Otyłość u dzieci – przyczyny i leczenie. Jak zapobiegać otyłości u dziecka?
Katarzyna Gmachowska

Otyłość u dzieci – przyczyny i leczenie. Jak zapobiegać otyłości u dziecka?

Otyłość u dziecka niesie ze sobą poważne konsekwencje zdrowotne. Otyłe dzieci są narażone w przyszłości na liczne choroby, m.in. bezdechy senne, niealkoholowe stłuszczenie wątroby czy PCOS. Dlatego tak ważne jest, aby zapobiegać nadmiarowym kilogramom u najmłodszych. W jaki sposób? Dowiedz się, jakie są przyczyny otyłości u dzieci i w jaki sposób się ją leczy, a także jakie działania profilaktyczne warto podjąć, by do niej nie dopuścić. 

Otyłość jest coraz częstszą dolegliwością obserwowaną u dzieci i młodzieży. Wynika z nadmiaru kalorii dostarczanych z pożywieniem w stosunku do aktualnego zapotrzebowania organizmu. Przyczynami zdecydowanej większości przypadków otyłości u dzieci są nieprawidłowy styl życia oraz zła dieta. Podstawą leczenia otyłości jest modyfikacja codziennego menu oraz zwiększenie aktywności fizycznej.  

Otyłość u dziecka – kryteria rozpoznawania

Otyłość u dzieci powstaje na skutek dodatniego bilansu energetycznego, czyli nadmiaru energii dostarczanej z pożywieniem w stosunku do zapotrzebowania organizmu.

Szacuje się, że tylko 5% przypadków otyłości u dzieci jest wywołana zaburzeniami hormonalnymi, zespołami genetycznymi przebiegającymi z nadmierną masą ciała lub stosowaniem leków. W pozostałych 95% przypadków nadmiar masy ciała jest spowodowany czynnikami środowiskowymi, czyli nieprawidłową dietą obfitą w tłuszcze i cukier oraz złym stylem życia (brakiem aktywności fizycznej).

W patogenezie otyłości dużą rolę odgrywają także czynniki genetyczne, które mogą powodować większą predyspozycję do nadmiernego gromadzenia tkanki tłuszczowej.  

Do określania otyłości i nadwagi u dzieci powszechnie używa się wskaźnika BMI (ang. body mass index), który jest wyliczany jako stosunek masy ciała wyrażonej w kilogramach do podniesionej do kwadratu wartości wzrostu w m2. U dzieci tą wartość odnosi się następnie do standaryzowanych siatek centylowych w zależności do płci i wieku.

Nadwagę u dzieci stwierdza się, gdy wartość BMI u dziecka znajduje się pomiędzy 90 a 97 centylem, natomiast otyłość, gdy BMI jest powyżej 97 centyla dla wieku i płci.  

Otyłość u dzieci – co może ją powodować?  

Powstawanie otyłości u dziecka zazwyczaj jest procesem długotrwałym i powstaje na skutek dostarczania nadmiaru energii w pożywieniu w stosunku zapotrzebowania organizmu. Do najczęstszych przyczyn otyłości u dzieci należą: 

  • nieprawidłowe żywienie – dieta wysokokaloryczna, bogata w węglowodany proste, tłuszcze, cukier, produkty typu fast food, kolorowe napoje zawierające dużą ilość cukrów, nadmiar spożywanego pokarmu, nieprawidłowy rozkład posiłków w ciągu dnia (małe śniadanie lub jego brak, obfita kolacja) zbyt mała ilość warzyw, produktów pełnoziarnistych w diecie; 
  • zbyt mała aktywność fizyczna, siedzący tryb życia;
  • predyspozycje genetyczne – szacuje się, że u około 30% populacji występują czynniki genetyczne predysponujące do nadmiernego gromadzenia tkanki tłuszczowej; 
  • zespoły genetyczne przebiegające z otyłością (zespół Pradera-Willego, Cohena, łamliwego chromosomu X);
  • zbyt mała lub duża masa urodzeniowa dziecka oraz cukrzyca matki w ciąży;
  • leki powodujące otyłość – np. długotrwałe stosowanie glikokortykosteroidów w dużych dawkach. 

