Estriol – normy, niedobór, nadmiar, interpretacja wyników badania. Estriol wolny w ciąży

Estriol jest hormonem steroidowym z grupy estrogenów, który w niewielkich ilościach występuje w organizmie i jest fizjologicznie wydzielany w okresie ciąży przez łożysko i nadnercza płodu. Badanie poziomu estriolu służy do monitorowania dojrzałości płodu i prawidłowego rozwoju ciąży. W praktyce klinicznej badanie poziomu wolnego estriolu wraz z jednoczesnym oznaczeniem innych parametrów biochemicznych, tj. alfa-fetoproteiny (AFP) i gonadotropiny kosmówkowej (β-hCG) może być użyteczne w badaniach prenatalnych służących ocenie ryzyka niektórych trisomii chromosomalnych, np. zespołu Edwardsa (trisomia 18), zespołu Downa (trisomia 21) lub wad cewy nerwowej płodu.

Estriol – co to jest? Jakie ma właściwości ten żeński hormon płciowy?

Estriol jest hormonem steroidowym z grupy estrogenów produkowanym w okresie ciąży przez nadnercza płodu rozwijającego się w organizmie matki i ulegającym dalszym przekształceniom w wątrobie płodu i w łożysku. Kolejne etapy metabolizmu estriolu zachodzą w wątrobie kobiety ciężarnej, gdzie estriol jest metabolizowany. Po tych przemianach wolny estriol w krążeniu kobiety ciężarnej stanowi jedynie 9% estriolu całkowitego. Dobowy poziom syntezy estriolu w organizmie kobiety ciężarnej może być nawet 1000 razy wyższy niż w organizmie zdrowej kobiety niebędącej w ciąży. Biorąc pod uwagę fakt, że w prawidłowo rozwijającej się ciąży wydzielanie estriolu wzrasta z tygodnia na tydzień, hormon ten stanowi dobry marker prawidłowego rozwoju płodu. Gwałtowny spadek stężenia estriolu lub długo utrzymujący się jego niski poziom mogą świadczyć o zagrożeniu ciąży, wadach rozwojowych lub obumarciu płodu.

Kolejnym obok utrzymywania prawidłowego przepływu krwi przez łożysko i integracji płodowo-łożyskowej działaniem estriolu jest działanie łagodzące objawy pomenopauzalnego zaniku nabłonka błony śluzowej pochwy, w związku z czym estriol stanowi lek z wyboru w leczeniu miejscowym tego schorzenia. Estriol jest dostępny w aptekach najczęściej w postaci kremu dopochwowego lub globulek o przedłużonym działaniu (estriolum), przywraca prawidłową czynność nabłonka błony śluzowej pochwy, normalizuje poziom pH i regeneruje naturalną florę bakteryjną. Zwiększa też oporność komórek nabłonka na zakażenia i łagodzi zanikowe zapalenie sromu i pochwy. Zmniejsza przepuszczalność naczyń krwionośnych i wzmacnia ich ściany oraz niweluje uderzenia gorąca i bezsenność, często obserwowane u pacjentek po menopauzie. Estriol w postaci leku można stosować miejscowo u kobiet, u których istnieją przeciwwskazania do systemowej hormonalnej terapii zastępczej.

Kiedy należy wykonać badanie estriolu?

Seryjne pomiary estriolu zaleca się w diagnostyce zaburzeń miesiączkowania, przy prowadzeniu ciąż powikłanych cukrzycą i nadciśnieniem oraz ciąż przenoszonych i o nieokreślonym zaawansowaniu. Badanie wolnego estriolu wykonane pomiędzy 14 a 20 tygodniem ciąży wraz z pakietem innych badań biochemicznych stanowi jedno z badań prenatalnych, umożliwiających ocenę aberracji chromosomalnych (zespół Downa i zespół Edwardsa) i wad cewy nerwowej (rozszczep kręgosłupa i podniebienia) u płodu.

