Proteinogram – badanie ilość białka w surowicy krwi. Normy, wskazania, interpretacja wyników

Proteinogram, czyli elektroforeza białek surowicy, to badanie, którego wynik może odpowiedzieć na wiele pytań stawianych w trackie procesu diagnostycznego chorób o podłożu hematologicznym lub związanych z zaburzeniami pracy wątroby, nerek, niedoborami pokarmowymi, nowotworami czy procesami zapalnymi. Jak się przygotować do wykonania proteinogramu, czy badanie jest refundowane przez NFZ i jak długo trzeba czekać na wynik? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.

Białka są cząsteczkami niezwykle istotnymi dla prawidłowego funkcjonowania naszego organizmu. Możliwość oceny poszczególnych grup białkowych ma duże znaczenie w diagnostyce schorzeń wielu narządów. Biorąc pod uwagę szeroki zakres funkcji, jakie białka pełnią w osoczu, zmiany w ich stężeniu są doskonałym wskaźnikiem diagnostycznym stanu zdrowia. Metodą, która pozwala na dokładną ocenę białek, jest proteinogram. Za pomocą tego badania cząsteczki białkowe można sklasyfikować można na 5 lub 6 grup, a także określić ich procentowy udział w ogólnej puli białek surowicy.

Co to jest proteinogram? Kiedy należy wykonać badanie poziomu białek w organizmie?

Proteinogram to rozdział białek surowicy za pomocą techniki elektroforezy. Stosując tę metodę diagnostyczną, wykorzystuje się zdolność do migracji białek w polu elektrycznym. Wykonanie proteinogramu pozwala zwykle na uzyskanie 5 lub 6 grup białkowych i określenie ich składu. Wśród nich znajduje się największa frakcja – albumin oraz pozostałe, reprezentujące globuliny: alfa-1, alfa-2, beta-1, beta-2 oraz gamma-globuliny. Dość często białka należące do frakcji beta-1 i beta-2 nie są rozdzielone w wyniku proteinogramu i stanowią wspólną grupę, określaną mianem beta-globulin. W skład poszczególnych frakcji wchodzą białka o zbliżonej ruchliwości i ładunku, ale odmiennej budowie i funkcji.

Elektroforeza białek (proteinogram) wykonywana jest w przypadku uzyskania nieprawidłowego wyniku białka całkowitego lub albuminy we krwi. Badanie białka całkowitego należy do podstawowych badań laboratoryjnych i jest często zlecane w celu oceny ogólnego stanu zdrowia pacjenta. Prawidłowo całkowite stężenie białka w osoczu powinno mieścić się w granicach 60 – 80 g/l, natomiast norma dla stężenia albumin  w surowicy wynosi 35 – 55 g/l (u dzieci poniżej 3 roku życia 25 – 55 g/l). Za krytyczny  poziom protein uznaje się wynik poniżej 45 g/l dla białka, natomiast poniżej 20 g/l dla albumin. Odstępstwa od normy stężenia białka w surowicy, które potwierdzono wykonaniem proteinogramu są związane ze zmianą ilości w poszczególnych grupach białek. Wynik badania może sugerować, że dana jednostka chorobowa wpływa na produkcję lub utratę białka w organizmie i może być konsekwencją toczącego się procesu patologicznego. Wskazaniem do wykonania proteinogramu białek surowicy jest m.in podejrzenie:

• choroby rozrostowe krwi (szczególnie gammapatie monoklonalne – szpiczak mnogi, przewlekłe białaczki),
• choroby nowotworowe,
• choroby autoimmunologiczne (toczeń rumieniowaty układowy, RZS),
• przewlekłe stany zapalne,
• uszkodzenia miąższu wątroby (marskość, toksyczne uszkodzenie wątroby),
• schorzenia nerek (kłębuszkowe zapalenie nerek, zespół nefrotyczny),
• przewlekłe zakażenia (gruźlica, malaria).

