Leptyna – funkcje i właściwości. Czy zawsze można uniknąc efektu jojo?

Leptyna zmniejsza apetyt, dlatego nazywana jest „hormonem sytości”. Produkują ją adipocyty, czyli komórki tłuszczowe organizmu. Przyjmuje się, że osoby, które łatwiej wracają do wagi sprzed odchudzania, czyli borykają się z tzw. efektem jojo, mają podwyższony poziom leptyny i jednocześnie obniżony poziom greliny, czyli „hormonu głodu”. Leptyna jest nie tylko hormonem skierowanym przeciwko otyłości, ale także bierze udział w szeregu procesów związanych ze wzrastaniem, dojrzewaniem, termogenezą i regulacją ciśnienia krwi. Ponadto wpływa na płodność i status układu immunologicznego. Jak wygląda badanie leptyny, ile kosztuje i czy na pobranie krwi trzeba być na czczo? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.

Leptyna jest hormonem zmniejszającym apetyt i uczucie głodu. Jej poziom we krwi informuje mózg o wielkości zasobów energetycznych organizmu i jest proporcjonalny do ilości posiadanej tkanki tłuszczowej. Zaburzenia w wydzielaniu leptyny lub obniżona wrażliwość organizmu na ten hormon skutkują nadmiernym apetytem, co w konsekwencji może prowadzić do nadwagi, otyłości oraz problemów z utrzymaniem prawidłowej diety. Chociaż badania stężenia leptyny nie zleca się rutynowo, jest ono przydatne w diagnozowaniu przyczyn otyłości, a także podczas oceny funkcji rozrodczych i w diagnozowaniu związanych z nadmierną masą ciała zaburzeń miesiączkowania.

Leptyna – czym jest i jakie ma funkcje?

Leptyna, nazywana niekiedy „hormonem sytości” lub „hormonem przeciwotyłościowym”, jest białkiem produkowanym przez komórki tłuszczowe, czyli adipocyty. Jej poziom jest proporcjonalny do ilości białej tkanki tłuszczowej w organizmie: im więcej adipocytów, tym więcej leptyny. Działanie leptyny opiera się na przesyłaniu do mózgu informacji na temat (wystarczającej) ilości rezerw energetycznych, które są zmagazynowane w tkance tłuszczowej. Skutkuje to zahamowaniem wydzielania neuropeptydu Y (neurotransmiter pobudzający apetyt) i aktywacją ośrodka sytości w podwzgórzu, dzięki czemu organizm nie odczuwa głodu. Konsekwencją jest zahamowanie przyjmowania pokarmu i rozpoczęcie procesu spalania tkanki tłuszczowej. Kiedy poziom leptyny wzrasta, przyspiesza również metabolizm tłuszczu. Z kolei w trakcie stosowania diety dochodzi do obniżenia stężenia leptyny, co przekłada się na tempo przemian tłuszczowych, które także zwalniają. Organizm jest przekonany, że znajduje się w stanie głodu, dlatego uruchamia „hamulec awaryjny”, spowalniający wszystkie procesy fizjologiczne w ten sposób, aby maksymalnie wykorzystać pozostałą mu energię.

Oprócz zmniejszania uczucia głodu, pobudzania uczucia sytości i stymulacji procesów metabolicznych, leptyna bierze udział w procesach wzrostu i dojrzewania płciowego, reguluje temperaturę ciała (termogenezę), ciśnienie tętnicze krwi, gęstość kości i tworzenie naczyń krwionośnych oraz wpływa korzystnie na płodność i układ odpornościowy. Leptyna oddziałuje również na poziom hormonów, takich jak prolaktyna (PRL), lutropina (LH), folikulotropina (FSH), hormon wzrostu (GH) oraz hormony płciowe powstające w jajnikach, przez co odpowiada za prawidłowy przebieg procesu dojrzewania płciowego i funkcji rozrodczych. W przypadku nadwagi lub otyłości, gdy poziom leptyny nie jest w normie, może dochodzić do zaburzeń w tych procesach. Leptyna wpływa również na prawidłowy przebieg rozwoju płodu i jest syntetyzowana przez łożysko.

U osób z nadwagą nadmiar leptyny wydzielanej przez dużą ilość tkanki tłuszczowej prowadzi do stopniowego spadku wrażliwości na jej działanie, podobnie jak zdarza się to w przypadku innego hormonu związanego z metabolizmem energetycznym, czyli insuliny. Działanie tych dwóch hormonów jest zresztą ze sobą powiązane, leptyna zwiększa wrażliwość tkanek na działanie insuliny, a insulina, wydzielana pod wpływem podwyższonego stężenia glukozy, stymuluje wytwarzanie leptyny. Z tego względu hiperleptynemia, czyli podwyższone stężenie leptyny we krwi, podobnie jak hiperinsulinemia, jest zaburzeniem metabolicznym, które nieleczone może prowadzić do rozwoju insulinooporności, a także cukrzycy typu 2.

Leptyna i grelina – zależność między „hormonem sytości” i „hormonem głodu”

Działanie leptyny jest tylko jednym z czynników regulujących zarówno przyjmowanie pokarmu, jak i całą gospodarkę energetyczną organizmu. Oprócz wspomnianej wcześniej insuliny na uczucie głodu i sytości wpływa również grelina, czyli hormon działający przeciwstawnie do leptyny. Grelina jest nazywana także „hormonem głodu”. To żołądkowy peptyd, który odpowiada za stymulację wydzielania hormonu wzrostu i zwiększenie ilość tłuszczu w organizmie. Do utrzymania prawidłowej masy ciała niezbędne jest zachowanie równowagi pomiędzy poziomem leptyny i greliny.

