Dieta DASH – na czym polega? Efekty, produkty i przykładowy jadłospis

Dieta DASH, pomimo że jej nazwa brzmi bardzo egzotycznie, co mogłoby wskazywać na to, że jest kolejną z modnych, niezbyt wartościowych diet, jest prawdziwym odkryciem naukowców. Razem z dietą śródziemnomorską zajmuje pierwsze miejsca w rankingach najzdrowszych i najbardziej polecanych diet od prawie 10 lat. Najważniejszym jej założeniem jest fakt, że nie jest to tak naprawdę dieta, tylko zdrowy sposób żywienia. Nie jest konieczne liczenie każdego grama jedzenia, a ilość produktów koniecznych do wyeliminowania jest bardzo niewielka. Dania w tej diecie mogą być tradycyjne lub zupełnie nowoczesne – wszystko zależy tylko od wyobraźni kulinarnej kucharza. 

Skąd pomysł na dietę DASH? 

DASH to skrót od określenia „Dietary Approaches to Stop Hypertension”, co oznacza dietę mającą na celu leczyć i zapobiegać nadciśnieniu. Opracowana została w National Heart, Lung and Blood Institute jeszcze w ubiegłym wieku przez specjalistów szukających sposobu na walkę z plagą nadciśnienia wśród amerykanów.

Po dokładnie przeprowadzonych badaniach klinicznych w czterech ośrodkach porównano dietę (później nazwaną dietą DASH) wraz z dwoma innymi (tradycyjną amerykańską oraz tradycyjną amerykańską ze zwiększeniem spożycia warzyw i owoców). Efekty badań okazały się jednoznaczne. Nowy sposób żywienia pozwolił obniżyć ciśnienie tętnicze krwi wśród uczestników już po dwóch tygodniach, niezależnie od tego czy mieli oni lekko podwyższone parametry ciśnienia krwi czy już zdiagnozowane przez lekarza nadciśnienie tętnicze. Wszystko to udało się badanym uzyskać bez przyjmowania leków i suplementów, a wyniki utrzymały się przez dwa lata całego eksperymentu.

Jakie są główne założenia diety DASH? 

Dieta DASH jest dietą ograniczającą spożycie żywności wysokoprzetworzonej oraz tak zwanej żywności wygodnej. Charakteryzuje się zmniejszonym spożyciem produktów zawierających duże ilości sodu (wędlin, produktów wędzonych, mieszanek przypraw), tłuszczu ogółem, a w szczególności kwasów tłuszczowych nasyconych i cholesterolu (czerwonego mięsa, pełnotłustego nabiału) oraz cukru i słodyczy, mających wysoki indeks glikemiczny.

Żywność, której spożycie należy zwiększyć to świeże warzywa i owoce (z przewagą warzyw), chudy nabiał (jogurty i inne napoje fermentowane, twarogi, serki wiejskie oraz homogenizowane o zmniejszonej zawartości tłuszczu), pełnoziarniste produkty zbożowe (kasze, ciemne makarony i pieczywo), ryby, drób, suche nasiona roślin strączkowych oraz orzechy. Takie dopasowanie produktów pozwala na zwiększenie spożycia przeciwutleniaczy, błonnika, wapnia, potasu i magnezu, co wraz ze zmniejszeniem spożycia sodu i tłuszczy nasyconych korzystnie wpływa na poziom ciśnienia tętniczego krwi. 

Produkty zalecane i niezalecane w diecie DASH

Produkty zalecane w diecie DASH to:

• wszystkie warzywa i owoce (z przewagą warzyw, najlepiej warzywa i owoce świeże lub mrożone, nie konserwowe), 
• produkty zbożowe z pełnego przemiału (ciemne pieczywo, ziemne makarony, kasze grube), 
• nabiał chudy (serki twarogowe, wiejskie i homogenizowane, jogurt, kefir i maślanka – wszystkie produkty o smaku naturalnym), 
• orzechy i nasiona (orzechy włoskie, macadamia, pekan, brazylijskie, laskowe, nasiona słonecznika, pestki dyni, siemię lniane), 
• ryby, 
• drób,  
• suche nasiona roślin strączkowych, 
• oliwa z oliwek, olej lniany i olej rzepakowy. 

