fT4 – normy, za wysokie, za niskie. Jak interpretować wyniki badania?

Badanie poziomu FT4 (tyroksyny) jest oznaczeniem hormonalnym, które pozwala ocenić, czy tarczyca działa prawidłowo. Aby właściwie zinterpretować wyniki FT4, należy dokonać porównania jego wartości z FT3 – trójjodotyroniną i TSH – hormon tyreotropowy. Tyroksyna jest jednym z tzw. hormonów aktywności życiowej, ponieważ dociera do każdej komórki ciała, przez co wpływa na szereg procesów fizjologicznych determinujących stan zdrowia. Czy do badania FT4 trzeba być na czczo i które niepokojące objawy wynikające z zaburzeń pracy tarczycy powinny zostać poddane ocenie, poprzez badanie poziomu tyroksyny? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.

Choroby tarczycy dotykają średnio co piątego Polaka, odbijając się niekorzystnie na funkcjonowaniu całego organizmu. Regularne monitorowanie poziomu hormonów tarczycy, powinno wchodzić w pakiet podstawowych badań profilaktycznych wykonywanych minimum raz do roku przez każdą dorosłą osobę, niezależnie od płci. Podczas badania FT4 oznaczany jest poziom wolnej frakcji tyroksyny, czyli jednego z dwóch najważniejszych hormonów produkowanych przez komórki tarczycy. Test ten warto wykonywać wraz z oznaczeniem poziomu dwóch innych parametrów, dokładnie TSH i FT3, ponieważ dopiero porównanie ich wzajemnych stosunków ilościowych pozwala na rozpoznanie niedoczynności i nadczynności tarczycy lub na wykluczenie tych zaburzeń.  

Co to jest FT4?

FT4 jest to wolna frakcja najważniejszego hormonu produkowanego przez tarczycę, czyli tyroksyny. Jej stężenie jest bezpośrednio powiązane ze stężeniem TSH  (hormonu tyreotropowego), uwalnianego przez przysadkę mózgową, który stymuluje tarczycę do wydzielania tyroksyny (T4) i trójjodotyroniny (T3). Hormony tarczycy pełnią bardzo wiele funkcji w organizmie człowieka. Związki te mają zdolność wnikania do wszystkich komórek ciała i regulowania ich metabolizmu. Choroby tarczycy prowadząc do nieprawidłowego stężenia FT3 i FT4, są przyczyną rozregulowania gospodarki hormonalnej oraz metabolizmu komórek, co prowadzi do nieprawidłowej pracy wielu układów, m.in. rozrodczego, nerwowego i pokarmowego.

Tyroksyna wpływa między innymi na prawidłowy przebieg przemiany materii, w tym na emulgację lipidów, czyli rozbiciu dużych cząsteczek tłuszczów oraz przyswajanie glukozy w przewodzie pokarmowym. Ponadto warunkuje prawidłowy rozwój układu nerwowego układu kostnego i mięśniowego, wpływa na funkcjonowanie gospodarki wapniowo-fosforanowej, stymuluje procesy utleniania w tkankach, reguluje laktację oraz działanie gruczołów płciowych.  Prawie cała pula (ok. 99%) tyroksyny jest związana z białkami osocza krwi i pozostaje nieaktywna. Pełni ona funkcję prohormonu, który w tkankach obwodowych ulega przekształceniu w trójjodotyroninę (T3), czyli drugi z hormonów tarczycy. Wolna frakcja tyroksyny, określana skrótem FT4, stanowi jedynie 1% z całej puli hormonu i to właśnie ona odpowiada za regulowanie metabolizmu.

Jakie są wskazania do badania FT4?

Badanie poziomu FT4 z jednoczesnym oznaczeniem stężenia TSH wykonuje się najczęściej u pacjentów zgłaszających objawy sugerujące niedoczynność lub nadczynność tarczycy. Objawy wynikające z chorej tarczycy są zazwyczaj nieswoiste. Do najczęstszych objawów niedoczynności zalicza się męczliwość, senność, przewlekłe uczucie zimna (nawet w upalne dni), zaparcia, problemy z koncentracją, obrzęki szyi, problemy z regularnym rytmem menstruacyjnym, zatrzymywanie wody, obniżone libido, przybieranie na wadze. Z kolei objawy nadczynności to przede wszystkim szybka niezamierzona utrata wagi, pobudliwość, zwiększona potliwość i problemy z tolerancją wysokich temperatur, zaburzenia rytmu pracy serca, biegunki, zaburzenia cyklu miesiączkowego. 

