Nykturia – czym jest? Przyczyny i leczenie oddawania moczu w nocy

Nykturia, zwana także nokturią, jest powszechną dolegliwością, zwłaszcza u osób starszych i polega na co najmniej dwukrotnym oddawaniu moczu w trakcie nocy. Często jest konsekwencją przyjmowania nadmiernej ilości płynów przed snem, zwłaszcza zawierających kofeinę czy alkohol, ale może być także objawem chorób takich jak niewydolność krążenia, cukrzyca lub zaburzeń hormonalnych. Leczenie nykturii jest zależne od jej przyczyny i polega na terapii farmakologicznej oraz modyfikacji stylu życia.  

Nykturia – co to jest? 

Nykturia jest to odczuwanie potrzeby oddania moczu częściej niż dwa razy w trakcie odpoczynku nocnego lub zwiększenie częstości mikcji (oddawania moczu) w nocy. Przyczyn tej dolegliwości jest wiele, poczynając od błahych, takich jak spożywanie dużych ilości płynów przed snem, aż po zaburzenia metaboliczne, takie jak cukrzyca czy choroby nerek. Nykturia występuje zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn, w podeszłym wieku częściej dotyczy mężczyzn ze względu na często występujący przerost prostaty.  

Nykturia (oddawanie moczu w nocy) – czynniki ryzyka  

Do najważniejszych czynników ryzyka wystąpienia nykturii zaliczamy wiek, płeć oraz otyłość. Według aktualnych danych ryzyko nykturii wzrasta wraz z wiekiem. U osób w wieku powyżej 65. roku życia potrzeba co najmniej dwukrotnego oddawania moczu w nocy może dotyczyć nawet 25% społeczeństwa. Wynika to z faktu, iż osoby starsze częściej cierpią na choroby przewlekłe takie jak cukrzyca, przerost prostaty, choroby nerek, niewydolność serca czy inne choroby, w których jest konieczność stosowania leków moczopędnych.  

Objawy nykturii w młodszym wieku występują częściej u kobiet, natomiast po 60. roku życia zdecydowanie częściej dotyczą mężczyzn. Fakt ten jest związany z chorobami gruczołu krokowego (prostaty). Potrzeba oddawania moczu w nocy występuje często u kobiet w ciąży oraz połogu ze względu na działanie hormonów i bezpośredni ucisk macicy na pęcherz moczowy.  

Nykturia – przyczyny  

Nykturia może być spowodowana przez różnorodne czynniki, które najczęściej są związane z chorobami lub działaniem stosowanych leków. Do najczęstszych przyczyn wpływających na wzrost częstości nocnych mikcji zaliczamy: 

• zaburzenia hormonalne np. cukrzycę, moczówkę prostą,
• spożywanie dużej ilości płynów wieczorem, zwłaszcza zawierających kofeinę lub alkohol, które mają działanie moczopędne,
• zakażenia dróg moczowych np. zapalenie pęcherza, odmiedniczkowe zapalenie nerek, niewydolność nerek, 
• zespół pęcherza nadreaktywnego, zaleganie moczu w pęcherzu po mikcji, przerost prostaty, guzy pęcherza,  
• choroby układu sercowo-naczyniowego – nadciśnienie tętnicze, niewydolność serca lub wątroby, zespół metaboliczny, obrzęki, 
• zaburzenia snu – obturacyjny bezdech senny, 
• leki moczopędne,  
• otyłość, dieta bogata w sól.  

Nykturia w chorobach 

Nykturia często towarzyszy chorobom kardiologicznym, zwłaszcza niewydolności serca. Wynika ona z faktu przeciążenia układu krążenia oraz stosowania leków moczopędnych. Poliuria, czyli częstomocz, oraz nykturia mogą być pierwszym objawem rozwijającej się cukrzycy. Zaburzeniom mikcji towarzyszy wówczas nadmierne pragnienie, osłabienie oraz utrata masy ciała.  

Nykturia występująca w przypadku pęcherza nadreaktywnego spowodowana jest nadreaktywnością mięśnia wypieracza, który nawet przy niewielkiej ilości moczu w pęcherzu moczowym generuje duże ciśnienie. Typowymi objawami pęcherza nadreaktywnego są parcia naglące, częstomocz, oddawanie niewielkich ilości moczu oraz zaleganie moczu w pęcherzu  po mikcji.  

