podejrzenie wrodzonych genetycznych wad płodu i zalecić dalsze badania prenatalne w celu ich potwierdzenia lub wykluczenia.

Beta-HCG a wczesne wykrycie ciąży

Poziom HCG we krwi wzrasta już po 6–10 dniach od chwili zapłodnienia, a w parze ze wzrostem stężenia HCG we krwi idzie również wzrost stężenia tego hormonu w moczu. Oznaczenie beta-HCG należy wykonać w momencie, gdy pacjentka podejrzewa, że może być w ciąży. Najbardziej czułe testy z krwi umożliwiają wykrycie już bardzo wczesnej ciąży, mogą bowiem wykryć wzrost poziomu hormonu już po tygodniu od zapłodnienia. Oznaczenie beta-HCG z moczu jest metodą mniej czułą i dlatego zaleca się zwykle wykonywać je dopiero po terminie spodziewanej miesiączki.

Jak przebiega badanie beta-HCG?

W przypadku jakościowego oznaczenia beta-HCG do badania wykorzystuje się próbkę moczu pobraną z pierwszej porannej porcji moczu. Każdorazowo wykonując test ciążowy w warunkach domowych, należy stosować się do zaleceń producenta zawartych w ulotce informacyjnej dołączonej do opakowania testu. W badaniach laboratoryjnych standardowo wykorzystuje się surowicę krwi, odwirowaną z próbki krwi żylnej.

Co oznacza podwyższone beta-HCG poza ciążą?

Wzrost stężenia beta-HCG u pacjentki niebędącej w ciąży może wskazywać na niektóre choroby nowotworowe, jak np. rak jajnika, zaśniad groniasty lub kosmówczak złośliwy. U mężczyzn wzrost stężenia beta-HCG obserwuje się w przebiegu raka jądra.

Beta-HCG a ciąża pozamaciczna i poronienie – co warto wiedzieć?

W przypadku ciąży pozamacicznej wartości stężenia beta-HCG nie odpowiadają zwykle wartościom dla danego wieku ciąży, są niższe niż zakresy referencyjne dla danego tygodnia ciąży. Również proces podwajania wartości stężenia hormonu we krwi jest zaburzony i postępuje wolniej niż w ciąży fizjologicznej.

W przypadku poronienia spadek poziomu beta-HCG następuje nagle i postępuje aż do osiągnięcia wartości właściwych dla kobiet nieciężarnych, co może trwać nawet powyżej miesiąca, w zależności od tygodnia ciąży, w którym nastąpiło poronienie.

Beta-HCG w diagnostyce chorób nowotworowych 

Wzrost stężenia beta-HCG u kobiet nieciężarnych może wskazywać na niektóre choroby nowotworowe, jak np. rak jajnika, choroba trofoblastyczna, czyli zaśniad groniasty lub kosmówczak złośliwy. U mężczyzn wzrost stężenia beta-HCG obserwuje się w przebiegu raka jądra. Monitorowanie poziomu beta-HCG u pacjentów z rakiem jądra stosowane jest nie tylko w samej diagnostyce tego nowotworu, ale również w przebiegu terapii i ocenie jej skuteczności.

Badanie beta-HCG w domu – jak zrobić to dobrze?

Badanie w teście domowym najlepiej wykonać dopiero po dacie spodziewanej miesiączki. Zbyt wczesne wykonanie testu może skutkować otrzymaniem wyniku fałszywie ujemnego, ponieważ w moczu pacjentki stężenie beta-HCG nie osiąga jeszcze wartości wykrywalnej w teście paskowym lub strumieniowym. Do badania w teście do samokontroli najlepiej użyć moczu z pierwszej porannej próbki – to w nim, po kilku godzinach bez picia i oddawania moczu, stężenie hormonu będzie najwyższe, zwłaszcza w przypadku bardzo wczesnej ciąży. W późniejszych tygodniach ciąży moment pobrania próbki moczu do badania nie jest już tak istotny. Jeśli chodzi o sam sposób wykonania testu, najważniejsze jest, by postępować dokładnie tak, jak producent zaleca w ulotce informacyjnej dołączonej do opakowania testu – inaczej wykonuje się test strumieniowy, a inaczej paskowy. Należy dokładnie przestrzegać sugerowanego czasu inkubacji, temperatury przechowywania i wykonania testu oraz sposobu odczytu wyników.

Ważne jest również, by w przypadku badań wykonywanych z próbki moczu mieć świadomość ewentualnych interferencji, mogących wpływać na uzyskanie wyników fałszywie dodatnich lub fałszywie ujemnych. Należą do nich np. białko lub krew w moczu czy przyjmowanie niektórych leków, np. antyhistaminowych, przeciwpadaczkowych, nasennych bądź uspokajających.

Ile kosztuje badanie beta-HCG? Czy jest refundowane przez NFZ?

Koszt badania poziomu beta-HCG zostanie zrefundowany przez Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ), jeżeli pacjentka bądź pacjent otrzyma skierowanie na badanie od odpowiedniego specjalisty, np. ginekologa bądź onkologa. W sytuacji, gdy osoba zainteresowana sama zdecyduje się pokryć koszty badania, jego cena nie powinna przekroczyć 35–55 zł – w zależności od lokalizacji laboratorium i stosowanej przez nie metody badawczej. W obu przypadkach czas oczekiwania na wynik nie powinien przekraczać jednego dnia roboczego.