Zmiany w stężeniu białka w organizmie często także są odzwierciedleniem zaburzeń, które obserwuje się w przypadku pozostałych parametrów diagnostycznych, np. w spadku poziomu hemoglobiny, wzrostu poziomu wapnia (Ca²⁺) w surowicy czy w białkomoczu. Najczęstszym wskazaniem do wykonania proteinogramu jest hiperproteinemia, czyli wzrost stężenia białka całkowitego w surowicy.

Proteinogram krwi – jak wygląda badanie? Jak się do niego przygotować?

Materiałem wykorzystywanym do badania jest najczęściej krew żylna, lecz może być to również mocz lub płyn mózgowo-rdzeniowy. Istotne jest, aby na badanie pacjent zgłosił się na czczo, czyli konieczne jest powstrzymanie się od spożywania pokarmów i płynów innych niż woda, przez 8 – 12 godzin przed badaniem. Bardzo istotne jest również, aby 2 – 3 dni przed planowanym pobraniem próbki krwi zrezygnować ze spożywania alkoholu i intensywnego wysiłku. Krew do badania należy oddać przed przyjęciem dawki ewentualnie zażywanych leków, jednak decyzję o opóźnieniu wzięcia lekarstwa należy zawsze skonsultować z lekarzem. W przypadku pobrania próbki krwi od dzieci, które nie ukończyły 3 roku życia, najlepiej jest zgłosić się na badanie w czasie od pół godziny do godziny po karmieniu, natomiast osobom starszym (po 60 roku życia) zaleca się wypicie szklanki wody lub gorzkiej herbaty 30 minut przed badaniem.

Normy stężenia białka dla kobiet, mężczyzn i dzieci

Wynik proteinogramu podawany jest w dwóch jednostkach: procentowo określa się udział frakcji (grup) białkowych w całkowitym stężeniu białka w surowicy, obok podawane jest natomiast stężenie (g/l) tych frakcji. Wartości referencyjne mogą się nieznacznie różnić w zależności od laboratorium diagnostycznego, które ustala własne zakresy referencyjne w oparciu o metodę oznaczenia, którą wykorzystuje. Normy przedstawione poniżej dotyczą osób dorosłych.

• albuminy: 55 – 70% (35 – 55 g/l),
• alfa1-globuliny: 1,4 – 2,9% (0,9 – 2,1 g/l),
• alfa2-globuliny: 7 – 11% (5 – 7,9g/l),
• beta-globuliny: 5,7 – 7,9% (8 – 13 g/l),
• gamma-globuliny: 5,7 – 7,9% (9 – 16 g/l).

Albuminy stanowią największą grupę protein osocza, odgrywając bardzo ważną rolę białek transportowych we krwi. Spadki stężenia albumin obserwuje się w chorobach nowotworowych, a także w przypadku niedożywienia i są objawem wyniszczenia organizmu.
Normy albumin w poszczególnych grupach wiekowych:

• dorośli: 35 – 55 g/l,
• noworodki: 35 – 49 g/l,
• dzieci poniżej 1 roku życia: 36 – 50 g/l,
• dzieci powyżej 1 roku życia: 37 – 51 g/l.

Alfa-1-globuliny są najmniej liczną grupą białek surowicy. Zwiększenie poziomu tych białek jest najwcześniejszym objawem stanu zapalnego. Niedobory alfa-1-globulin najczęściej jest związane z wrodzonym niedoborem alfa-1-antytrypsyny, czyli chorobą uwarunkowaną genetycznie.

Wzrost stężenia frakcji alfa-2-globulin obserwuje się najczęściej w ostrych stanach zapalnych i zespole nerczycowym. Spadki w tej grupie białek często występują przy uszkodzeniu wątroby oraz przy masywnych krwawieniach.

Frakcja beta-1-globulin oraz beta-2-globulin często przedstawiana jest w wyniku proteinogramu, jako jedna grupa białek. Wzrost frakcji beta-globulin może być spowodowany anemią z  niedoboru żelaza. Obniżenie poziomu beta-globulin następuje w wyniku znacznego niedożywieniem oraz w przebiegu chorób wątroby czy nerek.

