Tętno spoczynkowe – co to jest, jak je obliczyć i jakie są normy?

U zdrowej dorosłej osoby serce bije z częstością około 60-100 uderzeń na minutę. Tętno spoczynkowe jest ważnym wskaźnikiem zdrowia i funkcji serca. Częstość serca może różnić się w zależności od wieku lub kondycji fizycznej.

Tętno spoczynkowe – co to jest i czym się charakteryzuje?

Tętno spoczynkowe (lub inaczej puls spoczynkowy) to liczba uderzeń serca na minutę u osoby będącej w stanie spoczynku fizycznego i emocjonalnego. Jest to wymierny wskaźnik częstości akcji serca i może być wykorzystywany do oceny stanu zdrowia oraz kondycji fizycznej. Prawidłowe tętno spoczynkowe waha się w granicach od 60 do 100 uderzeń na minutę. Na wartość tętna spoczynkowego mogą wpływać czynniki, takie jak wiek, choroby współistniejące czy prowadzony styl życia. Znając tętno spoczynkowe, można monitorować swój stan zdrowia oraz kondycję fizyczną.

W czym pomoże kontrolowanie pulsu spoczynkowego:

• ocena ogólnego stanu zdrowia – tętno spoczynkowe może być użyte do sprawdzenia, czy mięsień sercowy funkcjonuje prawidłowo; wysokie lub niskie tętno może wskazywać np. na zaburzenia rytmu serca;
• monitorowanie postępów treningowych – można sprawdzać swoje tętno spoczynkowe i zobaczyć, jak zmienia się ono w miarę ćwiczeń – jeśli zbyt szybko i za bardzo rośnie, być może należy wykonać próbę wysiłkową (dowiedz się więcej i przeczytaj artykuł o tym, jak powinien wyglądać trening cardio i jaki zakres tętna powinno się wówczas rejestrować);
• ocena kondycji fizycznej – im niższe jest tętno spoczynkowe, tym lepiej rozwinięte jest serce, co świadczy także o lepszej kondycji fizycznej organizmu; tętno spoczynkowe u sportowców jest niższe niż u przeciętnego człowieka i potrafi dochodzić nawet do 40 uderzeń na minutę w spoczynku (mówi się, że im organizm jest bardziej wytrenowany, tym wysokość tętna spoczynkowego powinna być niższa i wahać się w zakresie od 40 do 60 uderzeń na minutę, a nawet spaść poniżej 30 uderzeń);
• określanie intensywności ćwiczeń – tętno w spoczynku może być użyte jako punkt wyjścia do określenia pułapu tętna podczas intensywnych ćwiczeń, np. interwałowych.

Jak obliczyć tętno spoczynkowe i jak je zmierzyć?

Warto wiedzieć, jak obliczyć swoje tętno spoczynkowe. Aby to zrobić, należy kolejno wykonać następujące czynności:

1. Usiąść lub położyć się i odpocząć przez chwilę po to, aby ustabilizować pracę serca.
2. Znaleźć punkt pomiaru – tu najlepiej sprawdzi się tętnica szyjna lub tętnica promieniowa na nadgarstku.
3. Za pomocą palca serdecznego i wskazującego (dwa pierwsze palce) policzyć liczbę uderzeń serca przez 15 sekund, a otrzymany wynik pomnożyć razy 4.

W przypadku kiedy trenujemy intensywnie, warto znać swoje tętno maksymalne. Jego znajomość pozwala lepiej dobrać intensywność ćwiczeń oraz zakresy tętna, w których powinno się wykonywać poszczególne etapy treningu. Aby obliczyć tętno maksymalne należy od wartości 220 odjąć swój wiek, np. jeśli osoba ma 35 lat, jej maksymalne tętno to 220 – 35, czyli 185. Wykonując pomiar tętna spoczynkowego, warto spróbować zmierzyć je kilka razy, aby wiedzieć, jakie jest średnie tętno spoczynkowe.

Jakie jest prawidłowe tętno spoczynkowe?

