Dieta śródziemnomorska – zasady, efekty, profilaktyka w chorobach

Dieta śródziemnomorska uznawana jest za jedną z najzdrowszych na świecie. Na początku roku U.S. News & World Report’s Rankings opublikował ranking najlepszych modeli żywienia, w którym to właśnie śródziemnomorski znalazł się na jego pierwszym miejscu. Czym zasłużył sobie na takie wyróżnienie? Przy profilaktyce i leczeniu jakich chorób warto stosować dietę śródziemnomorską i jakie daje efekty? 

Dieta śródziemnomorska: zasady i piramida zdrowego żywienia

Celem ułatwienia wprowadzenia jej w życie, Fundacja Diety Śródziemnomorskiej opublikowała piramidę prawidłowego żywienia zawierającą dekalog jej stosowania. U jej podstawy można znaleźć regularną aktywność fizyczną oraz adekwatny do tego czas poświęcony na wypoczynek oraz sen. Na ostatnim i najwyższym szczeblu piramidy pojawiły się wszelkiego rodzaju słodycze, produkty wysoko przetworzone oraz tłuste gatunki mięs, które z diety należy praktycznie całkowicie wyeliminować. Aby odżywiać się zgodnie z zasadami modelu śródziemnomorskiego należy:

• używać oliwę z oliwek jako głównego źródła tłuszczów;
• spożywać duże ilości warzyw, owoców, nasion roślin strączkowych oraz orzechów;
• codziennie jeść pełnoziarniste produkty zbożowe oraz fermentowane produkty mleczne;
• unikać jaj oraz czerwonego mięsa – stosować je tylko jako dodatek do dań;
• jak najczęściej sięgać po ryby i owoce morza;
• bazować na produktach nie przetworzonych, najlepiej z lokalnych źródeł;
• umiarkowanie sięgać po wino;
• używać tylko naturalnych przypraw, a unikać soli.

Jakie produkty jeść i co należy pić w diecie śródziemnomorskiej?

W diecie śródziemnomorskiej zaleca się sięgać głównie po produkty pochodzenia roślinnego. Asortyment jest tutaj przeogromny, a dozwolone są wszelkiego rodzaju warzywa i owoce, zarówno w postaci surowej, jak i po obróbce termicznej. Przy ich wyborze można kierować się sezonowością, dzięki czemu będą bogatsze w składniki mineralne. W okresie zimowym natomiast, poleca się sięgać po wcześniej przygotowane kiszonki. Na talerzach osób stosujących śródziemnomorski model odżywiania powinny znaleźć się także pełnoziarniste produkty zbożowe do których zalicza się: chleb, ryż, makarony oraz kasze.

Kierując się założeniami diety śródziemnomorskiej, warto sięgać też po fermentowane produkty mleczne, takie jak np. jogurt grecki – ze względu na działanie probiotyczne oraz dobrej jakości sery, które dostarczają wapnia. W zasadzie bez ograniczeń można stosować zioła, naturalne przyprawy, czosnek i cebulę, nadające potrawom nie tylko oryginalnego smaku, ale obfitujące w prozdrowotne, biologicznie czynne składniki. Limitowi podlega natomiast mięso oraz jaja – rekomenduje się spożywanie maksymalnie 2 porcji drobiu, 2-4 jajek oraz 1-2 porcji czerwonego mięsa tygodniowo. Nie wolno także zapominać o piciu czystej wody. Dopuszcza się również ziołowe napary oraz sporadycznie – lampkę czerwonego wina do posiłku. 

Dieta śródziemnomorska a choroby

W metaanalizie 17 przeprowadzonych badań wykazano, iż stosowanie jej u osób z cukrzycą typu II poprawia stężenie glukozy na czczo. W innej pracy podkreśla się także, że pozwala ona na zapobieżenie rozwojowi tej choroby o nawet 83%. To wszystko dzięki temu, że podstawą modelu śródziemnomorskiego są produkty nieprzetworzone, świeże, o niskim indeksie glikemicznym.

Duża zawartość błonnika pokarmowego i niska ilość cukrów prostych nie powoduje skoków poziomu glukozy i insuliny, co obniża ryzyko wystąpienia również i insulinooporności. W przypadku chorób układu krążenia, zbawienne okazuje się stosowanie m.in. oliwy z oliwek zawierającej spore ilości jednonienasyconych kwasów tłuszczowych chroniących naczynia krwionośne.

