Zespół metaboliczny – co to takiego? Przyczyny i leczenie zespołu X

Zespół metaboliczny – czym jest? 

Zespół metaboliczny (inaczej: zespół polimetaboliczny, zespół X, zespół insulinooporności, zespół Raevena, ang. metabolic syndrome) nie jest chorobą, ale zespołem pewnych nieprawidłowości metabolicznych o różnym stopniu nasilenia.

Podstawą zespołu jest otyłość trzewna, za nią insulinooporność, hiperinsulinizm, hiperglikemia, nadciśnienie tętnicze, aterogenna (prowadząca do miażdżycy) dyslipidemia (wysokie trójglicerydy, wysoki poziom LDL – tzw. złego cholesterolu, niski poziom HDL – tzw. dobrego cholesterolu), wysoki poziom kwasu moczowego oraz zaburzenia krzepnięcia krwi (stan prozakrzepowy). 

Zespół metaboliczny u dzieci 

Nadwaga i otyłość u dzieci stały się w ostatnich latach potężnym problemem. Dotyczy co siódmego dziecka w wieku szkolnym. Częste występowanie otyłości w tej grupie wiąże się z częstym występowaniem zespołu metabolicznego. Jego kryteria oraz sposób postępowania są podobne jak u dorosłych. 

Przyczyny zespołu metabolicznego 

Struktura zespołu metabolicznego jest wieloczynnikowa. Jakie są zatem przyczyny zespołu X? Wzajemne zależności obejmują predyspozycję genetyczną oraz czynniki środowiskowe, takie jak siedzący tryb życia, mała aktywność fizyczna ora niewłaściwy sposób odżywiania zawierający zbyt dużo kalorii i składający się ze złych tłuszczów i cukrów oraz potraw wysoko przetworzonych, przy jednoczesnym spożywaniu za małej ilości błonnika.  

Zespół metaboliczny – kryteria. Jak rozpoznać zespół metaboliczny X? 

Obowiązujące aktualnie kryteria rozpoznania zespołu metabolicznego ustaliło wspólnie kilka towarzystw w 2005 roku. Według nich muszą być spełnione 3 z 5 warunków: 

• zwiększony obwód talii ≥80 cm u kobiet i ≥94 cm u mężczyzn, 
• stężenie triglicerydów na czczo >150 mg/dl (1,7 mmol/l) albo leczona hipertriglicerydemia, 
• stężenie HDL cholesterolu na czczo <40 mg/dl (1,0 mmol/l) u mężczyzn i <50 mg/dl (1,3 mmol/l) u kobiet,  
• ciśnienie tętnicze skurczowe ≥130 mm Hg lub rozkurczowe ≥85 mm Hg albo leczenie rozpoznanego wcześniej nadciśnienia tętniczego, 
• stężenie glukozy w osoczu na czczo ≥100 mg/dl (5,6 mmol/l) lub leczona cukrzyca typu 2.  

Diagnostyka zespołu metabolicznego – jakie badania? 

Diagnostyka zespołu metabolicznego obejmuje pomiar wagi, obwodu talii, pomiar ciśnienia tętniczego, oznaczenie poziomu glukozy (lub w przypadku jej stężenia w granicach 100–110 mg/dl – wykonanie krzywej cukru) oraz lipidogramu z krwi żylnej, a także insuliny na czczo lub krzywej insulinowej. 

Leczenie zespołu metabolicznego 

Leczenie zespołu metabolicznego powinno obejmować leczenie każdego z poszczególnych jego parametrów. Najbardziej istotne jest, aby zredukować masę ciała, bowiem ten element jest kluczowy, z niego prawdopodobnie wynikają inne składowe zespołu. W tym celu konieczne jest zwiększenie ilości aktywności fizycznej do minimum 150 minut tygodniowo oraz zmiana nawyków dietetycznych. Ważna jest kontrola farmakologiczna ciśnienia tętniczego, zaburzeń lipidowych oraz cukrzycy bądź stanu przedcukrzycowego. Lekiem z wyboru jest tu metformina. 

Dieta w zespole metabolicznym – jak powinna wyglądać? Jak układać jadłospis?

Dieta w zespole metabolicznym powinna być niskokaloryczna i dobrze zbilansowana i polegać na:

• zmniejszeniu spożycia nasyconych tłuszczów oraz tłuszczów trans,
• zwiększeniu spożycia wielonienasyconych i jednonienasyconych kwasów tłuszczowych (maksymalnie około 35% energii),
• zwiększeniu spożycia błonnika pokarmowego, węglowodanów złożonych (50–60% energii), w tym produktów zbożowych pełnoziarnistych, warzyw i owoców. Około 15% energii powinno pochodzić z białka,
• ograniczeniu spożycia soli, cukru i alkoholu,
• regularnym spożywaniu niewielkich posiłków.  

W zespole metabolicznym zalecane są dieta śródziemnomorska oraz dieta DASH.