Polecane dla Ciebie

Konsekwencje otyłości u dzieci 

Nadwaga i otyłość u dzieci sprzyjają rozwojowi licznych chorób takich jak: 

  • zespół metaboliczny – spowodowany jest nadmiernym gromadzeniem tkanki tłuszczowej trzewnej i rozwojem insulinooporności. Objawami zespołu metabolitycznego są nadciśnienie tętnicze, dyslipidemia oraz nieprawidłowe stężenie glukozy; 
  • astma oskrzelowa;
  • niealkoholowe stłuszczenie wątroby;
  • bezdechy senne – występują kilkukrotnie częściej u dzieci otyłych w stosunku do dzieci posiadających prawidłową masę ciała. Mogą prowadzić do senności w ciągu dnia, problemów z koncentracją, bólów głowy oraz nadciśnienia płucnego;
  • zespół policystycznych jajników (PCOS), zaburzenia płodności;
  • nieprawidłowości kostno-mięśniowe spowodowane nadmiernym obciążeniem- u otyłych dzieci częściej występuje choroba Blauta, Perthesa, koślawość kolan, bóle kręgosłupa;  
  • zaburzenia psychologiczne – depresja, wysoki poziom lęku, agresja, najczęściej spowodowane brakiem akceptacji swojego ciała przez dziecko lub odrzuceniem przez rówieśników; 
  • choroby nerek; 
  • zwiększone ryzyko nowotworów w wieku dorosłym;  
  • kamica pęcherzyka żółciowego; 
  • powikłania sercowo-naczyniowe – zawał serca, udar mózgu w wieku dorosłym. 

Diagnostyka otyłości u dzieci 

Istotne dla prawidłowego postawienia diagnozy oraz określenia przyczyny otyłości u dziecka jest zebranie informacji na temat wywiadu ciążowego i okołoporodowego (masa urodzeniowa dziecka, sposób karmienia, choroby w ciąży), obecności chorób endokrynologicznych np. niedoczynności tarczycy, stosowania leków, objawów takich jak zaparcia, zahamowanie tempa wzrostu i dojrzewania oraz chorób występujących w rodzinie (dyslipidemie, cukrzyca, nadciśnienie tętnicze). Ważne jest także przeprowadzenie wywiadu na temat diety dziecka i rodziców, aktywności fizycznej oraz narażenia na stres.  

Do badań pomocnych w diagnostyce laboratoryjnej dziecka z otyłością zaliczamy badanie lipidogramu, hormonów tarczycy oraz nadnerczy, ocenę aktywności aminotransferaz, poziom glukozy i insuliny na czczo z wyliczeniem wskaźnika HOMA-IR, który pozwala rozpoznać insulinooporność. Jeśli otyłość występuje od wieku niemowlęcego, pomocne może być oznaczenie stężenia leptyny oraz wykonanie badań genetycznych w kierunku mutacji MC4R. 

Jak leczyć otyłość u dzieci? 

U dziecka, którego BMI jest powyżej 97 centyla dla wieku i płci, bardzo ważne jest wielokierunkowe działanie mające na celu modyfikację stylu życia i diety oraz leczenie powikłań otyłości.  

Leczenie dietetyczne otyłości u dzieci jest podstawą terapii w przypadku nadmiaru masy ciała. Niezbędne jest ograniczenie liczby spożywanych kalorii poprzez zmniejszenie ilości spożywanych węglowodanów i cukrów prostych oraz tłuszczu. Należy zrezygnować z produktów typu fast food, zwiększyć ilość świeżych warzyw w diecie, kolorowe napoje zastąpić wodą, zjadać prawidłowe śniadanie oraz ograniczyć ilość jedzenia na kolację. Najlepsze rezultaty osiąga się przy współpracy z dietetykiem, który wprowadzi dobrze zbilansowaną dietę u dziecka.  

W  leczeniu otyłości u dziecka ważną rolę odgrywa prawidłowa, regularna aktywność fizyczna, która zmniejsza ryzyko chorób sercowo-naczyniowych poprzez obniżenie ciśnienia tętniczego, poprawę insulinowrażliwości oraz obniżenie triglicerydów i cholesterolu LDL. Sport przyspiesza przemianę materii oraz polepsza wydolność fizyczną.  U dzieci nie zaleca się ćwiczeń siłowych do momentu ukończenia wzrastania.  

W Polsce nie ma aktualnie zarejestrowanych leków do leczenia otyłości u dzieci. W przypadku otyłych dorosłych należy pamiętać, że farmakoterapia jest jedynie dodatkiem do leczenia nadmiaru masy ciała, gdyż podstawą terapii jest leczenie dietetyczne i modyfikacja stylu życia.   

