Uczulenie na lateks – objawy i leczenie

Lateks zawarty jest we wszystkim, o czym można powiedzieć, że jest gumowe, a więc występuje bardzo powszechnie – w przedmiotach codziennego użytku, w powietrzu i w otoczeniu zawodowym. Niestety, nie każdy organizm go toleruje. Wówczas odbiera go jako zagrożenie, wywołując alergię z szeregiem nieprzyjemnych objawów. Alergia na lateks jest jednym z kilku najczęściej występujących alergii.

Uczulenie na lateks – czym jest?

Uczulenie jest odpowiedzią obronną organizmu wywołaną zetknięciem z czynnikiem, który organizm potraktował jako zagrożenie, wskutek czego pojawia się szereg niepożądanych objawów uczulenia, czyli alergii. Czynnik uczulający nazywany jest alergenem. Uczulenie na alergeny lateksu jest jednym z najczęściej występujących u ludzi.

Ze względu na swoje pożądane właściwości (wysoka elastyczność, plastyczność oraz odpornością na odkształcanie i ścieranie) lateks zyskał szerokie zastosowanie. Na rynku dostępnych jest około 40 tysięcy produktów, w których składzie znajduje się lateks. Zawierają go choćby tak popularne produkty, jak: obuwie, ramiączka biustonosza, odzież ochronna, produkty zastosowania medycznego, materace łóżek, kable, prezerwatywy, gumki do włosów, smoczki dla dzieci, zabawki, etui na telefon, opony samochodowe oraz rośliny hodowane w pomieszczeniach, jak wilczomlecz czy ficus benjamina.

Czynniki ryzyka alergii na lateks

Uwrażliwienie na alergeny lateksu w pewnym stopniu jest indywidualne, jednak istnieją szczególne uwarunkowania, które zwiększają ryzyko rozwoju alergii. Do podstawowych czynników ryzyka wystąpienia alergii na lateks zalicza się: atopowe zapalenie skóry oraz ekspozycję na alergen.

Atopowe zapalenie skóry (AZS) jest przewlekłą i nawrotową niezakaźną chorobą zapalną występującą zarówno u dorosłych, jak i u dzieci. Przejawia się na skórze w postaci jej zaczerwienienia, suchości i świądu z łuszczeniem i zakażeniem naskórka. Stwierdzono, że wśród osób z AZS aż 8,6% wykazuje cechy alergii na lateks.

Ekspozycja na alergen, czyli zwiększone narażenie na kontakt z alergenem, dotyczy przede wszystkim grup zawodowych, w których stosuje się produkty zawierające w składzie lateks. Niewątpliwie najbardziej kojarzonym takim produktem są lateksowe rękawiczki, stosowane przez pracowników służby zdrowia, a także przez fryzjerów, kucharzy, personel sprzątający itp. Pozostałe grupy zawodowe narażone na zwiększony kontakt z lateksem to rolnicy, ogrodnicy, kwiaciarze, mechanicy, pracownicy fabryk.

Środowisko szpitalne zajmuje szczególne miejsce na liście czynników ryzyka. Lateks wchodzi bowiem w skład co najmniej 400 produktów, niezbędnych do wykonywania procedur medycznych, a w szpitalnym powietrzu utrzymuje się talk pochodzący z lateksowych rękawiczek. Dlatego też nie tylko pracownicy szpitali, ale także pacjenci często poddawani zabiegom narażeni są na ryzyko wystąpienia alergii. Najwyższą grupę ryzyka stanowią dzieci z rozpoznanym rozszczepem kręgosłupa oraz wadami rozwojowymi układu moczowego – częstość występowania alergii na lateks sięga w tej grupie 60%.

Poza grupami zawodowymi na ryzyko wystąpienia alergii w wyniku ekspozycji na lateks narażone są osoby stosujące prezerwatywy jako formę antykoncepcji.

