Czym są beta-blokery i kiedy należy je stosować? Leki nowej generacji

B-Blokery (leki  beta-adrenolityczne) są grupą leków powszechnie stosowaną w kardiologii. Leki te są antagonistami receptorów adrenergicznych znajdujących na powierzchni komórek naczyń krwionośnych, oskrzeli (beta2), serca (głównie beta-1) oraz aparacie przykłebuszkowym nerek. Leki beta-adrenolityczne posiadają  dowiedzione działanie zmniejszające incydenty sercowo-naczyniowe, powstałe w wyniku rozwoju nadciśnienia tętniczego.

Co to są beta-blokery?

Leki beta-adrenolityczne, nazywane powszechnie beta-adrenolitykami lub beta-blokerami stanowią grupę leków hamujących aktywność układu współczulnego. Ich działanie polega na blokowaniu receptorów adrenergicznych beta1 i beta2 lub selektywnie beta1. Antagonizm receptorów beta-adrenergicznych następuje poprzez łączenie się leku – beta-blokera z receptorami beta znajdującymi się na powierzchni komórek naczyń krwionośnych (receptory ß2 ) i serca ( receptory ß1).  Efektem działania leków beta-adrenolitycznych jest:

• zwolnienie akcji serca i jego kurczliwości,
• zmniejszenie zapotrzebowania mięśnia sercowego na tlen,
• zmniejszenie ilości krwi, jaką podczas skurczu wyrzucają komory serca (zmniejszenie objętości wyrzutowej i pojemności minutowej serca),
• rozkurcz naczyń krwionośnych,
• zmniejszenie wydzielania reniny (enzym, hormon, którego działanie skutkuje podniesieniem ciśnienia krwi).

W wyniku tych działań beta-blokery powodują obniżenie ciśnienia krwi. Wśród beta-blokerów można wyszczególnić trzy generacje oraz kilka grup w każdej z generacji. Poszczególne generacje beta-adrenolityków są zróżnicowane pod względem kardioselektywności, farmakokinetyki oraz efektu wazodylatacyjnego. W Polsce najczęściej rekomendowane przez lekarzy beta-blokery to: bisoprolol, metoprolol, nebiwolol.

Kiedy stosuje się beta-blokery?

Beta-blokery są grupą leków wydawanych jedynie z przepisu lekarza. Ich przyjmowanie wskazane jest w leczeniu następujących schorzeń:

• nadciśnienie tętnicze,
• choroba wieńcowa (choroby niedokrwiennej serca), zwłaszcza po przebytym zawale mięśnia sercowego,
• niewydolność serca,
• zaburzenia rytmu serca (ze względu na zdolność beta-blokerów do regulowania rytmu mięśnia sercowego oraz spowolnienia akcji serca),
• kardiomiopatia przerostowej (choroba serca objawiająca się samoistnym przerostem lewej komory serca),
• zespół wypadania płatka zastawki mirtalnej,
• wrodzony zespoł długiego QT (LQTS),
• wrodzony lub nabyty zespół związany z komorowymi zaburzeniami rytmu serca,
• zespół Marfana (genetyczna choroba tkanki łącznej),
• omdlenia odruchowe,

Ponadto leki beta-adrenolityczne są wskazane zwłaszcza , gdy nadciśnieniu tętniczemu towarzyszą inne choroby, takie jak:

• jaskra (beta-blokery powodują obniżenie ciśnienia śródgałkowego),
• migrena,
• niektóre typy nerwic, związane z nadaktywnością układu współczulnego,
• uzależnienie od napojów alkoholowych.

Beta blokery nowej generacji – czym różnią się od poprzedniej wersji leków?

Najnowsza III generacja beta-blokerów poza typowym dla tej grupy leków antagonizmem receptorów beta-adrenergicznych, wyróżnia się dodatkowym efektem wazodylatacyjnym. Do tej grupy leków zaliczamy: nebiwolol oraz karwedilol. 

W przypadku związku nebiwolol bezpośrednie działanie wazodylatacyjne następuje w wyniku aktywacji syntazy tlenku azotu (NO), co prowadzi do wzrostu stężenia tlenku azotu, a następnie rozszerzenia światła naczyń (wazodylatacji). Zastosowanie nebiwololu w populacji geriatrycznej (badanie SENIORS) przyniosło bardzo dobre rezultaty w leczeniu niewydolności serca. Ponadto nebiwolol dzięki wyjątkowej kardioselektywności (posiada 3-krotnie większe powinowactwo do receptorów beta1 niż bisoprolol) może być przyjmowany przez pacjentów z przewlekłą obturacyjną chorobą układu oddechowego (POChP).

