Otyłość u dzieci – przyczyny i leczenie. Jak zapobiegać otyłości u dziecka?
Katarzyna Gmachowska

Otyłość u dzieci – przyczyny i leczenie. Jak zapobiegać otyłości u dziecka?

Otyłość u dziecka niesie ze sobą poważne konsekwencje zdrowotne. Otyłe dzieci są narażone w przyszłości na liczne choroby, m.in. bezdechy senne, niealkoholowe stłuszczenie wątroby czy PCOS. Dlatego tak ważne jest, aby zapobiegać nadmiarowym kilogramom u najmłodszych. W jaki sposób? Dowiedz się, jakie są przyczyny otyłości u dzieci i w jaki sposób się ją leczy, a także jakie działania profilaktyczne warto podjąć, by do niej nie dopuścić. 

Otyłość jest coraz częstszą dolegliwością obserwowaną u dzieci i młodzieży. Wynika z nadmiaru kalorii dostarczanych z pożywieniem w stosunku do aktualnego zapotrzebowania organizmu. Przyczynami zdecydowanej większości przypadków otyłości u dzieci są nieprawidłowy styl życia oraz zła dieta. Podstawą leczenia otyłości jest modyfikacja codziennego menu oraz zwiększenie aktywności fizycznej.  

Otyłość u dziecka – kryteria rozpoznawania

Otyłość u dzieci powstaje na skutek dodatniego bilansu energetycznego, czyli nadmiaru energii dostarczanej z pożywieniem w stosunku do zapotrzebowania organizmu.

Szacuje się, że tylko 5% przypadków otyłości u dzieci jest wywołana zaburzeniami hormonalnymi, zespołami genetycznymi przebiegającymi z nadmierną masą ciała lub stosowaniem leków. W pozostałych 95% przypadków nadmiar masy ciała jest spowodowany czynnikami środowiskowymi, czyli nieprawidłową dietą obfitą w tłuszcze i cukier oraz złym stylem życia (brakiem aktywności fizycznej).

W patogenezie otyłości dużą rolę odgrywają także czynniki genetyczne, które mogą powodować większą predyspozycję do nadmiernego gromadzenia tkanki tłuszczowej.  

Do określania otyłości i nadwagi u dzieci powszechnie używa się wskaźnika BMI (ang. body mass index), który jest wyliczany jako stosunek masy ciała wyrażonej w kilogramach do podniesionej do kwadratu wartości wzrostu w m2. U dzieci tą wartość odnosi się następnie do standaryzowanych siatek centylowych w zależności do płci i wieku.

Nadwagę u dzieci stwierdza się, gdy wartość BMI u dziecka znajduje się pomiędzy 90 a 97 centylem, natomiast otyłość, gdy BMI jest powyżej 97 centyla dla wieku i płci.  

Otyłość u dzieci – co może ją powodować?  

Powstawanie otyłości u dziecka zazwyczaj jest procesem długotrwałym i powstaje na skutek dostarczania nadmiaru energii w pożywieniu w stosunku zapotrzebowania organizmu. Do najczęstszych przyczyn otyłości u dzieci należą: 

  • nieprawidłowe żywienie – dieta wysokokaloryczna, bogata w węglowodany proste, tłuszcze, cukier, produkty typu fast food, kolorowe napoje zawierające dużą ilość cukrów, nadmiar spożywanego pokarmu, nieprawidłowy rozkład posiłków w ciągu dnia (małe śniadanie lub jego brak, obfita kolacja) zbyt mała ilość warzyw, produktów pełnoziarnistych w diecie; 
  • zbyt mała aktywność fizyczna, siedzący tryb życia;
  • predyspozycje genetyczne – szacuje się, że u około 30% populacji występują czynniki genetyczne predysponujące do nadmiernego gromadzenia tkanki tłuszczowej; 
  • zespoły genetyczne przebiegające z otyłością (zespół Pradera-Willego, Cohena, łamliwego chromosomu X);
  • zbyt mała lub duża masa urodzeniowa dziecka oraz cukrzyca matki w ciąży;
  • leki powodujące otyłość – np. długotrwałe stosowanie glikokortykosteroidów w dużych dawkach. 