Ograniczenia dotyczące spożycia mięsa wiążą się z kolei ze zminimalizowaniem spożycia tłuszczów nasyconych oraz tłuszczów trans, mających negatywny wpływ na rozwój hipercholesterolemii czy miażdżycy. Warto również wspomnieć o tym, że dieta śródziemnomorska znalazła swoje zastosowanie w leczeniu zespołu metabolicznego, otyłości oraz w profilaktyce chorób nowotworowych. 

Wady i zalety diety śródziemnomorskiej

Zalety:

• wysoka podaż jedno- i wielonienasyconych kwasów omega-3, błonnika, witaminy E oraz C oraz selenu;
• utrata masy ciała dzięki spożywaniu żywności o wysokiej gęstości odżywczej i braku efektu jo-jo;
• poprawa profilu lipidowego szczególnie frakcji HDL cholesterolu oraz obniżenie poziomu triglicerydów;
• niewielkie spożycie soli;
• duża podaż antyoksydantów pochodzących z produktów roślinnych (polifenole, flawonoidy, likopen);
• wpływ na obniżenie zachorowalności na choroby układu krążenia, cukrzycę czy nowotwory.

Wady:

• dieta śródziemnomorska jest pierwszym krokiem do wprowadzenia zdrowych nawyków żywieniowych u osób z nadwagą lub otyłością, lecz na widoczne jej efekty potrzeba więcej czasu;
• wyższy koszt diety w związku z koniecznością kupowania najlepszych gatunków ryb, orzechów oraz oliwy. 

Przepisy i przykładowy jadłospis diety śródziemnomorskiej

Pomimo tego, iż dieta śródziemnomorska pochodzi z krajów basenu Morza Śródziemnego, bez większego problemu można stosować ją w polskich warunkach. Wystarczy, jeśli nasze rodzime produkty i potrawy przygotujemy w zalecany, lżejszy sposób oraz podamy we właściwych proporcjach, pamiętając o regularnym, powolnym spożywaniu każdego z posiłków.

Przykładowy jadłospis w diecie śródziemnomorskiej:

Śniadanie: Sałatka grecka z rukolą, ogórkiem, pomidorem, serem feta, czarnymi oliwkami, oliwą z oliwek i z kromką chleba żytniego.
II śniadanie: Kanapka śródziemnomorska z mozarellą, rukolą, pomidorem czerwonym, świeżą bazylią i oliwą z oliwek.
Obiad: Filety z dorsza w pomidorowym pesto z kaszą jęczmienną pęczak oraz pomidorową sałatką posypaną bazylią.
Podwieczorek: Koktajl z jogurtu greckiego, pomarańczy, płatków owsianych oraz łyżką pestek słonecznika.
Kolacja: Żytnie kanapki z hummusem i ogórkiem zielonym.

Dieta śródziemnomorska: przykładowe przepisy

Ryba po śródziemnomorsku
W garnku z grubym dnem przygotuj sos pomidorowy. W tym celu delikatnie zeszklij posiekaną cebulkę, wlej najlepszej jakości passatę pomidorową, dodaj pokrojone oliwki, krótko gotuj. Przypraw słodką papryką, świeżo zmielonym pieprzem, odrobiną soli oraz listkami bazylii. W sosie układaj kawałki świeżej polędwicy z dorsza, duś na małym ogniu pod przykryciem. Rybę podawaj z kaszą bulgur oraz surówką z mixu sałat, papryki i pomidorków koktajlowych, z łyżeczką oliwy z oliwek.

Bruschetty
Bułkę grahamkę pokrój w cienkie kromeczki. W miseczce połącz pokrojone w kostkę pomidory, świeżą oliwę, bazylię i pieprz. Pieczywo podpiecz na złoto w piekarniku, podawaj obłożone pomidorami, posypane startą mozzarellą.

Koktajl owocowo-warzywny
Szklankę niesłodzonego mleka roślinnego, zmiksuj z garścią malin, jagód albo truskawek oraz garścią świeżego szpinaku, jarmużu lub natki pietruszki. Gotowy koktajl podawaj z garścią orzechów włoskich albo migdałów.