Alergia krzyżowa – czym jest i jakie daje objawy? Tabela alergenów krzyżowych

Alergia krzyżowa, znana również jako reakcja krzyżowa, to zjawisko, w którym jeden typ przeciwciał reaguje nie z jednym określonym alergenem, ale z dwoma lub więcej. Jak diagnozuje się alergię krzyżową? Czy jedyną metodą zapobiegania reakcjom alergicznym jest unikanie kontaktu z alergenem?

1. Co to jest alergia krzyżowa?
2. Jakie objawy daje alergia krzyżowa?
3. Najczęstsze alergie krzyżowe
4. Jak unikać, zapobiegać i leczyć alergię krzyżową?
5. Co robić, jeśli pojawią się objawy alergii krzyżowej?

Alergie krzyżowe są coraz powszechniejszym zjawiskiem obserwowanym przez medyczny świat. Ze względu na fakt, że reakcje mogą być wywoływane przez – na pierwszy rzut oka – całkowicie odmienne od siebie przedmioty, pyłki bądź pokarmy, warto wiedzieć, jakie alergie występują w przyrodzie najczęściej. Co to jest alergia krzyżowa oraz co robić w momencie pojawienia się na objawów?

Co to jest alergia krzyżowa?

Alergią krzyżową określa się odpowiedź układu immunologicznego w postaci reakcji alergicznej po kontakcie z alergenem, na który dana osoba nie jest uczulona. Choć pozornie wydaje się to skomplikowane i pozbawione logiki, po przeanalizowaniu procesów zachodzących w organizmie człowieka stosunkowo łatwo jest to zrozumieć. Alergeny to charakterystyczne białka, które u osób predysponowanych i z nieprawidłowo funkcjonującym układem immunologicznym łączą się ze specyficznymi przeciwciałami, tzw. przeciwciałami IgE. W przypadku połączenia, zapoczątkowana zostaje swoista reakcja prowadząca do uwolnienia przez grupę komórek, zaliczanych do leukocytów, mediatorów zapalnych oraz cytokin, które odpowiadają za wystąpienie objawów alergii. Są to symptomy, takie jak katar, świszczący oddech, obrzęk, pokrzywka, a także różnego rodzaju objawy z przewodu pokarmowego.

Okazuje się jednak, że niektóre alergeny różnego pochodzenia mają zbliżoną do siebie budowę. Z tego względu mogą wywoływać reakcję alergiczną nawet pomimo braku jednoznacznego uczulenia na dany alergen. Właśnie w takim mechanizmie może wystąpić opuchnięcie twarzy po zjedzeniu banana u osób uczulonych kontaktowo na lateks, czy też mogą pojawić się objawy alergii wziewnej u osoby uczulonej na orzechy. Zjawisko to określone zostało jako alergia krzyżowa.

Jakie objawy daje alergia krzyżowa?

Alergia krzyżowa, ze względu na mechanizm powstawania, objawia się w bardzo podobny sposób jak tradycyjna alergia pokarmowa lub wziewna. Najczęstszą manifestacją kliniczną towarzyszącą alergii krzyżowej jest tzw. zespół anafilaksji jamy ustnej (OAS, ang. Oral Allergy Syndrome). Polega on na wystąpieniu miejscowych objawów, takich jak świąd języka, podniebienia, gardła, a nawet uszu. W niektórych sytuacjach może także dochodzić do opuchnięcia warg, a w skrajnych i stosunkowo rzadkich przypadkach również do reakcji uogólnionej w postaci wstrząsu anafilaktycznego. Nie jest jednak obecnie możliwe wyróżnienie grupy pacjentów, którzy byliby bardziej narażeni na wystąpienie objawów uogólnionych niż pozostali alergicy.

Innym narządem, który często zostaje dotknięty przez alergię krzyżową, jest skóra. W przypadku wystąpienia tego typu powikłania najczęściej obserwowana jest pokrzywka miejscowa bądź uogólniona. Co ciekawe, reakcja skórna może się pojawić także po kontakcie skóry z niektórymi surowymi owocami. Pozostałe objawy z przewodu pokarmowego lub oddechowego również występują w reakcjach krzyżowych, jednak dzieje się to zdecydowanie rzadziej.

Najczęstsze alergie krzyżowe

Rozwój medycyny oraz technik molekularnych na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci pozwolił na wyróżnienie najczęstszych reakcji krzyżowych. Ich opracowanie pozwoliło na lepszą edukację pacjentów i potencjalne wyodrębnienie czynników mogących wywołać objawy alergiczne w konkretnych sytuacjach.

Alergia krzyżowa – z brzozą

Brzoza uznawana jest za stosunkowo silny alergen. Do najczęściej wymienianych zespołów alergii krzyżowych zalicza się interakcje, takie jak brzoza-owoce, brzoza-bylica-seler-przyprawy, a także reakcje zachodzące między rodziną bukowatych, a więc brzozą, olchą, leszczyną, dębem i bukiem. W przypadku owoców oraz różnego rodzaju przypraw, takich jak np. cykoria czy też melon bądź jabłka, najczęstszą manifestacją jest zespół anafilaksji jamy ustnej.