Powiązane produkty

Konsekwencje otyłości u dzieci 

Nadwaga i otyłość u dzieci sprzyjają rozwojowi licznych chorób takich jak: 

  • zespół metaboliczny – spowodowany jest nadmiernym gromadzeniem tkanki tłuszczowej trzewnej i rozwojem insulinooporności. Objawami zespołu metabolitycznego są nadciśnienie tętnicze, dyslipidemia oraz nieprawidłowe stężenie glukozy; 
  • astma oskrzelowa;
  • niealkoholowe stłuszczenie wątroby;
  • bezdechy senne – występują kilkukrotnie częściej u dzieci otyłych w stosunku do dzieci posiadających prawidłową masę ciała. Mogą prowadzić do senności w ciągu dnia, problemów z koncentracją, bólów głowy oraz nadciśnienia płucnego;
  • zespół policystycznych jajników (PCOS), zaburzenia płodności;
  • nieprawidłowości kostno-mięśniowe spowodowane nadmiernym obciążeniem- u otyłych dzieci częściej występuje choroba Blauta, Perthesa, koślawość kolan, bóle kręgosłupa;  
  • zaburzenia psychologiczne – depresja, wysoki poziom lęku, agresja, najczęściej spowodowane brakiem akceptacji swojego ciała przez dziecko lub odrzuceniem przez rówieśników; 
  • choroby nerek; 
  • zwiększone ryzyko nowotworów w wieku dorosłym;  
  • kamica pęcherzyka żółciowego; 
  • powikłania sercowo-naczyniowe – zawał serca, udar mózgu w wieku dorosłym. 

Diagnostyka otyłości u dzieci 

Istotne dla prawidłowego postawienia diagnozy oraz określenia przyczyny otyłości u dziecka jest zebranie informacji na temat wywiadu ciążowego i okołoporodowego (masa urodzeniowa dziecka, sposób karmienia, choroby w ciąży), obecności chorób endokrynologicznych np. niedoczynności tarczycy, stosowania leków, objawów takich jak zaparcia, zahamowanie tempa wzrostu i dojrzewania oraz chorób występujących w rodzinie (dyslipidemie, cukrzyca, nadciśnienie tętnicze). Ważne jest także przeprowadzenie wywiadu na temat diety dziecka i rodziców, aktywności fizycznej oraz narażenia na stres.  

Do badań pomocnych w diagnostyce laboratoryjnej dziecka z otyłością zaliczamy badanie lipidogramu, hormonów tarczycy oraz nadnerczy, ocenę aktywności aminotransferaz, poziom glukozy i insuliny na czczo z wyliczeniem wskaźnika HOMA-IR, który pozwala rozpoznać insulinooporność. Jeśli otyłość występuje od wieku niemowlęcego, pomocne może być oznaczenie stężenia leptyny oraz wykonanie badań genetycznych w kierunku mutacji MC4R. 

Jak leczyć otyłość u dzieci? 

U dziecka, którego BMI jest powyżej 97 centyla dla wieku i płci, bardzo ważne jest wielokierunkowe działanie mające na celu modyfikację stylu życia i diety oraz leczenie powikłań otyłości.  

Leczenie dietetyczne otyłości u dzieci jest podstawą terapii w przypadku nadmiaru masy ciała. Niezbędne jest ograniczenie liczby spożywanych kalorii poprzez zmniejszenie ilości spożywanych węglowodanów i cukrów prostych oraz tłuszczu. Należy zrezygnować z produktów typu fast food, zwiększyć ilość świeżych warzyw w diecie, kolorowe napoje zastąpić wodą, zjadać prawidłowe śniadanie oraz ograniczyć ilość jedzenia na kolację. Najlepsze rezultaty osiąga się przy współpracy z dietetykiem, który wprowadzi dobrze zbilansowaną dietę u dziecka.  

W  leczeniu otyłości u dziecka ważną rolę odgrywa prawidłowa, regularna aktywność fizyczna, która zmniejsza ryzyko chorób sercowo-naczyniowych poprzez obniżenie ciśnienia tętniczego, poprawę insulinowrażliwości oraz obniżenie triglicerydów i cholesterolu LDL. Sport przyspiesza przemianę materii oraz polepsza wydolność fizyczną.  U dzieci nie zaleca się ćwiczeń siłowych do momentu ukończenia wzrastania.  

W Polsce nie ma aktualnie zarejestrowanych leków do leczenia otyłości u dzieci. W przypadku otyłych dorosłych należy pamiętać, że farmakoterapia jest jedynie dodatkiem do leczenia nadmiaru masy ciała, gdyż podstawą terapii jest leczenie dietetyczne i modyfikacja stylu życia.   