W diecie DASH należy zrezygnować z produktów takich jak: 

• słodycze, 
• słodkie napoje alkoholowe i bezalkoholowe, 
• produkty zwierzęce tłuste, 
• mięso czerwone, 
• produkty typu fast food, 
• produkty wędzone, marynowane – zawierające duże ilości soli. 

Dla kogo jest dieta DASH? 

Dieta DASH jest szczególnie rekomendowana osobom mającym zdiagnozowane nadciśnienie tętnicze, niezależnie od tego, czy stosują farmakoterapię, czy nie, oraz tym, którzy mają podwyższone parametry ciśnienia jeszcze bez zdiagnozowania choroby (ciśnienie wyższe niż optymalne). Ponadto zaleca się ją wszystkim osobom mającym nieprawidłowe parametry lipidogramu (podwyższony poziom trójglicerydów, cholesterolu całkowitego lub „złego” cholesterolu frakcji LDL, a obniżony poziom „dobrego” cholesterolu frakcji HDL) oraz osobom, u których występuje zwiększone ryzyko chorób układu krążenia, czyli otyłym lub z nadwagą, z cukrzycą, mającym małą aktywność fizyczną oraz palącym papierosy.

Czy dieta DASH jest kosztowna? 

Część osób, czytając o tym, że w diecie DASH zalecane są ryby oraz orzechy wraz warzywami i owocami, mogłaby powiedzieć, że będzie to droga dieta. Nic bardziej mylnego! Wyłączając z naszego menu produkty mocno przetworzone, słodycze oraz słodkie napoje na co dzień jesteśmy w stanie zaoszczędzić bardzo dużo pieniędzy, które można przeznaczyć na inne, zdrowsze produkty. Wybierając ryby, nie musimy kupować drogiego tuńczyka oraz łososia, ale na przykład tańszego dorsza czy niesolone śledzie. Jeśli ktoś nie jest ich fanem, może ograniczać wybór produktów wysokobiałkowych do drobiu.  

Najzdrowszymi orzechami są nasze tanie, polskie orzechy włoskie, nie ma konieczności wydawać pieniędzy na pistacje czy egzotyczne orzechy brazylijskie. Zamiast modnych nasion chia możemy wybrać inne źródło zdrowych kwasów tłuszczowych, na przykład polski superfood, czyli siemię lniane. Woda zawsze jest tańsza niż soki owocowe i słodkie napoje, a mięso drobiowe niż mięso czerwone. Warto też sięgać po warzywa i owoce sezonowe, wtedy w sklepie zapłacimy za nie zdecydowanie mniej. Poza sezonem zawsze można ograniczyć się do mrożonek kupionych w sklepie czy przygotowanych samodzielnie, kiedy produkty były dostępne. 

Jakie są efekty stosowania diety DASH? 

Dieta DASH nie jest dietą stricte odchudzającą. Została opracowana jako alternatywa dla zachodniego sposobu żywienia zwiększającego ryzyko chorób cywilizacyjnych. W badaniach już po dwóch tygodniach u osób ją stosujących obniża się ciśnienie tętnicze krwi i ten efekt utrzymywany jest przez cały czas stosowania diety – niezależnie czy ktoś miał już zdiagnozowane nadciśnienie, czy tylko ciśnienie krwi wyższe niż optymalne. W dalszej perspektywie może to być nawet 6–8% spadek wartości wyjściowej ciśnienia tętniczego.  

Z długotrwałych efektów warto wymienić także wydłużenie życia osób stosujących dietę DASH, regulację gospodarki insulinowej, zmniejszenie ryzyka cukrzycy, miażdżycy, poprawę parametrów lipidowych krwi i – jeśli wcześniej występowała otyłość lub nadwaga – to także często redukcja masy ciała. 

Zalety i wady diety DASH 

Dieta DASH jest uznawana z roku na rok za najzdrowszą z opracowanych dotychczas diet (wraz z dietą śródziemnomorską). Pozwala ona poprawić stan naszego zdrowia, a przy okazji zredukować kilka kilogramów. Posiłki zgodne z zasadami diety DASH są pełnowartościowe i bardzo dobrze zbilansowane.  

Dieta DASH jest odpowiednia dla każdej osoby, nie ma przeciwwskazań do stosowania jej nawet w trakcie ciąży czy karmienia piersią i jest też pozbawiona jakichkolwiek wad.