Leczenie chirurgiczne otyłości u dzieci jest stosowane bardzo rzadko, w przypadkach otyłości olbrzymiej przebiegającej z powikłaniami metabolitycznymi u dzieci, u których wykazano dojrzałość kostną i rozwojową.  

Jak zapobiec otyłości u dziecka?  

Podstawą profilaktyki otyłości u dziecka jest odpowiednia dla wieku dieta, bogata w warzywa, prawidłowa podaż płynów, najlepiej wody oraz właściwa, regularna aktywność fizyczna. W przypadku niemowląt istotne jest karmienie piersią przez co najmniej 6 miesięcy życia, gdyż mleko kobiece zawiera substancje mające wpływ na regulację apetytu (lektynę, grelinę, adiponektynę). Dziecko karmione piersią szybciej uczy się rozpoznawać sygnały o głodzie lub sytości.   

Ważne jest wprowadzanie prawidłowych nawyków żywieniowych u dzieci od początku rozszerzania diety. Produkty podawane dziecku powinny być pełnowartościowe, należy unikać potraw wysokokalorycznych, słodzonych i wysoko przetworzonych. Zaleca się spożywanie owoców i warzyw przez dziecko 5 razy dziennie. Istotna jest odpowiednia dla wieku podaż nabiału oraz produktów bogatych w błonnik. Do ukończenia 2. roku życia nie jest wskazane ograniczanie spożycia tłuszczów, gdyż są one niezbędne do rozwoju układu nerwowego.  

W profilaktyce otyłości ważny jest właściwy dla wieku dziecka wysiłek fizyczny oraz ograniczanie czasu spędzanego biernie np. przed telewizorem. Zaleca się minimum 1 godzinę aktywnej zabawy dziennie. 

  1. A. Domin i in., Algorytm diagnostyki i leczenia otyłości u dzieci, „Pediatria po Dyplomie”, nr 04 2018. 
  2. C.G. Brook, R.S. Brown, Endokrynologia pediatryczna, "Elsevier Urban & Partner", Wrocław 2013.
  3. A. Dobrzańska, J. Charzewska, H. Weker i wsp., Normy żywienia zdrowych dzieci w 1-3. roku życia. Stanowisko Polskiej Grupy Ekspertów. Cz. I. Zapotrzebowanie na energię i składniki odżywcze, "Develop Period Med",  nr 1 2013.  

Twoje sugestie

Dokładamy wszelkich starań, aby podane zdjęcie i opis oferowanych produktów były aktualne, w pełni prawidłowe oraz kompletne. Jeśli widzisz błąd, poinformuj nas o tym.

Zgłoś uwagi Ikona

Polecane artykuły

  • Żółtaczka u noworodka – przyczyny, objawy, leczenie i hospitalizacja. Czy jest to groźna choroba?

    Żółtaczka u noworodka to stosunkowo często występujące zjawisko, gdyż dotyczy około 60% maluchów. Najbardziej charakterystycznym objawem żółtaczki noworodkowej jest zmiana koloru skóry i białek oczu na żółty lub pomarańczowy. Czy żółtaczka noworodkowa jest groźna dla zdrowia dziecka? Jak wygląda leczenie tego schorzenia w warunkach szpitalnych?

  • Pierwsze Święta z dzieckiem

    Boże Narodzenie to cudowny okres w roku. W przypadku świeżo upieczonych rodziców chwile te będą jeszcze bardziej magiczne - pierwsze święta z dzieckiem to niezapomniane przeżycie. Należy jednak pamiętać o tym, że w okresie świątecznym na naszego malca może czekać w domu wiele niebezpieczeństw. Dlatego musimy zadbać o jego bezpieczeństwo i sprawić, aby całe Święta upłynęły w spokoju i aby nie zakłócił ich żaden wypadek.

  • Pierwsza miesiączka – jak się przygotować?

    Pierwsza miesiączka to bardzo ważne wydarzenie dla dojrzewającej dziewczynki. Aby lepiej przygotować dziecko na czekające je zmiany, warto już od wczesnego dzieciństwa rozmawiać na tematy związane z cielesnością.

  • Jak rozpoznać krótkowzroczność u dziecka?

