Katar sienny – jak się objawia i jakie są sposoby na alergiczny nieżyt nosa?

Co to takiego jest katar sienny i jak się objawia?  

Katar sienny to alergiczny nieżyt nosa, który występuje sezonowo lub może mieć charakter całoroczny. Ten pierwszy najczęściej powodują pyłki roślin (np. olchy, brzozy, leszczyny, traw) lub zarodniki grzybów (głównie z gatunków Alternaria i Cladosporium). Z kolei całoroczny alergiczny nieżyt nosa wywołują alergeny takie jak roztocza czy sierść zwierząt. 

Jak wygląda katar alergiczny i czym się objawia? Typowe objawy kataru siennego w obrębie nosa to:  

• wodnisty, bezbarwny wyciek,
• swędzenie,  
• kichanie (kichanie alergiczne zwykle występuje w seriach), 
• niedrożność.

Wśród objawów towarzyszących alergicznemu nieżytowi nosa można wyróżnić również:

• łzawienie, zaczerwienienie spojówek,
• kaszel,
• wypryski skórne,  
• swędzenie oczu, uszu, ust,
• niekiedy zmęczenie, drażliwość, nerwowość, problemy ze snem, z koncentracją uwagi, roztargnienie,
• ból głowy,  
• nudności,  
• gorączka.

Wszystkie symptomy są zazwyczaj dość uciążliwe i znacząco wpływają na jakość życia osób zmagających się z długotrwałym, przewlekłym katarem. Dotyka on nie tylko osób dorosłych. Katar sienny u dzieci to równie częsty problem.

Przyczyny kataru alergicznego – co powoduje katar sienny?

Objawy kataru siennego mogą mieć różne podłoże, a jego mechanizmy są podobne do mechanizmu stanu zapalnego.

Aby doszło do reakcji alergicznej, potrzebne są zwykle dwa elementy - uwarunkowanie genetyczne oraz kontakt z alergenem. W przypadku kataru siennego alergenami są zwykle pyłki roślin oraz zarodniki grzybów. Szacuje się, że średnio połowa przypadków alergii w ogóle ma przyczynę w genach (niektóre źródła podają, że dla kataru siennego związek z genami waha się między 33 a 91 proc. przypadków). Jeśli w rodzinie są alergicy, wzrasta ryzyko tego typu reakcji u dzieci. Istnieje wiele naukowych prac wskazujących na powiązania genów z wystąpieniem alergii, w których badacze znajdują geny, ich mutacje lub braki predysponujące do nadwrażliwości.

Pozostałe przypadki alergii (niedziedziczne) uznaje się za alergie nabyte. Według znawców tematu wynikają one w dużej mierze z postępu cywilizacyjnego, zanieczyszczenia środowiska, zwiększonego udziału substancji chemicznych w produktach używanych na co dzień. Okazuje się, że alergie 4–5 razy częściej dotykają mieszkańców miast niż wsi. Polscy eksperci alarmują, że w miastach niemal 70 proc. dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym cierpi na objawy alergii.

Co jeszcze może być przyczyną kataru siennego? Głośna jest również hipoteza higieniczna, według której do zwiększenia liczby alergii przyczyniło się ograniczenie w ostatnich dziesięcioleciach kontaktu ludzi z drobnoustrojami. To rezultat powszechnego stosowania środków antybakteryjnych, antybiotyków i szczepionek. Jedno z niewielkich badań, które porównywało wpływ sposobu mycia naczyń w domu (ręcznie lub w zmywarce) na liczbę przypadków alergii, zdaje się to potwierdzać. Okazało się bowiem, że dzieci z domów, gdzie naczynia myto ręcznie, miały alergie rzadziej. Przyczyną tego mogło być pozostawianie większej ilości zarazków na naczyniach niż na tych „wygotowanych” w zmywarce, przez co układ odpornościowy dzieci stykał się częściej z drobnoustrojami i mógł stawać się „mocniejszy”.

Domowe metody na katar sienny

Czy da się wyleczyć katar sienny domowym sposobem? Niestety, nauka nie zna jeszcze takiego sposobu. Są jednak zasady, których wcielanie w życie pomaga zmniejszyć objawy kataru siennego. Przy czym należy podkreślić, że objawów alergicznych nie należy nigdy bagatelizować. Brak kuracji lub nieprawidłowe leczenie kataru siennego mogą prowadzić do pogorszenia objawów, rozwoju astmy i osłabienia odporności. Zanim jednak o lekach, oto kilka obowiązkowych zasad/czynności dla każdego kto zmaga się z katarem siennym:

• Podstawowym narzędziem w rękach alergika jest kalendarz pyleń. Warto przeglądać bieżące informacje o pyleniach i na tej podstawie planować aktywności – jeśli akurat w powietrzu jest najwięcej drażniących nas pyłków, unikajmy sportów na zewnątrz czy nawet spacerów, zwłaszcza gdy jest sucho i wietrznie. Kalendarz pyleń pomoże nam również odpowiedzieć na pytanie, ile trwa katar sienny w naszym przypadku. Pod warunkiem oczywiście, że wiemy dokładnie, co nas uczula. Często nie jesteśmy świadomi, że niektóre uczulające rośliny pylą już w styczniu. W Polsce sezon otwierają olcha i leszczyna. Marzec i kwiecień to czas na topolę i brzozę, a w kolejnych miesiącach królują pyłki traw, zbóż, bylicy, komosy i pokrzywy. W wakacje i wczesną jesienią w powietrzu fruwają bardzo męczące dla uczulonych na nie zarodniki grzybów z gatunku Alternaria i Cladosporium. Do listopada kalendarz pyleń pęka w szwach, później wszystko się uspokaja, ale czasu na ulgę zostaje niewiele, wszak od stycznia koszmar alergików rozkręca się na nowo.  
• Kolejna broń w domowej walce z katarem siennym to środek przeznaczony do płukania nosa z roztworem soli fizjologicznej. Pozbywamy się dzięki niemu drażniących alergenów ze śluzówki nosa i gardła.  
• W okresach intensywnego pylenia należy zamykać okna, by ograniczyć rozprzestrzenianie pyłków.
• Warto rozważyć założenie filtrów przeciwpyłowych czy zakup oczyszczaczy powietrza.
• Pranie lepiej suszyć w zamkniętym pomieszczeniu, nie na zewnątrz – pyłki osadzą się na tkaninach.
• Podczas pobytu na zewnątrz dobrze jest założyć okulary i kapelusz, które ograniczą osadzanie się pyłków.
• Po powrocie do domu ubrania najlepiej wrzucić do pralki i wziąć prysznic.
• Trawa przy domowych ogródkach powinna być regularnie koszona, dzięki czemu ograniczamy tworzenie się kwiatostanów.

Warto pamiętać też o kilku faktach:  

• Grzyby rozwijają się tam, gdzie jest wilgotno i ciepło.
• Deszcz zmywa pyłki, ale ich ilość może wzrosnąć po deszczu. 
• Gdy nie ma wiatru, alergeny wziewne trzymają się bliżej ziemi.
• Z reguły więcej pyłków unosi się w powietrzu rano niż wieczorem.
• Gdy jest ciepło i wieje, w powietrzu rośnie stężenie pyłków.

Naukowcy nie są natomiast zgodni co do efektywności ziół w radzeniu sobie z objawami kataru alergicznego. Wprawdzie pojawiają się od czasu do czasu doniesienia o naturalnych sposobach na objawy alergii, jednak nadal standardem, który jest zalecany, są farmakoterapia i immunoterapia alergenowa (czyli odczulanie).

Co na katar sienny? Leki na katar alergiczny: krople i spraye do nosa, tabletki  

W zwalczaniu objawów kataru siennego stosuje się leki z różnych grup, które występują w formach np. aerozoli, kropel do nosa czy też tabletek. Lekarze podkreślają, że terapia powinna być dobrana w sposób indywidualny. Należy wziąć pod uwagę to, czy objawy występują okresowo, czy przewlekle i jak bardzo są nasilone, a także wiek chorego oraz choroby współistniejące. Ogólnie rzecz ujmując, podstawowymi i najlepiej przebadanymi lekami w alergicznym nieżycie nosa są leki przeciwhistaminowe, podawane doustnie lub donosowo. W cięższych przypadkach, gdy konieczna jest profilaktyka przeciw astmie, stosuje się również glikokortykosteroidy, hormony steroidowe, które działają przeciwzapalnie, przeciwalergicznie, hamują aktywność układu odpornościowego.

W artykule przeglądowym Leczenie sezonowego alergicznego nieżytu nosa według zaleceń zmodyfikowanych w 2017 r. na łamach pisma „Lekarz POZ” można znaleźć dłuższą listę leków stosowanych w alergicznym nieżycie nosa, to:

• leki przeciwhistaminowe doustne (np. loratadyna),
• leki przeciwhistaminowe donosowe (np. dimetynden),
• glikokortykosteroidy (GKS) donosowe (np. mometazon),
• połączenie GKS donosowego z lekiem przeciwhistaminowym donosowym, 
• alfa-mimetyki donosowe (np. ksylometazolina),
• alfa-mimetyki doustne (np. pseudoefedryna),
• połączenia alfa-mimetyków doustnych z lekami przeciwhistaminowymi,
• leki antyleukotrienowe - np. montelukast (na receptę).
• kromony (np. kromoglikan),
• preparaty wody morskiej lub soli fizjologicznej.

Odczulanie – kiedy iść do lekarza z katarem siennym?  

Odczulanie, inaczej immunoterapia alergenowa, immunoterapia swoista lub szczepienia alergenowe, to jedyna znana współczesnej nauce metoda leczenia alergii. W przeciwieństwie do stosowanych leków działa nie na objaw, lecz na przyczynę. O takim działaniu możemy mówić, poza odczulaniem, jedynie w przypadku unikania kontaktu z alergenem. Niestety w praktyce, zwłaszcza jeśli mowa o alergiach wziewnych, jest przeważnie niemożliwe (inaczej jest z alergiami pokarmowymi, w przypadku których łatwiej uniknąć alergenu).

Celem odczulania jest przede wszystkim wytworzenie tolerancji organizmu na uczulającą substancję i zminimalizowanie potrzeby podawania leków na alergię. Odczulanie najczęściej polega na wstrzykiwaniu choremu podskórnie naturalnych ekstraktów alergenów. Możliwe jest także podawanie alergenu w postaci tabletki, syropu lub kropel podjęzykowo (niektóre preparaty odczulające mogą być refundowane w określonych wskazaniach).