Jeśli ktoś w związku z alergią, nietolerancją bądź celiakią musi ograniczać produkty glutenowe, nabiałowe, ryby czy orzechy, będące podstawą jadłospisu obok warzyw i owoców, może zastosować modyfikację diety, tak samo jak musiałby to zrobić w przypadku diety tradycyjnej. 

Dzień z jadłospisu diety DASH 

Zasady diety DASH zakładają codzienne spożycie: 

• 6–8 porcji produktów pełnoziarnistych, 
• 4–5 porcji warzyw (najlepiej świeżych), 
• 4–5 porcji owoców (najlepiej świeżych, o niskim indeksie glikemicznym), 
• 2–3 porcje chudego nabiału (o smaku naturalnym, bez dodatku cukru), 
• 2–3 porcje zdrowych tłuszczów (olejów roślinnych), 
• nie więcej niż 2 porcje ryb, drobiu lub jaj.

Ponadto: 

• 4–5 porcji orzechów, nasion i warzyw strączkowych tygodniowo, 
• nie więcej niż 5 porcji słodyczy tygodniowo – z tych można zrezygnować. 

Kaloryczność jadłospisu dostosować należy indywidualnie do każdej osoby, jeśli jadłospis miałby być także dietą redukcyjną, to nie należy stosować „głodowych” ilości kilokalorii i nie schodzić poniżej wartości podstawowej przemiany materii (PPM – wyliczone na podstawie wzrostu i masy ciała). 

Przepisy oraz przykładowy jadłospis 1500 kcal w diecie DASH 

Śniadanie: kanapka z wędliną drobiową i warzywami: 

Trzy kromki chleba żytniego pełnoziarnistego (105 g) posmaruj trzema łyżkami serka homogenizowanego o obniżonej zawartości tłuszczu (60 g), na górze połóż trzy plasterki wędliny drobiowej (45 g) oraz trzy garści rukoli (45 g) oraz plasterki pomidora (150 g). 

II śniadanie: koktajl jagodowy z orzechami:  

Zmiksuj szklankę kefiru (240 g) wraz ze szklanką czarnych jagód (130 g), dwoma łyżkami otrębów pszennych (14 g) oraz trzema orzechami włoskimi (12 g).  

Obiad: dorsz w warzywach: 

150 g polędwicy z dorsza posyp pieprzem, suszoną natką pietruszki i suszonym czosnkiem niedźwiedzim. Ugotuj trzy łyżki kaszy jęczmiennej (36 g). Na łyżce oliwy z oliwek zeszklij ½ większej cebuli (50 g). Zetrzyj na tarce o dużych oczkach dwie marchewki (160 g), dodaj do cebuli, dolej 50 ml wody i duś pod przykryciem aż będzie miękka. Dodaj dwa obrane ze skórki i pokrojone w kostkę pomidory (300 g), wymieszaj. Połóż w warzywnym sosie przyprawioną rybę, przykryj pokrywką i duś na małym ogniu pod przykryciem około 10 minut aż będzie gotowa. Podawaj z ugotowaną wcześniej kaszą. 

Kolacja: twarożek z warzywami: 

Ser twarogowy chudy (150 g) wymieszaj z dwoma łyżkami jogurtu naturalnego (50 g), pokrojonymi na kawałki pięcioma rzodkiewkami (75 g), połową czerwonej papryki (75 g), pomidorem (150 g). Zjedz z dwoma kromkami chleba żytniego pełnoziarnistego (70 g).  

Podsumowując, dieta DASH nie powinna być traktowana jako przykra rozpiska, w której liczymy każdą kalorię i każdy gram białka. Jest to sposób żywienia pozwalający poprawić stan zdrowia oraz zredukować nadmiarowe kilogramy. Możliwość dopasowania diety do preferencji smakowych czy alergii i brak przeciwwskazań zdrowotnych sprawia, że nadaje się dla każdej osoby, także takiej, która chciałaby stopniowo zmienić swoje niezbyt zdrowe zwyczaje żywieniowe. Jeszcze korzystniejsze efekty osiągniemy, łącząc założenia diety DASH wraz z wprowadzeniem umiarkowanej aktywności fizycznej każdego dnia. Wtedy zarówno zmniejsza się ryzyko chorób układu krążenia, jak i zwiększa się ilość spalanych codziennie kalorii – redukcja masy ciała jest jeszcze większa.