Uczulenie na lateksowe prezerwatywy

Prezerwatywa ma chronić przed zapłodnieniem i dawać poczucie bezpieczeństwa, jednak z drugiej strony może wywołać szereg nieprzyjemnych objawów. Najczęściej pojawiają się one natychmiastowo. Jakie są objawy uczulenia na lateks zawarty w prezerwatywach? W wyniku kontaktu prezerwatywy z błonami śluzowymi pochwy i warg sromowych u kobiet alergia przejawia się w postaci ich zaczerwienienia, świądu, silnego pieczenia raz obrzęku. U mężczyzn występuje bolesny obrzęk penisa oraz wysypka. Na skutek kontaktu z alergenami unoszącymi się w powietrzu może pojawić się również łzawienie oczu, zapalenie spojówek, katar, duszący kaszel. Rzadko obserwuje się zagrażający życiu wstrząs anafilaktyczny.

Zdarza się, że alergia pojawia się dopiero po kilku dniach w postaci wysypki na skórze, która miała kontakt z lateksową prezerwatywą. Najczęściej są to okolice zewnętrznych warg sromowych, pachwin, podbrzusza i ud u kobiet, natomiast u mężczyzn – moszna, czemu towarzyszy duży obrzęk.

Alternatywną formą antykoncepcji barierowej dla osób uczulonych na lateks są prezerwatywy wykonane z poliizoprenu, który pozbawiony jest czynników uczulających z jednoczesnym zachowaniem właściwości lateksu naturalnego.

Objawy uczulenia na lateks

Alergia, czyli odpowiedź obronna organizmu, w alergologii nazywana jest nadwrażliwością immunologiczną, bowiem jest to wzmożone działanie układu immunologicznego (odpornościowego) w kierunku wyeliminowania czynnika uczulającego, czyli alergenu. Zależnie od rodzaju alergenu odpowiedź immunologiczna będzie inna, dając inne objawy, zarówno w aspekcie czasu wystąpienia reakcji, miejsca, jak i charakteru.

Podstawowym typem nadwrażliwości na lateks jest reakcja natychmiastowa, tzw. reakcja typu I lub reakcja anafilaktyczna, potencjalnie zagrażająca życiu, wywołana kontaktem z alergenem, którym są białka zawarte w lateksie. Alergen ma kontakt z układem oddechowym lub z błonami śluzowymi narządów płciowych i nosa lub spojówkami oczu. W wyniku tego aktywowane zostają przeciwciała tzw. immunoglobuliny E (tzw. IgE – stąd też ten typ reakcji nazywany jest reakcją IgE-zależną). Rozpoczyna się proces zapalny, dający objawy alergii.

Pierwszymi objawami kontaktu wziewnego może być atak kichania, wodnista wydzielina z nosa, łzawienie oczu, duszność. W kontakcie z błonami śluzowymi najczęściej występuje pokrzywka z charakterystycznymi bąblami, świądem i piekącym bólem. Częsty jest obrzęk twarzy, szczególnie warg i powiek, rzadziej obrzęk naczynioruchowy a w skrajnym przypadku wstrząs anafilaktyczny. W przypadkach łagodnych i umiarkowanych stan organizmu powraca do normalnego w czasie od kilku minut do 24 godzin po zaprzestaniu kontaktu z alergenem.

Drugim typem reakcji jest nadwrażliwość typu opóźnionego (DTH), tzw, reakcja typu IV, wywołana kontaktem z alergenem, którym są substancje chemiczne używane przy przetwarzaniu lateksu. Alergen, który ma kontakt ze skórą, powoduje alergiczny wyprysk kontaktowy, jednak dopiero po kilku godzinach od zakończenia ekspozycji na alergen. Charakter wyprysku kontaktowego może być ostry, czyli ustępujący po całkowitym wyeliminowaniu kontaktu z alergenem, lub przewlekły, utrzymujący się mimo wyeliminowania kontaktu z alergenem.

