Wolny testosteron – badanie, normy, za wysoki, za niski
Barbara Sitek

Wolny testosteron – badanie, normy, za wysoki, za niski

Badanie poziomu wolnego testosteronu jest zlecane w przypadku potwierdzenia lub wykluczenia wielu zaburzeń hormonalnych, które mogą objawiać się różnie u kobiet i inaczej u mężczyzn. Oznaczenie poziomu FTST wykonuje się również wówczas, kiedy wynik badania całkowitego testosteronu znajduje się poza zakresem norm laboratoryjnych. Wydzielanie hormonu zależy od prawidłowej pracy jajników lub jąder, nadnerczy, przysadki i podwzgórza. Czy do zbadania poziomu wolnego testosteronu trzeba być na czczo, jakie są normy dla kobiet i mężczyzn, kiedy zachodzi konieczność dodatkowej suplementacji testosteronem i jak bezpiecznie przejść przez ten proces? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.

Wolny testosteron (fT, FTST) jest frakcją testosteronu całkowitego, która nie jest związana z żadnym z osoczowych białek transportujących hormony. Stanowi jedynie niewielką część z całej puli testosteronu, ma on jednak duże znaczenie w diagnostyce zaburzeń hormonalnych zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet. Oznaczenie poziomu wolnego testosteronu powinno być wykonane zawsze wówczas, gdy poziom testosteronu całkowitego znalazł się poza zasięgiem normy, jak i również w przypadku występowania objawów wskazujących na zaburzenia dojrzewania płciowego chłopców, obniżonego libido, zaburzeń erekcji i problemów z płodnością oraz objawów wirylizacji i hirsutyzmu u kobiet.

Czym jest wolny testosteron? Różnica między testosteronem a wolnym testosteronem

Testosteron znajdujący się we krwi występuje pod dwiema postaciami, jako testosteron wolny oraz testosteron związany z białkami osocza (albumina lub globulina wiążącą hormony płciowe – SHBG), które pełnią dla niego rolę transportera. Zdecydowana większość hormonu występuje we krwi w postaci związanej, a jedynie 1–5 % stanowi jego wolna frakcja, która jest dzięki temu w bezpośredni sposób dostępna dla komórek. Chociaż wolny testosteron jest jedynie niewielkim ułamkiem z całej puli hormonu, tak to właśnie on wykazuje działanie aktywne biologicznie, a jego stężenie nie jest zależne od stężenia białek osocza. Dzięki temu oznaczenie stężenia wolnego testosteronu we krwi jest istotnym parametrem, który jest używany w diagnostyce zaburzeń gospodarki hormonalnej.

Oznaczenie poziomu wolnego testosteronu jest zalecane w przypadku, gdy wynik badania testosteronu całkowitego znajduje się poza zakresem normy lub wynik jest uważany za niewiarygodny, np. w rezultacie zmian w poziomie białek osocza, do którego dochodzi m.in. u pacjentów z niewydolnością nerek albo wątroby. Badanie wolnego testosteronu warto także wykonać przy podejrzeniu nieprawidłowego rozwoju płciowego u chłopców, u par borykających się z bezpłodnością, u mężczyzn z zaburzeniami libido i zaburzeniami erekcji, a także u kobiet, u których występują cechy wirylizacji, czyli pojawienie się męskich cech płciowych, takich jak nadmierne owłosienie (hirsutyzm), męska budowa ciała, zmiana barwy głosu, trądzik czy łysienie typu męskiego.

Wolny testosteron – działanie

Testosteron jest hormonem płciowym. Odpowiada za wykształcenie się męskich narządów rozrodczych w okresie płodowym, jak i również za prawidłowy przebieg dojrzewania u chłopców i rozwijanie się, tzw. trzeciorzędowych cech płciowych: obniżenie barwy głosu, wzrost masy mięśniowej, pojawienie się zarostu i owłosienia typu męskiego, a także za prawidłowy przebieg procesu spermatogenezy (powstawania męskich komórek rozrodczych – plemników) i płodność mężczyzny. Poza tym testosteron odpowiada również za wzrost tkanki kostnej i mięśniowej, regulację ciśnienia krwi, redukcję tkanki tłuszczowej oraz właściwe działanie układu odpornościowego.

Rola wolnego testosteronu u kobiet jest również znacząca. Chociaż jego stężenie jest wielokrotnie niższe niż u mężczyzn, to wpływa on m.in. na prawidłową mineralizację kości, regulację libido oraz prawidłowe funkcjonowanie jajników. Ponadto zaburzenia w jego stężeniu grożą niepłodnością, problemami z utrzymaniem ciąży, mogą także być objawem zespołu policystycznych jajników (PCOS).

