Otyłość u dzieci – przyczyny i leczenie. Jak zapobiegać otyłości u dziecka?
Otyłość u dziecka niesie ze sobą poważne konsekwencje zdrowotne. Otyłe dzieci są narażone w przyszłości na liczne choroby, m.in. bezdechy senne, niealkoholowe stłuszczenie wątroby czy PCOS. Dlatego tak ważne jest, aby zapobiegać nadmiarowym kilogramom u najmłodszych. W jaki sposób? Dowiedz się, jakie są przyczyny otyłości u dzieci i w jaki sposób się ją leczy, a także jakie działania profilaktyczne warto podjąć, by do niej nie dopuścić.
Otyłość jest coraz częstszą dolegliwością obserwowaną u dzieci i młodzieży. Wynika z nadmiaru kalorii dostarczanych z pożywieniem w stosunku do aktualnego zapotrzebowania organizmu. Przyczynami zdecydowanej większości przypadków otyłości u dzieci są nieprawidłowy styl życia oraz zła dieta. Podstawą leczenia otyłości jest modyfikacja codziennego menu oraz zwiększenie aktywności fizycznej.
Otyłość u dziecka – kryteria rozpoznawania
Otyłość u dzieci powstaje na skutek dodatniego bilansu energetycznego, czyli nadmiaru energii dostarczanej z pożywieniem w stosunku do zapotrzebowania organizmu.
W patogenezie otyłości dużą rolę odgrywają także czynniki genetyczne, które mogą powodować większą predyspozycję do nadmiernego gromadzenia tkanki tłuszczowej.
Do określania otyłości i nadwagi u dzieci powszechnie używa się wskaźnika BMI (ang. body mass index), który jest wyliczany jako stosunek masy ciała wyrażonej w kilogramach do podniesionej do kwadratu wartości wzrostu w m2. U dzieci tą wartość odnosi się następnie do standaryzowanych siatek centylowych w zależności do płci i wieku.
Otyłość u dzieci – co może ją powodować?
Powstawanie otyłości u dziecka zazwyczaj jest procesem długotrwałym i powstaje na skutek dostarczania nadmiaru energii w pożywieniu w stosunku zapotrzebowania organizmu. Do najczęstszych przyczyn otyłości u dzieci należą:
- nieprawidłowe żywienie – dieta wysokokaloryczna, bogata w węglowodany proste, tłuszcze, cukier, produkty typu fast food, kolorowe napoje zawierające dużą ilość cukrów, nadmiar spożywanego pokarmu, nieprawidłowy rozkład posiłków w ciągu dnia (małe śniadanie lub jego brak, obfita kolacja) zbyt mała ilość warzyw, produktów pełnoziarnistych w diecie;
- zbyt mała aktywność fizyczna, siedzący tryb życia;
- predyspozycje genetyczne – szacuje się, że u około 30% populacji występują czynniki genetyczne predysponujące do nadmiernego gromadzenia tkanki tłuszczowej;
- zespoły genetyczne przebiegające z otyłością (zespół Pradera-Willego, Cohena, łamliwego chromosomu X);
- zbyt mała lub duża masa urodzeniowa dziecka oraz cukrzyca matki w ciąży;
- leki powodujące otyłość – np. długotrwałe stosowanie glikokortykosteroidów w dużych dawkach.
Konsekwencje otyłości u dzieci
Nadwaga i otyłość u dzieci sprzyjają rozwojowi licznych chorób takich jak:
- zespół metaboliczny – spowodowany jest nadmiernym gromadzeniem tkanki tłuszczowej trzewnej i rozwojem insulinooporności. Objawami zespołu metabolitycznego są nadciśnienie tętnicze, dyslipidemia oraz nieprawidłowe stężenie glukozy;
- astma oskrzelowa;
- niealkoholowe stłuszczenie wątroby;
- bezdechy senne – występują kilkukrotnie częściej u dzieci otyłych w stosunku do dzieci posiadających prawidłową masę ciała. Mogą prowadzić do senności w ciągu dnia, problemów z koncentracją, bólów głowy oraz nadciśnienia płucnego;
- zespół policystycznych jajników (PCOS), zaburzenia płodności;
- nieprawidłowości kostno-mięśniowe spowodowane nadmiernym obciążeniem- u otyłych dzieci częściej występuje choroba Blauta, Perthesa, koślawość kolan, bóle kręgosłupa;
- zaburzenia psychologiczne – depresja, wysoki poziom lęku, agresja, najczęściej spowodowane brakiem akceptacji swojego ciała przez dziecko lub odrzuceniem przez rówieśników;
- choroby nerek;
- zwiększone ryzyko nowotworów w wieku dorosłym;
- kamica pęcherzyka żółciowego;
- powikłania sercowo-naczyniowe – zawał serca, udar mózgu w wieku dorosłym.
