Kwas moczowy w surowicy i moczu – normy, podwyższony, zalecenia

Kwas moczowy to ostatni produkt przemiany zasad azotowych (purynowych) w organizmie, który w większości jest wydalany wraz z moczem. Jego oznaczenie we krwi lub w moczu najczęściej wykonuje się podczas diagnozowania dny moczanowej, czyli podagry lub chorób nerek. Ogromnym wyzwaniem dla pacjentów jest zagadnienie związane z tym, jak obniżyć stężenie kwasu moczowego, tym samym zmniejszając dolegliwości bólowe, które towarzyszą hiperurykemii.

Nadmiar kwasu moczowego w tkankach odkłada się w postaci jego kryształków, powodując wiele poważnych dolegliwości. Kwas moczowy to najczęściej badany związek chemiczny w przypadku diagnozowania dny moczanowej, zapaleń i obrzęków stawów lub monitorowania jego poziomu podczas chemioterapii lub radioterapii nowotworów. Kwas moczowy jest produktem powstałym po rozpadzie zasad azotowych, mogących pochodzić z pokarmów bogatych w purynę lub z rozpadu kwasów nukleinowych komórek organizmu.

Co to jest kwas moczowy?

Kwas moczowy jest to końcowy i naturalny produkt metabolizmu puryn, czyli zasad azotowych, wchodzących w skład m.in. kwasów nukleinowych (DNA i RNA) komórek wszystkich organizmów. Źródłem zasad azotowych jest zarówno wewnętrzna synteza tych związków, jak i fizjologiczny rozpad komórek. Część puryn może być dostarczana także wraz z pożywieniem, takim jak piwo, czerwone mięso, wędzone ryby lub kakao. Ostatecznym produktem ich rozpadu jest kwas moczowy, który ulega wydaleniu wraz z przefiltrowanym przez nerki moczem, zaś w mniejszej ilości (ok. 30%) z udziałem układu pokarmowego w postaci kału.

Zbyt niskie i za wysokie stężenie kwasu moczowego

Zarówno wysoki, jak i niski poziom kwasu moczowego nie pozostaje bez wpływu na prawidłowe funkcjonowanie organizmu. Kwas moczowy nie jest tylko zbędnym produktem przemian metabolicznych, ponieważ pełni także działanie antyoksydacyjne, chroniące organizm przed wolnymi rodnikami i wywołanymi przez nie uszkodzeniami komórek. Jego niedobór może zwiększać ryzyko wystąpienia chorób otępiennych czy też choroby Parkinsona i z pewnością nie powinien być lekceważony. Zbyt niski poziom kwasu moczowego może również wskazywać na toczące się w organizmie zapalenie nerek lub wątroby, metaboliczne choroby genetyczne, celiakię, chłoniaki i inne rodzaje nowotworów. Hiperurykemia, czyli podwyższone stężenie kwasu moczowego może natomiast prowadzić do dny     dnmoczanowej, kamicy nerkowej i innych chorób nerek, a ponadto wywoływać niedoczynność tarczycy i chorób sercowo-naczyniowych, w tym także zawału serca.

Niepokojące objawy, czyli kiedy należy badać kwas moczowy?

Objawy, które powinny skłonić nas do wizyty u lekarza to przede wszystkim:

• bolesność lub opuchlizna stawów (zwłaszcza zapalenie stawu podstawy palucha),
• wyraźne zmniejszenie lub zwiększenie ilości wydalanego moczu,
• krwiomocz lub zmiana barwy moczu,
• ból i pieczenie w obszarze pęcherza moczowego.

Oznaczenie kwasu moczowego w surowicy i w moczu.  Jak najlepiej przygotować się do badania?

Poziom kwasu moczowego może być oznaczany zarówno w moczu, jak i w surowicy pacjenta. W przypadku oznaczenia wykonywanego w surowicy krew żylna jest pobierana na czczo, czyli minimum 12 godzin od ostatniego posiłku (spożycie produktów bogatych w puryny mogłoby zafałszować wynik). Ponadto zaleca się, aby przygotowanie do badania objęło także unikanie wysiłku fizycznego, najlepiej w okresie 2-3 dni przed pomiarem oraz w miarę możliwości ograniczenie czynników stresowych (należy zminimalizować ryzyko uszkodzenia komórek i przejściowego wzrostu stężenie kwasu moczowego we krwi pacjenta).

Stężenie kwasu moczowego w moczu można oznaczyć zarówno w pojedynczej próbce, jaki i w tzw. dobowej zbiórce moczu. Polega ona na gromadzeniu wszystkich próbek moczu, oddawanych w ciągu 24 godzin do jednego, jałowego naczynia. Następnie należy zmierzyć objętość oddanego moczu i pobrać z niego mniejszą próbkę, przeznaczając ją do badania w laboratorium. W trakcie zbiórki należy przestrzegać takich samych zaleceń, jak w trakcie przygotowania się do badania surowicy.

Kwas moczowy – norma dla kobiety, mężczyzny i dziecka

Szacuje się, że w ogólnej populacji norma kwasu moczowego w surowicy wynosi u mężczyzn: 300-360 µmol/l (5-6 mg/dl), u kobiet: 240-300 µmol/l (4-5 mg/dl), a u dzieci: 210- 240 µmol/l (3,5-4 mg/dl). Poziom kwasu moczowego zależy od płci, a dodatkowo rośnie wraz z wiekiem, aż do ok. 70 roku życia. Hiperurykemia bywa diagnozowana po kilkukrotnym oznaczeniu stężenia na poziomie przekraczającym 420 µmol/l (>7 mg/dl). Średnie wydalanie kwasu moczowego wraz z moczem wynosi ok. 400-650 mg/dobę. Za górną granicę uznaje się zazwyczaj 800 mg/dobę (4,8 mmol/24h).

Jak obniżyć za wysoki poziom kwasu moczowego we krwi i w moczu?

Podwyższony poziom kwasu moczowego może wynikać z wrodzonych uwarunkowań genetycznych (schorzenie Lescha-Nyhana, choroba von Gierkego), być skutkiem otyłości, nieprawidłowej diety, cukrzycy lub odwodnienia. Przyjmuje się, że aby oczyścić organizm z nadmiaru kryształów kwasu moczowego, wskazane jest zwiększenie ilości aktywności fizycznej oraz przestrzeganie zasad racjonalnego odżywiania.  Zastanawiając się, co można jeść a czego najlepiej unikać, aby zmniejszyć nadmiar kwasu moczowego, najczęściej otrzymujemy informacje o stosowaniu tzw. diety bezpurynowej, która jest uboga w produkty, takie jak ryby i skorupiaki, czerwone mięso, strączki, grzyby czy nawet mocna herbata. Dokładne rekomendacje należy jednak zawsze ustalić z lekarzem prowadzącym (np. reumatologiem), który decyduje również o konieczności ewentualnej farmakoterapii.