Wydzielanie testosteronu zależy od prawidłowego działania gonad (jajników lub jąder), nadnerczy, przysadki, a także podwzgórza. Zaburzenia w funkcjonowaniu jednego z tych narządów mogą doprowadzić do obniżenia lub podwyższenia poziomu testosteronu – zarówno całkowitego, jak i wolnego. Poziom hormonu poza granicami normy może zatem wskazywać m.in. na schorzenia narządów wydzielania wewnętrznego.

Powiązane produkty

Wolny testosteron – przyczyny i objawy niedoboru u kobiet i mężczyzn

Niedobór wolnego testosteronu u dorosłych pacjentów prowadzi do pojawienia się szeregu niepokojących symptomów, których intensywność narasta wraz z czasem trwania choroby prowadzącej do obniżenia poziomu hormonu. Jeżeli poziom wolnego testosteronu jest u pacjenta obniżony, należy wykonać dalsze badania diagnostyczne, w celu sprawdzenia przyczyny tych zaburzeń.

Niski poziom wolnego testosteronu u mężczyzn objawia się w postaci impotencji, niepłodności, zaburzeń erekcji, spadku masy mięśniowej (przy jednoczesnym wzroście ilości tkanki tłuszczowej), zmniejszenia ilości owłosienia na ciele oraz powiększeniem gruczołów piersiowych (tzw. ginekomastia), trudności z koncentracją i pogorszenie nastroju. Ponadto zdarza się, że u pacjenta stwierdza się demineralizację kości, która może prowadzić nawet do osteoporozy,

Kobiety mają mniej jednoznaczne objawy obniżonego poziomu wolnego testosteronu, którymi są najczęściej: zaburzenia nastroju, obniżenie masy mięśniowej i gęstości kości oraz niskie libido.

Wśród najczęstszych przyczyn obniżenia FTST znajdują się m.in.:

  • niedorozwój jąder lub jajników,
  • choroby genetyczne, np. zespół Klinefeltera,
  • guzy lub mechaniczne uszkodzenia jąder, np. na skutek wypadku lub choroby wirusowej,
  • guzy lub inne choroby przysadki i podwzgórza,
  • zaburzenia w pracy nadnerczy,
  • hiperprolaktynemia,
  • uwarunkowania genetyczne,
  • zmiany związane ze starzeniem się organizmu,
  • niehigieniczny tryb życia, np. spożywanie alkoholu, palenie papierosów, niezdrowe nawyki żywieniowe.

Wolny testosteron – przyczyny i objawy nadmiaru u kobiet i mężczyzn

Podwyższony poziom testosteronu u kobiet objawia się w postaci tzw. wirylizacji, czyli pojawienia się u nich cech standardowo przypisywanych mężczyznom: obniżenia barwy głosu, zmian w budowie ciała, pojawienia się męskiego typu owłosienia (tzw. hirsutyzmu) oraz łysienia. Utrzymujące się podwyższone stężenie wolnego testosteronu prowadzi także do trądziku, przybierania na wadze, zaburzeń miesiączkowania, jak również niepłodności, dlatego nieprawidłowy wynik badania powinien być zawsze omówiony z lekarzem prowadzącym, najlepiej endokrynologiem.

U mężczyzn zbyt wysokie stężenia wolnego testosteronu występują bardzo rzadko, a podwyższony wynik badania wskazuje najczęściej na suplementację testosteronu, np. w postaci dopingu lub preparatów farmakologicznych (w postaci tabletek, czy zastrzyków). Przyjmowanie preparatów z testosteronem powinno być prowadzone jedynie na wniosek lekarza, ponieważ nadmierny wzrost stężenia hormonu może prowadzić do poważnych, niebezpiecznych dla zdrowia powikłań.

Wśród najczęstszych przyczyn podwyższenia FTST znajdują się m.in.:

  • nadczynność tarczycy,
  • zespół policystycznych jajników (PCOS),
  • przerost i zaburzenia funkcji nadnerczy,
  • zespół Cushinga,
  • guzy jąder i jajników,
  • insulinooporność i leptynooporność,
  • otyłość,
  • inne zaburzenia hormonalne, np. podwyższony poziom progesteronu.

Wolny testosteron – badanie i normy

Na badanie poziomu wolnego testosteronu można zgłosić się do punktu pobrań bez wcześniejszego przygotowania. Nie jest wymagane bycie na czczo, a oznaczenie polega na pobraniu krwi, podobnie jak w przypadku większości podstawowych oznaczeń laboratoryjnych. Norma dla wolnego testosteronu zależy od płci i powinna mieścić się w następujących zakresach referencyjnych:

  • dla kobiet: 0,2–1,5 pg/ml,
  • dla mężczyzn 2,6–10 pg/ml.

