Estrogen – badanie, normy, niedobór, nadmiar, interpretacja wyników badania krwi

Badanie poziomu estrogenów jest jednym z głównych parametrów, który jest analizowany, kiedy lekarz specjalista (endokrynolog, ginekolog czy dermatolog) próbuje ustalić przyczynę długotrwałego braku miesiączki, zaburzeń dojrzewania płciowego, funkcji jajników, niekontrolowanych zmian masy ciała, a także niepokojących objawów natury dermatologicznej, takich jak np. trądzik. Poziom estrogenów kobiety w ciąży różni się od zakresów referencyjnych dla nieciężarnych pacjentek. Jak należy się przygotować do pobrania krwi, jakie są objawy nadmiaru i niedoboru estrogenów i czy badanie poziomu tych hormonów jest refundowane? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.

Estrogeny to grupa hormonów steroidowych odpowiedzialnych za prawidłowe funkcjonowanie narządów płciowych oraz rozwój drugorzędowych cech płciowych u kobiet (sromu, łechtaczki, pochwy, macicy i jajowodów). Należą do nich występujące w surowicy krwi i moczu: estron, estradiol i estriol. W połączeniu z progesteronem wspomagają regulację cyklu miesiączkowego, zaangażowane są w rozwój gruczołów płciowych i macicy oraz utrzymanie prawidłowo rozwijającej się ciąży. U mężczyzn odpowiadają za wzrost organizmu i metabolizm kostny. Pomiar ich stężenia wykorzystywany jest m.in. w diagnostyce niepłodności i objawów związanych z menopauzą, a ponadto do monitorowania rozwoju płodu w czasie ciąży.

Estrogen – co to jest? Jakie ma właściwości ten żeński hormon płciowy?

Mówiąc o estrogenach, mamy na myśli hormony steroidowe, czyli estron (E1), estradiol (E2) i estriol (E3), z których każdy ma nieco inne działanie i inne normy laboratoryjne. Synteza hormonów z grupy estrogenów zachodzi w jajnikach i – w niewielkich ilościach – w tkance tłuszczowej, łożysku, kościach czy mózgu. U mężczyzn estrogeny produkowane są przez jądra i korę nadnerczy. W osoczu krwi estrogeny występują w formie związanej z białkami: albuminą lub globuliną wiążącą steroidy płciowe. Główna rola estrogenów u kobiet polega między innymi na wspomaganiu rozwoju cech płciowych (rozwój narządów płciowych i gruczołów piersiowych), regulacji cyklu miesiączkowego i przygotowaniu błony śluzowej macicy do zagnieżdżenia się zarodka, utrzymywaniu ciąży, regulacji gospodarki lipidowej, białkowej i wapniowej oraz zwiększaniu mineralizacji tkanki kostnej.

Estrogeny wywierają także ochronne działanie na ściany naczyń krwionośnych, zwiększają krzepliwość krwi oraz mają korzystny wpływ na stan psychoemocjonalny. U mężczyzn odpowiadają za regulację popędu płciowego i dojrzewanie plemników.

Kiedy należy wykonać badanie estrogenu?

W przypadku kobiet badania poziomu estrogenów należy wykonać w sytuacji, gdy u pacjentki występują objawy zaburzeń hormonalnych, takie jak nieprawidłowe krwawienia z dróg rodnych lub długotrwały brak miesiączki, zbyt późne lub zbyt wczesne dojrzewanie płciowe, osteoporoza, zaburzenia funkcji jajników, nagłe i niekorzystne zmiany wagi ciała i kondycji skóry.

Kolejnym wskazaniem do badania poziomu estrogenów jest monitorowanie rozwoju ciąży, łożyska i płodu. Wskazania do oznaczenia poziomu estrogenów u mężczyzn stanowią: diagnostyka przyczyn opóźnionego dojrzewania płciowego, diagnostyka podłoża ginekomastii, ocena zaburzeń innych hormonów płciowych (np. testosteronu) oraz diagnostyka w kierunku guzów nowotworowych wytwarzających estrogeny.

Właściwy poziom estrogenu w ciąży

Właściwy poziom estrogenów jest szczególnie istotny w przebiegu ciąży, o czym świadczy fakt, że wzrasta on już od około 8. tygodnia ciąży. Estrogen odpowiada za powiększanie się macicy, uwrażliwia jej receptory na oksytocynę oraz wpływa na prawidłowy rozwój płodu. Ma także korzystne działanie na rozwój kanalików mlecznych w gruczołach piersiowych.

Estrogen – przebieg badania. Które parametry należy sprawdzić wraz z oznaczeniem poziomu estrogenu?

Poziom estrogenu można zbadać w próbce krwi żylnej, pobranej w zgięciu łokciowym, a na wyraźne zlecenie lekarza prowadzącego, także w próbce moczu pochodzącej z dobowej zbiórki. Nie ma konieczności szczególnego przygotowania się do badania, jednak przed pobraniem krwi wskazane jest pozostawanie na czczo, to znaczy bez jedzenia, picia, żucia gumy i palenia papierosów przez 8–12 godzin. W przypadku wykonywania serii oznaczeń poziomu estrogenów ważne jest, by kolejne pobrania krwi wykonywać mniej więcej o tej samej porze dnia i w wyznaczonych przez lekarza prowadzącego dniach cyklu miesiączkowego lub we wskazanym przez niego okresie ciąży.