Wyprysk ostry charakteryzuje się fazowością zmian: rumień i obrzęk, pojawienie się pęcherzyków, pękanie pęcherzyków i naskórka, wysięk wydzieliny i nadżerki, tworzenie białawych strupów lub żółtawych przy infekcji bakteryjnej, złuszczanie naskórka, odbudowa naskórka, gojenie. W przewlekłym wyprysku kontaktowym fazowość zmian skórnych nie występuje. Objawami są rumień, suche wykwity skórne, złuszczanie naskórka, grudki zapalne, pęknięcia i rozpadliny, nadżerki i strupy  – występują jednocześnie.

Osoby uczulone na lateks mogą wykazywać alergiczne reakcje krzyżowe na niektóre pokarmy i rośliny bez ekspozycji na lateks. Dzieje się tak wskutek tego, że produkty te zawierają te same alergeny, które zawiera lateks, np. glukozydaza, profilina, enolaza, patatyny. Produkty pokarmowe mogące uczulać osoby uczulone na lateks to w dużej mierze owoce: kiwi, banan, awokado, papaja, pomarańcza, melon, śliwka, wiśnia, nektarynka, brzoskwinia, gruszka, grejpfrut, winogrona, ananas.

Diagnostyka i leczenie uczulenia na lateks

Rozpoznawanie alergii na lateks opiera się przede wszystkim na wywiadzie lekarskim oraz na określeniu typu reakcji alergicznej, na podstawie wyników badań prowadzonych in vivo – na żywym organizmie oraz in vitro – na pobranym materiale biologicznym.

Diagnostyka nadwrażliwości typu I, tzw. IgE-zależnej, czyli natychmiastowej, dotyczy wykrycia uczulających białek i peptydów. W lateksie znajduje się ich około 250, ale tylko wobec 13 wykryto odpowiedź immunologiczną poprzez aktywację przeciwciał IgE. Stwierdzenie tego typu alergii opiera się na trzech rodzajach testów: skórnych testach punktowych, próbach prowokacyjnych oraz poprzez oznaczenie stężeń IgE całkowitego i alergenowo-swoistych. Testy skórne uznawana są za złoty standard w diagnostyce alergii IgE-zależnej. U osób, u których nie można wykonać testów skórnych, np. ze względu na zaostrzenie choroby, wykonuje się pomiar stężenia IgE całkowitego oraz alergenowo-swoistego w pobranej surowicy pacjenta. Próby prowokacyjne wykonuje się w przypadku zaistnienia wątpliwości odnośnie alergenu, który wywołuje objawy lub w przypadku ujemnego wyniku pozostałych testów.

Diagnostyka nadwrażliwości typu IV, czyli reakcji opóźnionej przejawiającej się wypryskiem kontaktowym, polega na wykonaniu testów skórnych płatkowych. Alergenami w tym typie reakcji są chemiczne substancje dodawane do lateksu podczas procesów produkcyjnych. Typ IV nadwrażliwości może współistnieć z typem I – potwierdza to dodatni wynik skórnych testów płatkowych i obecność SIgE w surowicy.

W przypadku wystąpienia objawów każdej alergii podstawową zasadą postępowania jest unikanie kontaktu z alergenem. Czego zatem unikać? Wszystkiego, co zawiera lateks. Niestety, nie jest to łatwe ze względu na powszechność jego zastosowania. W celu zapobiegania uwrażliwieniu należy stosować produkty wykonane z jego zamienników. Pozbawienie kontaktu z alergenem w przypadku alergii typu I najczęściej daje szybkie wyciszenie reakcji zapalnej organizmu.

W przypadku alergii typu IV wymagane jest jednoczesne wprowadzenie leków. Zaleca się stosowanie emolientów i maści na bazie glikokortykosteroidów lub leków immunomodulujących. Zdarza się, że to nie wystarcza, wówczas stosuje się metodę agresywniejszą w postaci miejscowych psoralenów w połączeniu z naświetlaniem UVA lub leki immunosupresyjne. Jednak po wyleczeniu zachodzi wręcz konieczność unikania kontaktu z alergenem oraz kontynuacja pielęgnacji chorobowo zmienionej wcześniej skóry. Jeśli jednak unikanie alergenu okazało się nieskuteczne w obu typach reakcji, a objawy są silne, stosuje się immunoterapię.