Diagnostyka otyłości u dzieci
Istotne dla prawidłowego postawienia diagnozy oraz określenia przyczyny otyłości u dziecka jest zebranie informacji na temat wywiadu ciążowego i okołoporodowego (masa urodzeniowa dziecka, sposób karmienia, choroby w ciąży), obecności chorób endokrynologicznych np. niedoczynności tarczycy, stosowania leków, objawów takich jak zaparcia, zahamowanie tempa wzrostu i dojrzewania oraz chorób występujących w rodzinie (dyslipidemie, cukrzyca, nadciśnienie tętnicze). Ważne jest także przeprowadzenie wywiadu na temat diety dziecka i rodziców, aktywności fizycznej oraz narażenia na stres.
Do badań pomocnych w diagnostyce laboratoryjnej dziecka z otyłością zaliczamy badanie lipidogramu, hormonów tarczycy oraz nadnerczy, ocenę aktywności aminotransferaz, poziom glukozy i insuliny na czczo z wyliczeniem wskaźnika HOMA-IR, który pozwala rozpoznać insulinooporność. Jeśli otyłość występuje od wieku niemowlęcego, pomocne może być oznaczenie stężenia leptyny oraz wykonanie badań genetycznych w kierunku mutacji MC4R.
Jak leczyć otyłość u dzieci?
U dziecka, którego BMI jest powyżej 97 centyla dla wieku i płci, bardzo ważne jest wielokierunkowe działanie mające na celu modyfikację stylu życia i diety oraz leczenie powikłań otyłości.
Leczenie dietetyczne otyłości u dzieci jest podstawą terapii w przypadku nadmiaru masy ciała. Niezbędne jest ograniczenie liczby spożywanych kalorii poprzez zmniejszenie ilości spożywanych węglowodanów i cukrów prostych oraz tłuszczu. Należy zrezygnować z produktów typu fast food, zwiększyć ilość świeżych warzyw w diecie, kolorowe napoje zastąpić wodą, zjadać prawidłowe śniadanie oraz ograniczyć ilość jedzenia na kolację. Najlepsze rezultaty osiąga się przy współpracy z dietetykiem, który wprowadzi dobrze zbilansowaną dietę u dziecka.
W Polsce nie ma aktualnie zarejestrowanych leków do leczenia otyłości u dzieci. W przypadku otyłych dorosłych należy pamiętać, że farmakoterapia jest jedynie dodatkiem do leczenia nadmiaru masy ciała, gdyż podstawą terapii jest leczenie dietetyczne i modyfikacja stylu życia.
Leczenie chirurgiczne otyłości u dzieci jest stosowane bardzo rzadko, w przypadkach otyłości olbrzymiej przebiegającej z powikłaniami metabolitycznymi u dzieci, u których wykazano dojrzałość kostną i rozwojową.
Jak zapobiec otyłości u dziecka?
Ważne jest wprowadzanie prawidłowych nawyków żywieniowych u dzieci od początku rozszerzania diety. Produkty podawane dziecku powinny być pełnowartościowe, należy unikać potraw wysokokalorycznych, słodzonych i wysoko przetworzonych. Zaleca się spożywanie owoców i warzyw przez dziecko 5 razy dziennie. Istotna jest odpowiednia dla wieku podaż nabiału oraz produktów bogatych w błonnik. Do ukończenia 2. roku życia nie jest wskazane ograniczanie spożycia tłuszczów, gdyż są one niezbędne do rozwoju układu nerwowego.
W profilaktyce otyłości ważny jest właściwy dla wieku dziecka wysiłek fizyczny oraz ograniczanie czasu spędzanego biernie np. przed telewizorem. Zaleca się minimum 1 godzinę aktywnej zabawy dziennie.