Estrogen – normy, interpretacja wyników

U kobiet nieciężarnych najniższe stężenie estrogenu występuje podczas miesiączki. W fazie folikularnej cyklu miesiączkowego poziom estrogenów wzrasta do momentu owulacji, po czym w fazie lutealnej, gdy nie dojdzie do zapłodnienia uwolnionej komórki jajowej, obniża się. Po menopauzie czynność wydzielnicza jajników ustaje, co przekłada się na niedobór estrogenów i bardzo niski ich poziom uzyskiwany w wynikach badań laboratoryjnych.

U pacjentek niebędących w ciąży poziom estradiolu, który jest najczęściej badanym hormonem z grupy estrogenów, kształtuje się następująco:

• w fazie pęcherzykowej wynosi ok. 84 do 970 pg/ml,
• w czasie owulacji od ok. 13 do 330 pg/ml,
• w fazie lutealnej ok. 73 do 200 pg/ml.

U pacjentek po menopauzie stężenie estradiolu utrzymuje się na jednolitym poziomie około 20–30 pg/ml.

Zupełnie inaczej kształtują się normy estradiolu przewidziane dla pacjentek w ciąży. W pierwszym trymestrze poziom estradiolu wynosi około 188 do 2497 pg/ml, w drugim trymestrze mniej więcej 1278 do 7192 pg/ml, natomiast w trzecim trymestrze średnio 6137 do 13460 pg/ml.

Zakres normy estradiolu u mężczyzn wynosi zazwyczaj 11,2 do 50,4 pg/ml.

Estrogen – objawy i skutki nadmiaru

Podwyższony poziom estradiolu i estronu obserwuje się u pacjentek, u których dochodzi do przedwczesnego dojrzewania płciowego, ze zdiagnozowaną nadczynnością tarczycy i marskością wątroby lub ze zdiagnozowanymi guzami jajnika i nadnerczy.

U mężczyzn wzrost stężenia hormonów z grupy estrogenów skutkuje powiększeniem gruczołów piersiowych, opóźnieniem dojrzewania płciowego, może być także powiązany z występowaniem guzów nadnerczy lub jąder.

Jak obniżyć za wysoki poziom estrogenów?

Chcąc zmniejszyć poziom estrogenów we krwi, z pewnością należy zadbać o właściwy poziom tkanki tłuszczowej (tkanka tłuszczowa produkuje estrogeny), zdrowe jelita, odpowiednią podaż błonnika pokarmowego i suplementację, a ponadto spróbować odstawić używki (głównie alkohol). Sugeruje się przyjmowanie inhibitorów aromatazy, które zatrzymują przekształcanie się hormonów androgenowych w estrogeny, tj. selenu, magnezu, zielonej herbaty, imbiru, liści Damiana czy propolisu.

Estrogen – objawy i skutki niedoboru

Obniżony poziom estrogenów obserwuje się u pacjentek ze zdiagnozowanym zespołem Turnera, niedoczynnością przysadki mózgowej i jajników, w przebiegu anoreksji, zespołu policystycznych jajników (PCOS) oraz u zawodniczek sportowych, uprawiających dyscypliny wytrzymałościowe. U pacjentek ciężarnych obniżenie poziomu estrogenów może świadczyć o zagrożeniu poronieniem lub nieprawidłowym rozwoju płodu.

Jak podnieść zbyt niski poziom estrogenów?

Przede wszystkim należy zadbać o właściwą dietę, która powinna być bogata w fitoestrogeny. Z tego powodu zaleca się włączenie do swojego menu roślin strączkowych, kalafiora, brokułów, żurawiny, śliwek lub oleju z wiesiołka. Dodatkowo wskazane jest wprowadzenie odpowiedniej suplementacji adaptogenami, takimi jak ashwaganda czy maca, a także cynkiem i D-glukaranem wapnia.

Estrogen u mężczyzn

Hormony z grupy estrogenów występują u mężczyzn w stężeniach o wiele niższych niż u kobiet. Niezbędne są do regulacji procesu dojrzewania płciowego, wzrostu i spermatogenezy.

Badanie estrogenu – cena/refundacja

Gdy na badanie poziomu estrogenu skierowanie wyda odpowiedni specjalista, np. lekarz ginekolog albo endokrynolog, koszt badania pokryje Narodowy Fundusz Zdrowia. Jeżeli zdecydujemy się na wykonanie badania estrogenu za odpłatnością, badanie będzie kosztowało około 40–50 złotych. Należy jednak pamiętać, by otrzymany wynik skonsultować z lekarzem prowadzącym, który przy interpretacji weźmie pod uwagę nie tylko pojedyncze oznaczenie poziomu hormonu, ale też wywiad kliniczny, wskazania do badania i aktualny stan zdrowia pacjentki.