    Krótkowzroczności nie można cofnąć, natomiast jeśli już wystąpiła, można spowolnić jej rozwój, a nawet czasami jej zapobiec. Ta wada wzroku może mieć różne podłoże, np. genetyczne. Najczęściej postępuje wraz z wiekiem aż do momentu ustabilizowania się, co ma miejsce po zakończeniu wzrostu gałki ocznej. Jak rozpoznać wadę wzroku u dziecka? Na jakie objawy zwrócić uwagę?

  • USG ciąży – jak wygląda badanie? Ile razy należy je robić? Cena, wskazania

    Ultrasonografia (badanie ultrasonograficzne, USG) to badanie obrazowe, które jest całkowicie bezpieczne dla każdego pacjenta, a w przypadku kobiet ciężarnych również dla płodu. Pozwala monitorować prawidłowy przebieg ciąży i rozwój płodu na każdym etapie. Istnieje kilka rodzajów USG. Każde z nich wykonuje się na innym etapie ciąży. Czym różni się USG wczesnej ciąży od tego w późniejszych miesiącach, a także którą chorobę można diagnozować dzięki ultrasonografii?

  • Biały szum – czym jest i dlaczego uspokaja dzieci?

    Biały szum może być stosowany do maskowania innych dźwięków, takich jak hałas uliczny, co może pomóc chociażby w polepszeniu jakości snu. Może również pomóc w uspokojeniu niemowląt i dzieci, które mają trudności z zasypianiem, a także poprawić ich koncentrację. Jednak długotrwałe narażenie na głośny biały szum może prowadzić do uszkodzenia słuchu i pogorszenia zdolności postrzegania dźwięków. Ponadto nadmierna ekspozycja na biały szum może powodować zmęczenie, drażliwość i inne problemy zdrowotne związane z przemęczeniem, takie jak bóle głowy i bezsenność. Jak stosować biały szum, żeby przyniósł zmęczonym rodzicom chwilę wytchnienia i uspokoił dziecko, a jednocześnie nie pogorszył jakości słuchu domowników?

  • Dziecko ma gorączkę – jak podawać leki i obniżyć temperaturę?

    Gorączka u dziecka to powszechny objaw chorobowy, który zazwyczaj jest wynikiem infekcji wirusowej lub bakteryjnej. Może towarzyszyć wielu schorzeniom, takim jak grypa, zapalenie gardła, zapalenie ucha, zapalenie płuc, angina czy infekcje dróg moczowych. Gorączka u dziecka może wystąpić również w wyniku szczepienia lub innych czynników, także tych wynikających z autoimmunologii. Czy gorączkę trzeba zbijać od razu po tym, kiedy się pojawi? Jak obniżyć ją domowymi sposobami i czy nacieranie skóry dziecka alkoholem może okazać się pomocne?

  • Skala Brazeltona (NBAS) – co to jest? Do czego służy?

    Zrozumienie języka, w jakim komunikują się niemowlęta, jest dużą zagadką nie tylko dla rodziców, ale także dla pediatrów i badaczy. Skala Brazeltona (NBAS) powstała w 1973 roku i do dzisiaj stanowi przydatne narzędzie w ocenie indywidualnego charakteru niemowląt i dzieci aż do ukończenia 2 miesiąca życia.

Porozmawiaj z farmaceutą
Infolinia: 800 110 110

Zadzwoń do nas jeśli potrzebujesz porady farmaceuty.
Jesteśmy dla Ciebie czynni całą dobę, 7 dni w tygodniu, bezpłatnie.

Pobierz aplikację mobilną Pobierz aplikację mobilną Doz.pl

Ikona przypomnienie o zażyciu leku.
Zdarza Ci się ominąć dawkę leku?

Zainstaluj aplikację. Stwórz apteczkę. Przypomnimy Ci kiedy wziąć lek.

Dostępna w Aplikacja google play Aplikacja appstore
Dlaczego DOZ.pl
Niższe koszta leczenia

Darmowa dostawa do Apteki
Bezpłatna Infolinia dla Pacjentów.

ikona niższe koszty leczenia
Bezpieczeństwo

Weryfikacja interakcji leków.
Encyklopedia leków i ziół

Ikona encklopedia leków i ziół
Wsparcie w leczeniu

Porady na czacie z Farmaceutą.
E-wizyta z lekarzem specjalistą.

Ikona porady na czacie z farmaceutą
Newsletter

Bądź na bieżąco z DOZ.pl

Ważne: Użytkowanie Witryny oznacza zgodę na wykorzystywanie plików cookie. Szczegółowe informacje w Regulaminie.

Zamnij