Alergia krzyżowa – z trawą

W przypadku różnego rodzaju traw często dochodzi do reakcji krzyżowych z owocami, warzywami oraz przyprawami. Wśród alergenów mogących w przebiegu tego typu interakcji wywoływać najsilniejsze reakcje alergiczne wymienia się brzoskwinie, marchewkę, pomidor oraz seler. Warto podkreślić również częste występowanie reakcji krzyżowej z jadem owadów błonkoskrzydłych. Jest to szczególnie ważne, gdyż elementy alergenów charakterystycznych dla jadu tych owadów stwierdzić można również w miodzie czy produktach kosmetycznych zawierających w swoim składzie wosk pszczeli.

Alergia krzyżowa – z roztoczami kurzu domowego

Kolejnym częstym alergenem mogącym powodować występowanie reakcji krzyżowej są roztocza kurzu domowego. Ten bardzo rozpowszechniony alergen najczęściej wchodzi w reakcje z owocami morza, np. skorupiakami. Ocenia się, że nawet 70% osób uczulonych na roztocza kurzu domowego może przejawiać symptomy związane z reakcją krzyżową na owoce morza.

Alergia krzyżowa – z warzywami i owocami

Alergia na warzywa i owoce bardzo często powiązana jest z reakcjami krzyżowymi z innymi alergenami. Jedną z najbardziej znanych i charakterystycznych jest reakcja u osób, u których stwierdzono alergię na lateks. Owoce, które najczęściej wywołują różnego rodzaju uczulenia krzyżowe w takich sytuacjach, to awokado, papaja oraz banan. Nieco rzadziej reakcja wystąpić może po spożyciu kiwi, pomidorów, ziemniaka czy też selera. Reakcje krzyżowe warzyw i owoców występują także w przypadku kontaktu z pyłkami brzozy.

Alergia krzyżowa – tabela

Jak unikać, zapobiegać i leczyć alergię krzyżową?

Diagnostyka w przypadku alergii krzyżowej nie różni się w znaczący sposób od tej przeprowadzanej przy alergii wziewnej lub pokarmowej.

Do trzech głównych kryteriów rozpoznawczych zalicza się:

• dokładnie zebrany wywiad z pacjentem,
• punktowe testy skórne,
• doustne testy prowokacyjne.

Przy podejrzeniu występowania alergii krzyżowej specjaliści z zakresu alergologii najczęściej korzystają z informacji, jakie alergeny mogą w danej sytuacji klinicznej prowadzić do reakcji krzyżowej. W oparciu o to przeprowadzane są testy skórne bądź też doustne testy prowokacyjne.

Interesującą techniką wspomagającą cały proces diagnostyczny są również metody z zakresu medycyny molekularnej. Tzw. CRD (Component-Resolved Diagnostics) jest metodą, w której oznaczany jest poziom konkretnych immunoglobulin IgE, a więc przeciwciał biorących bezpośredni udział w reakcji alergicznej. Są one skierowane przeciwko konkretnym fragmentom alergenów, dzięki czemu możliwa jest identyfikacja innych alergenów, które są na tyle podobne, że mogą wywołać reakcję krzyżową.

Zapobieganie alergii krzyżowej jest praktycznie niemożliwe. Związane jest to z faktem, iż dokładna przyczyna występowania alergii nie została jeszcze poznana i pomimo wiedzy o niektórych czynnikach ochronnych, takich jak np. karmienie piersią, a także zwiększających ryzyko wystąpienia alergii, jak ma to miejsce w przypadku obciążenia rodzinnego, zagadnienie to wciąż skrywa wiele tajemnic. Nie inaczej jest w przypadku reakcji krzyżowych. Z tego względu, pomimo stosowania się do zaleceń mających na celu zmniejszenie ryzyka wystąpienia alergii, medycyna nie daje gwarancji, że na pewnym etapie życia nie wystąpią u nas objawy charakterystyczne dla tej jednostki chorobowej.

Leczenie alergii krzyżowej nie różni się w żaden sposób od postępowania w „tradycyjnej alergii”. W przypadku występowania zespołu anafilaksji jamy ustnej po kontakcie z owocami i warzywami nie ma konieczności rezygnowania z pozostałych warzyw i owoców, nawet w przypadku ryzyka, że mogą one krzyżowo reagować z danym alergenem wziewnym. Co więcej, nie ma również podstaw do wprowadzenia diety eliminacyjnej, jeżeli nie potwierdzono jednoznacznie alergii w doustnym teście prowokacji lub za pomocą punktowych testów skórnych. Ważna jest natomiast edukacja pacjenta na temat ryzyka wystąpienia takiej reakcji.

Co robić, jeśli pojawią się objawy alergii krzyżowej?

Objawy alergii krzyżowej pojawiają się z reguły po kilkunastu minutach do dwóch godzin od zadziałania czynnika. Choć mogą być związane z nieprzyjemnymi doznaniami, z reguły mają przebieg łagodny i rzadko prowadzą do reakcji uogólnionych. W przypadku podejrzenia występowania reakcji krzyżowej na dany alergen wziewny bądź pokarmowy konieczna jest konsultacja z lekarzem alergologiem, który w oparciu o posiadaną wiedzę zadecyduje o dalszych niezbędnych krokach terapeutycznych.