Prawidłowy puls spoczynkowy osoby dorosłej mieści się w granicach od 60 do 100 uderzeń na minutę. U noworodków i niemowląt tętno wynosi od 180 (noworodki) do 170 (pierwsze lata życia dziecka) uderzeń na minutę. U dzieci do 15. roku życia tętno może zawierać się w przedziale 70–100 uderzeń na minutę. Puls spoczynkowy u młodzieży wynosi ok. 80 uderzeń serca na minutę. U osób dorosłych wartość tętna spada do ok. 60 uderzeń w ciągu minuty, niemniej jest to również zależne od stanu zdrowia oraz kondycji fizycznej.

Średnie tętno u sportowców, starszych osób i dzieci – dlaczego się różni?

Serce u dzieci bije szybciej niż u osób dorosłych i wiąże się to z aktywnością układu bodźco-przewodzącego serca, który jest w stanie szybciej przekazywać impulsy i pobudzać serce do pracy, niż ma to miejsce u dorosłych. Ponadto mniejsze serce musi wykonać więcej pracy (skurczów), aby przepompować krew zgodnie z zapotrzebowaniem organizmu. Mięsień sercowy osób starszych bije z częstością ok. 70 uderzeń na minutę. Jednak jest to również zależne od wielu czynników, między innymi od przyjmowanych przez seniorów leków, głównie tych „na serce”. Wyjątkową grupą są zawodowi sportowcy (np. pływacy lub triathloniści), których serce w spoczynku potrafi bić znacznie wolniej niż u zdrowej, dorosłej osoby. Wiąże się to z bardzo dobrą kondycją fizyczną i wytrenowaniem ciała. Ich serce potrzebuje wykonać mniej pracy, aby przepompować odpowiednią dla potrzeb organizmu ilość krwi.

Co robić w przypadku, gdy tętno spoczynkowe jest za wysokie?

Wysokie tętno spoczynkowe zwane jest również tachykardią. Świadczy ona o nieprawidłowym funkcjonowaniu serca, które może być wywołane silnymi emocjami bądź różnymi chorobami, takimi jak na przykład choroba wieńcowa serca lub nadczynność tarczycy. Tachykardia niezwiązana ze stanem emocjonalnym czy fizycznym, która długo się utrzymuje lub daje objawy, np. omdlenia, duszność, wymaga konsultacji lekarskiej, diagnostyki kardiologicznej i ewentualnego leczenia.

Charakter i pochodzenie wysokiego pulsu lekarz może ocenić na podstawie elektrokardiogramu (EKG serca) oraz badaniach biochemicznych wykonanych z krwi (jonogram i analiza panelu tarczycowego).

Za niski puls spoczynkowy – co może oznaczać?

Niskie tętno spoczynkowe nazywane jest fachowo bradykardią.

Rozwój bradykardii występuje na skutek:

• niedoczynności tarczycy,
• zaburzenia automatyzmu i przewodzenia serca (bloki przedsionkowo-komorowe),
• stosowania niektórych leków, np. beta-blokerów,
• bardzo dobrej kondycji fizycznej i wytrenowania kondycyjnego,

Bradykardia, podobnie jak tachykardia objawowa (osłabienie, omdlenie), powinna zostać skonsultowana z lekarzem, który może zlecić badania, takie jak EKG spoczynkowe czy EKG metodą Holtera, aby wykluczyć zagrożenie dla zdrowia i życia pacjenta.

Problem z pulsem spoczynkowym – kiedy udać się do lekarza?

Problemy z tętnem nigdy nie powinny być bagatelizowane. Do lekarza należy udać się w przypadku:

• wysokich wahań pulsu – nagły wzrost oraz nagły spadek tętna spoczynkowego, tym bardziej, jeśli towarzyszy im niepokój oraz złe samopoczucie;
• zaburzeń tętna – jeśli tętno spoczynkowe jest zbyt wysokie lub zbyt niskie przez dłuższy czas;
• jeśli zaburzeniom tętna towarzyszą objawy, takie jak ból w klatce piersiowej, duszność, niepokój, mroczki przed oczami lub omdlenia i utraty przytomności;
• zaburzeń pulsu w trakcie przyjmowania leków, szczególnie wpływających na częstość pracy serca (beta-blokery).