Ostatnią, a jednocześnie drugą co do wielkości grupą białek jest frakcja gamma-globulin. Białka należące do tej frakcji to immunoglobuliny lub po prostu przeciwciała i pełnią one rolę odpornościową. Obniżenie frakcji immunoglobulin występuje fizjologicznie u noworodków, natomiast u dorosłych będzie najczęściej związane z zaburzeniami odporności. Wzrost frakcji gamma-globulin towarzyszy stanom zapalnym, nowotworom czy schorzeniom wątroby. Podwyższenie przeciwciał obserwuje się często w przebiegu chorób rozrostowych krwi.

Jak odczytać i zinterpretować wynik proteinogramu?

Oznaczenie stężenia białka w surowicy krwi służy wykryciu i monitorowaniu chorób wątroby, nerek czy szpiku kostnego. Jeśli wynik białka całkowitego wykracza poza normy, warto przeprowadzić szczegółową diagnostykę i wykonać badanie proteinogramu. Jak już wspomniano, wynik elektroforezy białek zawiera wartości procentowe frakcji białka oraz ich stężenie. Poniżej przedstawiono przypadki, w których dochodzić może do nieprawidłowości w wyniku proteinogramu.

Albumina

Spadek stężenia albumin (hipoalbuminemia) obserwuje się w przebiegu:

• niedożywienia (rozpad białek),
• schorzenia wątroby (zmniejszona produkcja białek),
• zespołu nerczycowego (wzmożona utrata albumin z moczem),
• procesów nowotworowych (nadmierny rozpad białek).

Z kolei hiperalbuminemia to wzrost stężenia albumin i jest zazwyczaj związana z odwodnieniem.

Alfa-1-globuliny

Spadek stężenia alfa-1-globulin obserwuje się w następujących przypadkach:

• ciąża,
• niewydolności wątroby,
• uwarunkowany genetycznie wrodzony niedobór antytrypsyny,
• niedożywienie (towarzyszy mu wtedy zazwyczaj spadek innych frakcji).

Wzrost stężenia alfa-1-globulin występuje w ostrych stanach zapalnych. Obserwuje się wtedy także podwyższenie alfa-2-globulin.

Alfa-2-globuliny

Spadek stężenia alfa-2-globulin może sugerować:

• niewydolność wątroby,
• niedożywienie,
• przewlekły stan zapalny jelit,

Wzrost stężenia alfa-2-globulin obserwuje się w:

• stanach zapalnych,
• zespole nerczycowym,
• leczeniu glikokortykosteroidami.

Beta-globuliny

Spadek stężenia frakcji beta-globulin może wskazywać na:

• zaburzenia krzepliwości krwi,
• przewlekłe uszkodzenia wątroby,
• stany zapalne jelit,
• niedożywienie,
• nadczynność tarczycy,
• zaburzenia trawienia i wchłaniania,

Wzrost stężenia beta-globulin może sygnalizować:

• choroby wątroby np. marskość (tym bardziej, jeśli towarzyszy mu wzrost frakcji gamma),
• szpiczaka mnogiego,
• zespół nerczycowy,
• proces nowotworowy.

Gamma-globuliny

Zmniejszone stężenie gamma-globulin najczęściej występuje:

• fizjologiczne w okresie noworodkowym,
• w trakcie leczenia immunosupresyjnego,
• w czasie leczenia sterydami.

Wzrosty frakcji gamma-globulin obserwujemy przy:

• nowotworach,
• chorobach autoimmunologicznych,
• uszkodzeniach wątroby,
• rozwoju procesów zapalnych.

Proteinogram – skierowanie, cena, refundacja NFZ

Do wykonania proteinogramu prywatnie nie jest wymagane posiadanie skierowania, jednak jeśli chcemy wykonać proteinogram refundowany przez NFZ, wówczas musimy mieć skierowanie, np. od lekarza pierwszego kontaktu. Badanie wykonane odpłatnie wiąże się z kosztem ok. 20 – 30 zł. Cena zależy od tego, które laboratorium diagnostyczne wybierzemy. Wynik proteinogramu otrzymamy po jednym lub dwóch tygodniach od pobrania materiału.