Leczenie chirurgiczne otyłości u dzieci jest stosowane bardzo rzadko, w przypadkach otyłości olbrzymiej przebiegającej z powikłaniami metabolitycznymi u dzieci, u których wykazano dojrzałość kostną i rozwojową.  

Jak zapobiec otyłości u dziecka?  

Podstawą profilaktyki otyłości u dziecka jest odpowiednia dla wieku dieta, bogata w warzywa, prawidłowa podaż płynów, najlepiej wody oraz właściwa, regularna aktywność fizyczna. W przypadku niemowląt istotne jest karmienie piersią przez co najmniej 6 miesięcy życia, gdyż mleko kobiece zawiera substancje mające wpływ na regulację apetytu (lektynę, grelinę, adiponektynę). Dziecko karmione piersią szybciej uczy się rozpoznawać sygnały o głodzie lub sytości.   

Ważne jest wprowadzanie prawidłowych nawyków żywieniowych u dzieci od początku rozszerzania diety. Produkty podawane dziecku powinny być pełnowartościowe, należy unikać potraw wysokokalorycznych, słodzonych i wysoko przetworzonych. Zaleca się spożywanie owoców i warzyw przez dziecko 5 razy dziennie. Istotna jest odpowiednia dla wieku podaż nabiału oraz produktów bogatych w błonnik. Do ukończenia 2. roku życia nie jest wskazane ograniczanie spożycia tłuszczów, gdyż są one niezbędne do rozwoju układu nerwowego.  

W profilaktyce otyłości ważny jest właściwy dla wieku dziecka wysiłek fizyczny oraz ograniczanie czasu spędzanego biernie np. przed telewizorem. Zaleca się minimum 1 godzinę aktywnej zabawy dziennie. 

  1. A. Domin i in., Algorytm diagnostyki i leczenia otyłości u dzieci, „Pediatria po Dyplomie”, nr 04 2018. 
  2. C.G. Brook, R.S. Brown, Endokrynologia pediatryczna, "Elsevier Urban & Partner", Wrocław 2013.
  3. A. Dobrzańska, J. Charzewska, H. Weker i wsp., Normy żywienia zdrowych dzieci w 1-3. roku życia. Stanowisko Polskiej Grupy Ekspertów. Cz. I. Zapotrzebowanie na energię i składniki odżywcze, "Develop Period Med",  nr 1 2013.  

Twoje sugestie

Dokładamy wszelkich starań, aby podane zdjęcie i opis oferowanych produktów były aktualne, w pełni prawidłowe oraz kompletne. Jeśli widzisz błąd, poinformuj nas o tym.

Zgłoś uwagi Ikona

Polecane artykuły

  • Zespół Aspergera – objawy, diagnoza u dzieci i dorosłych. Zaburzenie ze spektrum autyzmu

    Zespół Aspergera to zaburzenie neurorozwojowe nazywane potocznie łagodniejszą formą autyzmu. Zgodnie ze statystykami dotyczy nawet 4% osób na świecie, a jego objawy mogą różnić się w zależności od indywidualnego przypadku. Jak objawia się zespół Aspergera u dzieci i dorosłych? Jakiego wsparcia potrzebują osoby z tym zaburzeniem?

  • Paracetamol czy ibuprofen — który lek na gorączkę wybrać dla dziecka i jak go prawidłowo dawkować?

    Gorączka u dzieci bardzo często przysparza ogromnego problemu rodzicom. Część z nich boi się dawać dzieciom leki przeciwgorączkowe, ponieważ nie wiedzą dokładnie, w jaki sposób należy je dawkować i jakie odstępy czasu należy zachować pomiędzy poszczególnymi dawkami leków. Który lek w walce z infekcją podawać dzieciom? Jaka jest bezpieczna dawka ibuprofenu lub paracetamolu, którą można podać maluchowi? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.

  • Szczepionka przeciw ospie wietrznej – charakterystyka, cena, skutki uboczne szczepionki

    Szczepionka na ospę wietrzną jest zalecana w Programie Szczepień Ochronnych. Chroni przed zachorowaniem i powikłaniami po przejściu choroby. Szczepionka na polskim rynku występuje w formie jednego preparatu i można ją podawać dzieciom, które skończyły 9 miesięcy. Kilkudziesięcioletnią oporność na ospę zapewnia podanie dwóch dawek leku, w określonych odstępach czasu. Ile kosztuje szczepionka, jak się przygotować do szczepienia przeciwko ospie wietrznej i czy jest ono bezpieczne? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.