Leczenie zmian związanych z wolnym testosteronem

Większość chorób wpływających na poziom testosteronu można skutecznie leczyć, prowadząc tym samym do stopniowego uregulowania poziomu hormonu. W przypadku, gdy stężenie wolnego testosteronu znajduje się na bardzo niskim poziomie, lekarz może także zdecydować o jego farmakologicznej suplementacji za pomocą preparatów w postaci żeli, zastrzyków, plastrów lub tabletek. Warto jednak pamiętać, że ze względu na możliwe skutki uboczne i potrzebę dobrania indywidualnej dawki, terapia ta powinna odbywać się pod okiem doświadczonego specjalisty.

Badanie wolnego testosteronu – cena/refundacja, skierowanie

Skierowanie na oznaczenie poziomu wolnego testosteronu może być wystawione przez lekarza specjalistę, np. ginekologa lub endokrynologa i wówczas jest to badanie refundowane przez NFZ. Jeżeli pacjent nie posiada skierowania, to koszt oznaczenia FTST pokrywa samodzielnie. Wynosi on zazwyczaj ok. 30–55 zł.

  1. E. Kempisty-Jeznach, Testosteron. „Klucz do męskości", Wydawnictwo Prószyński i Spółka, 2018.
  2. A. Dembińska-Kieć i in. Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, „Wydawnictwo Edra Urban & Partner", Wrocław 2017.
  3. G. R. Dohle i in., Rekomendacje dotyczące diagnostyki i leczenia męskiego hipogonadyzmu. „Postępy andrologii online", 2015, nr 2 (2).
  4. D. Szydlarska i in., Dyskusja na temat metod oceny stężenia testosteronu, „Forum Medycyny Rodzinnej", nr 7(3), 2013.
  5. Jakiel G. i in.,  Androgen deficiency in women., „Endokrynologia Polska", nr 6,  2005.

Twoje sugestie

Dokładamy wszelkich starań, aby podane zdjęcie i opis oferowanych produktów były aktualne, w pełni prawidłowe oraz kompletne. Jeśli widzisz błąd, poinformuj nas o tym.

Zgłoś uwagi Ikona

Polecane artykuły

  • Podwyższona prolaktyna (hiperprolaktynemia) – przyczyny i objawy

    Hiperprolaktynemia może być jednym z objawów guza przysadki (łac. prolactinoma), chorób podwzgórza, zaburzeń funkcji gruczołu tarczycowego (np. niewyrównania niedoczynności tarczycy), niewydolności nerek, ale także ciąży. Objawami, które powinny skłonić pacjenta do zbadania poziomu PRL, są zaburzenia miesiączkowania, trudności z zajściem w ciążę, mlekotok, uderzenia gorąca, trądzik lub zauważalnie obniżone libido. Leczenie hiperprolaktynemii polega głównie na farmakoterapii i leczeniu przyczynowym podwyższonego stężenia PRL, czyli choroby, która wywołała ten stan.

  • APTT – czas kaolinowo-kefalinowy, normy i wskazania. Kiedy należy wykonać badanie?

    APTT to jeden z parametrów krwi, którego oznaczenie jest bardzo ważne w ocenie stopnia krzepliwości krwi pacjenta, u którego planowana jest operacja chirurgiczna lub który jest leczony z powodu chorób natury zakrzepowo-zatorowej. Niezwykle istotnym czynnikiem wpływającym na czas częściowej tromboplastyny po aktywacji mogą być choroby wątroby lub zaburzenia ilości witaminy K w organizmie. Jak wygląda badanie APTT, czy jest refundowane i jak się do niego przygotować?

  • D-dimery – wskazania, normy, podwyższone. Poziom d-dimerów a zakrzepica

    Badanie d-dimerów we krwi jest jednym z głównych parametrów wykorzystywanych w diagnostyce chorób zakrzepowych takich jak zakrzepica żył głębokich dolnych czy zatorowość płucna. Skrzepy krwi znajdujące się w naczyniach krwionośnych mogą zamknąć światło tych przewodów i doprowadzić w ten sposób do bardzo poważnych komplikacji zdrowotnych. Wyróżnia się cztery podstawowe metody oznaczania stężenia d-dimerów we krwi (metoda lateksowa, immunoenzymatyczna, aglutynacji pełnej krwi i wykorzystująca przeciwciała znakowane technetem). Kiedy wykonać badanie, ile kosztuje oznaczenie stężenia d-dimerów, jak się do niego przygotować? Odpowiadamy w niniejszym artykule.

  • Cholesterol HDL – badanie, normy. Co oznacza obniżony poziom „dobrego cholesterolu”?