Czy można pobudzić działanie leptyny i czy istnieje sposób na uregulowanie jej poziomu?

Osoby borykające się z nadmiernym apetytem i problemami z utrzymaniem prawidłowej masy ciała często szukają preparatów, takich jak suplement lub lek, które podwyższają poziom leptyny, hamując nadmierną chęć podjadania. Niestety, obecnie brak jest naturalnych substancji zawierających leptynę, a leki zwiększające jej poziom stosowane są jedynie w nielicznych przypadkach, związanych głównie z genetycznymi niedoborami tego hormonu. Leki te dostępne są wyłącznie na receptę i powinny być stosowane jedynie na wyraźne polecenie lekarza.

Na szczęście możliwe jest wpłynięcie na poziom leptyny przy pomocy innych metod. Najlepiej udokumentowanym sposobem na uregulowanie stężenia leptyny jest zwiększenie aktywności fizycznej, połączone z rozsądną redukcją masy ciała i zadbanie o odpowiednią ilość snu. Można wspomóc swój metabolizm preparatami wspomagającymi spalanie tkanki tłuszczowej, których skuteczność zależy od przestrzegania powyższych zasad.

Poziom leptyny zależy również od rodzaju i częstości spożywanych posiłków. Wyniki badań naukowych udowadniają, że stężenie leptyny we krwi u osób jedzących posiłki regularnie jest nawet o 45% wyższe niż u osób spożywających jeden lub dwa obfite posiłki dziennie. Należy jednak pamiętać, aby przed podjęciem decyzji o przejściu na dietę lub rozpoczęciu uprawiania sportu, skonsultować się z lekarzem lub dietetykiem, który będzie w stanie doradzić, jak wybrać optymalną ścieżkę uwzględniającą kompleksową ocenę stanu organizmu.

Kiedy należy wykonać badanie poziomu leptyny?

Badanie poziomu leptyny nie należy do rutynowych badań diagnostycznych. Wykonywane jest najczęściej u osób otyłych, cierpiących na napady częstego, przewlekłego głodu (kompulsywne objadanie się). Ponadto u otyłych dzieci, szczególnie jeśli w ich rodzinie zdarzały się przypadki otyłości w młodym wieku, a także u osób, u których występuje podejrzenie niedoboru lub nadmiaru leptyny, cierpiących na zaburzenia łaknienia i napady niekontrolowanego głodu. Badanie przeprowadza się również wśród kobiet z nadwagą mających problemy z zajściem w ciążę oraz jako badanie profilaktyczne (wraz z oceną innych parametrów biochemicznych, np. poziom insuliny i glukozy, profil lipidowy) u osób planujących odchudzanie i szukających przyczyn występowania zaburzeń odżywiania. Oznaczenie stężenia leptyny może być także przydatne do oceny funkcji rozrodczych oraz w diagnostyce zaburzeń miesiączkowania wynikających z otyłości.

Leptyna – jak wygląda badanie? Cena/refundacja i skierowanie

Oznaczenie poziomu leptyny we krwi przypomina inne standardowe badania biochemiczne. W trakcie badania pobierana jest próbka krwi żylnej, a do testu należy zgłosić się na czczo, tzn. zachowując minimum 8-godzinną przerwę w przyjmowaniu posiłków i najlepiej w godzinach porannych. Aby pacjent nie ponosił kosztów badania, powinien posiadać skierowanie od lekarza specjalisty, np. gastrologa, endokrynologa czy diabetologa. W przypadku wykonywania oznaczenia prywatnie należy spodziewać się kosztów w zakresie ok. 100 zł, chociaż ceny w poszczególnych laboratoriach mogą znajdować się w zakresie od 60 do nawet 300 zł.

Jakie są normy stężenia leptyny we krwi? Interpretacja wyniku badania

U szczupłych i zdrowych osób prawidłowy poziom leptyny mieści się w zakresie około 1–5 ng/dl u mężczyzn i 7–13 ng/dl u kobiet. Stężenie leptyny u kobiet jest zazwyczaj 2–3 razy wyższe niż u mężczyzn pomimo tego samego wieku, rasy czy wskaźnika BMI. Różnica ta wynika z wpływu estrogenów oraz różnej ilości tkanki tłuszczowej.

Podwyższony poziom leptyny występuje fizjologicznie u osób otyłych, jeśli jednak znacznie przekracza on zakres wartości referencyjnych, podejrzewa się, że u pacjenta rozwija się leptynooporność. Stężenie leptyny rośnie również w trakcie ciąży na skutek wzrostu masy ciała, jak i produkowania leptyny przez łożysko. Największy wzrost stężenia obserwuje się w II trymestrze, niemniej tuż po porodzie dochodzi do obniżenia ilości leptyny. Na wzrost poziomu hormonu wpływają także: insulina, glukoza, leki z grupy glikokortykosteroidów i doustne preparaty hormonalne. Z kolei obniżone stężenie leptyny u osób otyłych może wskazywać na jej niedobór jako przyczynę wyjściową, która doprowadziła do otyłości. W rzadkich przypadkach spadek poziomu leptyny może mieć charakter wrodzony i być konsekwencją mutacji genu kodującego receptor dla leptyny (genu LEPR). Niekiedy zdarza się także, że obniżony poziom leptyny jest skutkiem ubocznym przyjmowania leków hipoglikemizujących oraz przeciwzapalnych.