Oznaczenie poziomu FT4 zalecane jest także osobom, u których stwierdzono „wole tarczycowe”, czyli powiększenie gruczołu tarczowego (zwłaszcza gdy stężenie TSH też znajduje się poza zakresem normy), ponadto pacjentom z chorobami autoimmunologicznymi (np. choroba Hashimoto), rakiem tarczycy, a także kobietom, które mają problem z zajściem w ciążę. Monitorowanie stężenia tyroksyny jest również wykorzystywane do oceny skuteczności terapii u pacjentów przyjmujących preparaty hamujące nadaktywność tarczycy.

Zależność między FT3 a FT4. Czy internetowe kalkulatory konwersji FT4 są wiarygodnym narzędziem oceny?

Porównanie stosunku stężeń FT3 i FT4 pozwala sprawdzić, czy konwersja hormonów przebiega prawidłowo i wykryć pierwsze symptomy zaburzeń pracy tarczycy. Jest to możliwe nawet w momencie, gdy wyniki badań poszczególnych parametrów mieszczą się jeszcze w zakresach referencyjnych. Choć w internecie łatwo znaleźć gotowe kalkulatory do obliczenia stosunku FT3 i FT4, warto jednak zachować ostrożność przy samodzielnym interpretowaniu uzyskanych w ten sposób wyników. Stężenia wolnych frakcji T3 i T4 mogą zmieniać się np. pod wpływem stresu lub obecności innych schorzeń, takich jak anemia czy niedobory cynku lub jodu. Analizę wyników warto powierzyć lekarzowi endokrynologowi, dermatologowi czy ginekologowi, który weźmie pod uwagę zarówno cały panel badań tarczycowych oraz innych biochemicznych, jak i historię leczenia pacjenta.

FT4 – przebieg badania, cena/refundacja

Oznaczenie poziomu wolnej tyroksyny wykonuje się w próbce krwi, pobranej zazwyczaj z żyły łokciowej. Do badania warto zgłosić się rano i chociaż nie jest konieczne oddanie krwi, będąc na czczo, tak zaleca się unikanie picia kawy i herbaty, a także palenia papierosów przed badaniem. Produkty te mogą mieć niekorzystny wpływ na uzyskiwane wyniki. Warto również poinformować lekarza lub personel laboratorium o przyjmowanych lekach, ponieważ niektóre z nich, np. heparyna, czy witamina B7 (biotyna), mogą wpłynąć na wyniki analizy hormonów, której ocena jest wówczas niewiarygodna. Skierowanie na badanie FT4 może wystawić zarówno specjalista (endokrynolog, dermatolog, ginekolog), jak i lekarz rodzinny z POZ. Badanie, które zostało zlecone, podlega refundacji przez NFZ. Koszt oznaczenia poziomu FT4 w ramach prywatnej inicjatywy nie powinien przekroczyć 20 zł.

FT4 – jak interpretować wyniki badania? Normy FT4 dla kobiet i mężczyzn

Podwyższone stężenie FT4 może wskazywać na nadczynność tarczycy, w tym nadczynność indukowaną jodem, wczesną postać zapalenia tarczycy typu Hashimoto, chorobę Gravesa-Basedowa lub też być skutkiem leczenia niedoczynności tarczycy dużymi dawkami preparatów zawierających tyroksynę. Do wzrostu poziomu FT4 dochodzi także w trakcie ciąży oraz u osób zażywających heroinę, amiodaron, metadon lub poddane działaniu kontrastu radiologicznego.

Obniżony poziom FT4 może być skutkiem niedoczynności lub zapalenia tarczycy, stanu po jej wycięciu lub radioterapii, autoimmunologicznego zapalenia tarczycy (choroby Hashimoto), chorób przysadki mózgowej, niedoboru jodu lub zażywania leków, takich jak heparyna, betablokery, benzodiazepiny, czy preparaty hormonalne, zawierające androgeny. Warto pamiętać, że oznaczenie FT4 zyskuje większą wartość diagnostyczną, w zestawieniu z dwoma innymi hormonami tarczycowymi: FT3 i TSH.  

Przy subklinicznej, czyli skąpoobjawowej niedoczynności lub nadczynności tarczycy, poziomy FT3 i FT4 mogą mieścić się jeszcze w granicach normy, przy podwyższonym lub obniżonym poziomie TSH. Wyniki badania powinny zawsze być skonsultowane z lekarzem prowadzącym.