    Badanie poziomu cholesterolu HDL jest jednym z głównych oznaczeń zlecanych osobom, u których ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych jest wysokie. Pacjenci chorujący na cukrzycę, po przebytym zawale serca, palacze oraz kobiety przyjmujące hormonalną terapię antykoncepcyjną, beta-blokery lub retinoidy powinni częściej oznaczać poziom dobrego cholesterolu i jego stosunek do LDL. Badaniami dodatkowymi, które zaleca się wykonać przy oznaczeniu HDL, są stężenia cholesterolu całkowitego, LDL i trójglicerydów. Jak należy się przygotować do oznaczenia poziomu HDL? Ile kosztuje badanie? Czy może być refundowane? Czy aby zbadać poziom cholesterolu HDL, trzeba być na czczo? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.

  • Erytropoetyna (EPO) – badanie, normy, interpretacja wyników

    Badanie erytropoetyny (EPO) jest wskazane podczas prowadzenia procesu diagnostycznego chorób krwi i nerek. Dzięki analizie poziomu erytropoetyny możliwe jest kontrolowanie odpowiedzi na wdrożone leczenie anemii, nadkrwistości i niedokrwistości. Wysoki poziom EPO jest charakterystyczny dla sportowców, którzy swoje treningi odbywają w terenach górskich, ale także, co ciekawe, dla osób palących papierosy. Badanie poziomu erytropoetyny często towarzyszy analizie morfologii krwi i hematokrytowi. Jaka jest norma EPO we krwi, czy do badania erytropoetyny należy zgłosić się na czczo i czy stosowanie EPO przez sportowców jest równoznaczne ze stosowaniem dopingu? Na te i inne pytania odpowiedzi znajdują się w niniejszym artykule.

  • Cholesterol LDL – badanie, normy, podwyższony. Jak obniżyć zbyt wysoki poziom „złego cholesterolu”?

    Badanie poziomu cholesterolu LDL jest jednym z elementów tzw. lipidogramu, który zaleca się wykonywać minimum raz do roku, w ramach badań profilaktycznych. Przeprowadzenie tego oznaczenia ma na celu potwierdzenie wydolności lub dysfunkcji pracy wątroby. Na zaburzenia ilości „złego cholesterolu” wpływa szereg czynników, które są związane głównie z dietą i stylem życia. Jak wygląda badanie, jakie są normy cholesterolu LDL, ile kosztuje oznaczenie i czy na pobranie krwi trzeba być na czczo? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.

  • Cholesterol całkowity – badanie, norma i interpretacja wyników

    Badanie poziomu cholesterolu całkowitego to jedno z podstawowych badań, które ocenia ogólny poziom cholesterolu we krwi. Cholesterol całkowity to suma cholesterolu LDL (lipoproteiny o niskiej gęstości), cholesterolu HDL (lipoproteiny o wysokiej gęstości) oraz cholesterolu VLDL (lipoproteiny o bardzo niskiej gęstości).

  • Lipidogram (profil lipidowy). Badanie, normy, przygotowanie

    Lipidy, czyli tłuszcze, to najważniejsze źródło energii w diecie człowieka. Jako składniki błon komórkowych i rozpuszczalniki niektórych substancji, np. witamin i hormonów, pełnią kluczową rolę w utrzymaniu równowagi ludzkiego organizmu. Zaburzenia lipidowe występujące u pacjentów z nadwagą, otyłością lub obciążonym wywiadem rodzinnym mogą skutkować schorzeniami układu krwionośnego i sercowo-naczyniowego oraz podwyższać ryzyko udaru mózgu.

Porozmawiaj z farmaceutą
Infolinia: 800 110 110

Zadzwoń do nas jeśli potrzebujesz porady farmaceuty.
Jesteśmy dla Ciebie czynni całą dobę, 7 dni w tygodniu, bezpłatnie.

Pobierz aplikację mobilną Pobierz aplikację mobilną Doz.pl

Ikona przypomnienie o zażyciu leku.
Zdarza Ci się ominąć dawkę leku?

Zainstaluj aplikację. Stwórz apteczkę. Przypomnimy Ci kiedy wziąć lek.

Dostępna w Aplikacja google play Aplikacja appstore
Dlaczego DOZ.pl
Niższe koszta leczenia

Darmowa dostawa do Apteki
Bezpłatna Infolinia dla Pacjentów.

ikona niższe koszty leczenia
Bezpieczeństwo

Weryfikacja interakcji leków.
Encyklopedia leków i ziół

Ikona encklopedia leków i ziół
Wsparcie w leczeniu

Porady na czacie z Farmaceutą.
E-wizyta z lekarzem specjalistą.

Ikona porady na czacie z farmaceutą
Newsletter

Bądź na bieżąco z DOZ.pl

Ważne: Użytkowanie Witryny oznacza zgodę na wykorzystywanie plików cookie. Szczegółowe informacje w Regulaminie.

Zamnij