  • Katar u dziecka – jak pomóc dziecku z katarem? Domowe sposoby na zatkany nos u dzieci

    Katar to częsta dolegliwość, która dotyka dzieci. Charakteryzuje się występowaniem wydzieliny w nosie oraz uczuciem niedrożności nosa. Do najczęstszych przyczyn nieżytu nosa u dzieci należą infekcje wirusowe oraz alergie. Przewlekły katar u dzieci może być objawem przerostu trzeciego migdałka lub chorób takich jak niedobory odporności czy mukowiscydoza. Podpowiadamy, co warto stosować na katar u dziecka.

  • Biegunka u niemowlaka i dziecka – co robić? Kiedy należy zgłosić się do lekarza?

    Biegunka to jedna z najczęstszych dolegliwości u dzieci oraz przyczyna wizyt lekarskich. Wbrew pozorom postępowanie jest bardzo proste i w części przypadków dziecko może być z powodzeniem leczone w domu. Jak radzić sobie z biegunką u noworodka, niemowlęcia lub starszego dziecka? Jak zapobiegać rozwolnieniu i kiedy zgłosić się do lekarza?

  • Sposoby na wzmocnienie odporności dziecka – szczepienia, hartowanie, suplementacja

    Wzmocnienie odporności dziecka jest często wyzwaniem dla rodziców. Muszą oni zadbać nie tylko o dietę, ale także o odpowiednią ilość snu czy dopilnowanie kalendarza szczepień. Wszystkie działania, które podejmują powinny być z pewnością okraszone zdrowym rozsądkiem. Jak go zachować i nie zaszkodzić dziecku, chcąc uodpornić je na wszelkie choroby? Czy jest to w ogóle możliwe?

  • Jak uniknąć wad zgryzu u dzieci? Dobre nawyki

    Chociaż blisko 90 procent dzieci w wieku szkolnym ma mniejsze lub większe wady zgryzu, to tylko 10–15 procent z nich boryka się z zaawansowanymi problemami w tej sferze, które wymagają leczenia. Większość pacjentów poddaje się działaniom korekcyjnym ze względu na defekt kosmetyczny, a nie z powodu dolegliwości zdrowotnych.

  • Wyprawka dla noworodka z apteki – co kupić? O czym pamiętać?

    Zbliżający się poród niesie sporo emocji dla obojga rodziców. Przygotowując się na przyjście nowego członka rodziny, warto wcześniej zaopatrzyć się w niezbędne produkty, które będą potrzebne od pierwszych dni życia dziecka. Wcześniej przygotowana lista, a następnie zakupienie wyprawki dla noworodka przed jego narodzinami ograniczy zbędny stres po narodzinach dziecka oraz doda rodzicom pewności, że są w pełni przygotowani na przyjście dziecka.

Porozmawiaj z farmaceutą
Infolinia: 800 110 110

Zadzwoń do nas jeśli potrzebujesz porady farmaceuty.
Jesteśmy dla Ciebie czynni całą dobę, 7 dni w tygodniu, bezpłatnie.

Pobierz aplikację mobilną Pobierz aplikację mobilną Doz.pl

Ikona przypomnienie o zażyciu leku.
Zdarza Ci się ominąć dawkę leku?

Zainstaluj aplikację. Stwórz apteczkę. Przypomnimy Ci kiedy wziąć lek.

Dostępna w Aplikacja google play Aplikacja appstore
Dlaczego DOZ.pl
Niższe koszta leczenia

Darmowa dostawa do Apteki
Bezpłatna Infolinia dla Pacjentów.

ikona niższe koszty leczenia
Bezpieczeństwo

Weryfikacja interakcji leków.
Encyklopedia leków i ziół

Ikona encklopedia leków i ziół
Wsparcie w leczeniu

Porady na czacie z Farmaceutą.
E-wizyta z lekarzem specjalistą.

Ikona porady na czacie z farmaceutą
Newsletter

Bądź na bieżąco z DOZ.pl

logo Telemedi

Usługę zdalnej konsultacji z lekarzem świadczy Telemedi.
Regulamin świadczenia usługi dostępny jest tutaj.