Częstomocz jest charakterystycznym objawem moczówki prostej, czyli choroby spowodowanej niedoborem wazopresyny, czyli hormonu, którego główną funkcją jest zagęszczanie moczu. Zaburzenia wydzielania wazopresyny skutkują brakiem zagęszczania moczu co prowadzi do oddawania dużych ilości rozcieńczonego moczu (np. w chorobach układu nerwowego takich jak stwardnienie rozsiane czy choroba Parkinsona).   

W przypadku obturacyjnego bezdechu sennego (OBS) nykturia jest spowodowana częstym wybudzaniem się chorego po epizodach bezdechu.  

Nykturia w ciąży  

Częstomocz i nykturia w ciąży są wynikiem działania hormonów płciowych oraz ucisku powiększającej się macicy na pęcherz moczowy. W przypadku wystąpienia objawów dysurycznych takich ból i pieczenie podczas mikcji, czerwonego zabarwienia moczu, bólu podbrzusza lub gorączki należy niezwłocznie udać się do lekarza, aby wykluczyć zakażenie układu moczowego.  

Nykturia u dzieci  

Najczęstszą przyczyną nykturii u dzieci jest spożywanie nadmiernej ilości płynów przed snem. Należy pamiętać, że nykturia w przeciwieństwie do moczenia nocnego jest świadomym oddawaniem moczu w nocy po przebudzeniu. Moczenie nocne jest mimowolnym oddawaniem moczu w trakcie snu u dziewczynek po ukończeniu 5. roku życia, a u chłopców po ukończeniu 6. roku życia.     

Nykturia – objawy  

Charakterystycznym objawem nykturii jest co najmniej dwukrotna potrzeba oddania moczu w trakcie nocy lub zwiększenie ilości mikcji w stosunku do stanu wcześniejszego. Objętość oddawanego moczu jest zależna od przyczyny nykturii np. w przypadku przerostu gruczołu krokowego może to być niewielka ilość (nawet kilka kropli), a w niedoborze wazopresyny zazwyczaj chory oddaje bardzo duże ilości rozcieńczonego moczu.  

Częstomoczowi w zakażeniu dolnych dróg moczowych towarzyszą objawy dyzuryczne takie jak ból i pieczenie w trakcie mikcji, czerwone zabarwienie moczu oraz ból podbrzusza.  

Nykturia – diagnostyka nocnego oddawania moczu

W przypadku wystąpienia nykturii bardzo ważny jest wywiad choroby, który zazwyczaj pozwala ustalić prawdopodobną przyczynę dolegliwości. Ważne są informacje takie jak stopień nasilenia dolegliwości, czas ich trwania, częstość oraz ilość oddawanego moczu oraz występujące choroby układu krążenia, neurologiczne lub układu moczowo-płciowego. Należy także zwrócić uwagę na dawki leków oraz pory ich przyjmowania, zwłaszcza leków o właściwościach moczopędnych. Pacjentowi z nykturią zaleca się prowadzenie dzienniczka mikcyjnego przez co najmniej trzy kolejne doby, w którym zapisuje godziny mikcji, ilość moczu, spożywane płyny i leki, a także objawy towarzyszące oddawaniu moczu.   

Nyturia – leczenie i domowe sposoby 

Leczenie nykturii jest zależne od przyczyny dolegliwości. Należy przestrzegać zaleceń lekarza dotyczących farmakoterapii oraz stylu życia. Do najważniejszych zasad pomocnych w terapii nykturii zaliczamy: 

• ograniczenie ilości spożywanych płynów przed snem, wyeliminowanie kofeiny oraz alkoholu,  
• redukcja masy ciała w przypadku nadwagi lub otyłości, 
• ograniczenie spożycia soli oraz białka, 
• zmianę pory przyjmowania leków, zwłaszcza moczopędnych, na godziny poranne,  
• ćwiczenia mięśni dna miednicy, 
• oddawanie moczu przed pójściem spać,
• dbanie o higienę intymną i unikanie infekcji, 
• w przypadku niewydolności serca zaleca się trzymanie nóg w górze w godzinach wieczornych,
• stosowanie leczenia farmakologicznego, w zależności od przyczyny i nasilenia choroby.