Właściwy poziom wolnego estriolu w ciąży. Test potrójny – bhCG, estriol, AFP

Poziom estriolu w ciąży prawidłowej systematycznie rośnie od około 8. tygodnia i zaczyna obniżać się po ukończeniu 40. tygodnia ciąży. Wykonywany pomiędzy 14. a 20. tygodniem ciąży test potrójny, w którego przebiegu oznacza się poziom wolnego estriolu, ludzkiej gonadotropiny kosmówkowej (β-hCG) i alfa-fetoproteiny (AFP), stanowi jedno z szeroko dostępnych badań prenatalnych, służących do oceny dobrostanu płodu. Wyniki badań poziomu wolnego estriolu i pozostałych parametrów biochemicznych uzyskane u pacjentki ciężarnej porównuje się z wynikami prawidłowymi dla odpowiedniego wieku ciążowego za pomocą programu komputerowego, który bierze pod uwagę także wiek, wagę i rasę pacjentki oraz wywiad kliniczny w kierunku cukrzycy i chorób genetycznych i na tej podstawie oblicza ryzyko wystąpienia u płodu wad chromosomalnych, takich jak zespół Downa (trisomia 21) i Edwardsa (trisomia 18) oraz wad morfologicznych cewy nerwowej płodu. W przypadku wystąpienia trisomii stężenie wolnego estriolu we krwi pacjentki jest niższe niż w przypadku ciąży prawidłowej. Test potrójny, uwzględniający w pomiarach również wiek ciężarnej, charakteryzuje się czułością na poziomie około 66–69% w przypadku ciąży pojedynczej, jednak obliczenie ryzyka wad płodu w ciążach mnogich obarczone jest dużą trudnością.

Estriol – przebieg badania

Standardowe badanie poziomu estriolu przeprowadza się w osoczu krwi żylnej, pobranej ze zgięcia łokciowego. Nie jest wymagane szczególne przygotowanie do badania, jednak przed pobraniem krwi wskazane jest pozostawanie na czczo, to oznacza bez jedzenia, picia, żucia gumy i palenia papierosów przez 8 do 12 godzin. W przypadku badań seryjnych poziomu estriolu ważne jest, by kolejne pobrania krwi wykonywać o tej samej porze dnia. W uzasadnionych przypadkach, na wyraźne zlecenie lekarza prowadzącego, możliwe jest także oznaczenie poziomu estriolu w ślinie lub dobowej zbiórce moczu.

Estriol – normy, interpretacja wyniku badania

Poziom estriolu u kobiet nieciężarnych jest z reguły niższy niż 0,2 ng/ml. Norma estriolu u mężczyzn wynosi mniej niż 0,18 ng/ml. W przypadku estriolu wolnego norma wynosi poniżej 0,07 ng/ml u kobiet i poniżej 0,08 ng/ml u mężczyzn.

Od około 8. tygodnia ciąży poziom estriolu w surowicy kobiety ciężarnej systematycznie wzrasta, a normy estriolu u kobiet ciężarnych wynoszą odpowiednio około:

• w pierwszym trymestrze ciąży: poniżej 2,5 ng/ml w pierwszym trymestrze ciąży,
• w drugim trymestrze ciąży: poniżej 9,6 ng/ml,
• w trzecim trymestrze ciąży poniżej 14,6 ng/ml.

Estriol – nadmiar

Nadmiar estriolu w organizmie kobiety nieciężarnej może objawiać się zaburzeniami miesiączkowania, a także prowadzić do choroby zakrzepowo-zatorowej, powstawania obrzęków i kamicy dróg żółciowych.

Estriol – niedobór

Obniżone stężenie estriolu we krwi i moczu kobiety ciężarnej obserwuje się w przebiegu ciąży nieprawidłowej. W przypadku wad ośrodkowego układu nerwowego płodu zmniejszony poziom estriolu wynika z zaniku lub niedorozwoju nadnerczy płodu. Może być także spowodowany przyczynami leżącymi po stronie matczynej, np. ostrym odmiedniczkowym zapaleniem nerek, cukrzycą czy niedokrwistością z niedoboru żelaza.

Niskie stężenie estriolu niepowiązane z zagrożeniem ciąży występować może także w przebiegu choroby metabolicznej związanej z chromosomem X, polegającej na niedoborze enzymu sulfatazy łożyskowej i – w konsekwencji – na występowaniu u noworodków płci męskiej rybiej łuski.

Estriol u mężczyzn

Nadmiar estriolu u mężczyzn może wpływać na sylwetkę, która charakteryzuje się wówczas kobiecymi cechami, w tym ginekomastią.

Badanie estriolu – cena/refundacja badania

Gdy na badanie poziomu estriolu skierowanie wyda lekarz posiadający odpowiednią specjalizację, np. ginekolog-położnik, a wskazania do badania będą uprawniały pacjentkę do uzyskania refundacji, koszt badania poniesie Narodowy Fundusz Zdrowia. W przypadku, gdy sami zdecydujemy się na wykonanie oznaczenia poziomu estriolu, jego koszt wyniesie około 60–70 złotych. Z uwagi na skomplikowaną metodykę badania na wynik oczekuje się około 5. dni roboczych.