Karwedilol jest niekardioselektywnym antagonistą receptorów beta-adrenergicznych. Dodatkowo blokuje receptory alfa1-adrenergiczne, co powoduje zmniejszenie oporu obwodowego. Karwedilol posiada potencjał stabilizacji błon komórkowych, aktywność antyoksydacyjną, antyproliferacyjną oraz zdolność do hamowania układu renina-angiotensyna-aldosteron. W badaniach z użyciem karwedilolu (badanie COPERNICUS) zaobserwowano wyraźną poprawę rokowania chorych na ciężką niewydolność serca. Dodatkowo lek wykazał znacznie większy profil bezpieczeństwa dla grupy pacjentów z chorobami układu sercowo-naczyniowego oraz cukrzycą.

Beta-blokery – przeciwwskazania

Bezwzględnymi przeciwwskazaniami do stosowania leków beta-adreneergicznych są:

• nadwrażliwość na substancję czynną lub na którąkolwiek substancję pomocniczą,
• bradykardia (zbyt niska częstotliwość pracy serca, serce kurczy się wolniej niż 60 razy na minutę),
• astma,
• hipotonia (objawowe niedociśnienie tętnicze),
• blok przedsionkowo-komorowy II i III stopnia (zaburzenia rytmu serca polegające na spowolnieniu przepływu impulsu elektrycznego stymulującego serce do pracy , pomiędzy komorami a przedsionkami),
• ciężka niewyrównana niewydolność serca,
• zespół chorego węzła zatokowego,
• nieleczony guz chromochłonny,
• kwasica metaboliczna.

Aktualnie ze względu na przypadki, w których korzyści z przyjmowania beta-blokeru przeważają nad ryzykiem jego stosowania, względnie przeciwwskazane jest ich stosowanie w: przewlekłej obturacyjnej chorobie płuc, stanie przedcukrzycowym, cukrzycy, zespole metabolicznym, depresji, chorobie tętnic obwodowych (tętnice innych narządów niż mięsień sercowy), miażdżycy tętnic kończyn dolnych.

Skutki uboczne stosowania beta-blokerów

Leki beta-adrenolityczne zazwyczaj są dobrze tolerowane, jednak jak w każdej grupie leków istnieje ryzyko wystąpienia działań niepożądanych. Najczęściej występującymi skutkami ubocznymi po zastosowaniu beta-blokerów są:

• wzmożenie objawów podmiotowych u chorych cierpiących na ciężką chorobę tętnic obwodowych (zwłaszcza po przyjęciu nieselektywnych beta-blokerów),
• osłabienie,
• omdlenia (wywoływane zbyt długą pauzą pomiędzy uderzeniami serca),
• zawroty głowy,
• zbyt niskie ciśnienie krwi,
• zimne dłonie lub stopy, 
• zamaskowanie ostrzegawczych symptomów hipoglikemii (drżenie, przyspieszenie akcji serca),
• wywoływanie lub zaostrzenie napadów astmy,
• wywołanie lub nasilenie skurczów oskrzeli,
• obniżenie libido,
• nasilenie czasowej impotencji,
• wzmożenie oporu w drogach oddechowych,
• u pacjentów z miażdżycą tętnic kończyn dolnych mogą nasilać objawy niedokrwienia kończyn.

Beta-blokery, jak inne leki przeciwnadciśnieniowe, mogą okazać się nieskuteczne lub prowadzić do zbyt silnego obniżenia ciśnienia tętniczego. Dlatego podczas przyjmowania leków beta-adrenolitycznych należy wykonywać regularne pomiary ciśnienia krwi. W sytuacji niebezpiecznie niskich lub wysokich wartości ciśnienia tętniczego należy pilnie skontaktować się z lekarzem.

Czym zastąpić beta-blokery?

Nie należy samodzielnie podejmować decyzji o odstawieniu leków beta-adrenergicznych. W przypadku wystąpienia działań niepożądanych należy omówić je z lekarzem, który podejmie decyzje o dalszym leczeniu. Nagłe odstawienie beta-blokerów może prowadzić do gwałtownego spadku lub wzrostu ciśnienia tętniczego krwi lub zaburzenia pracy serca, omdleń, a nawet zawału, co może stanowić zagrożenie dla zdrowia i życia.

Istnieją rośliny, które podobnie jak beta-blokery posiadają właściwości hipotensyjne (obniżające ciśnienie tętnicze) oraz korzystnie wpływające na serce. Czosnek wywiera ochronny wpływ na śródbłonek naczyń oraz wpływa pozytywnie na przepływ krwi. Kwiatostan i owoc głogu wywierają korzystne działanie na serce, normują rytm jego pracy, zmniejszenie oporów obwodowych, rozkurczenie naczyń wieńcowych oraz obwodowych. Antocyjany zawarte w owocach aronii powodują obniżenie ciśnienia tętniczego krwi oraz wspierają właściwe funkcjonowanie układu krążenia.

Z czym nie można łączyć beta blokerów?

Leki blokujące receptory beta-adrenergiczne mogą wchodzić w interakcje z innymi substancjami, powodując zmiany efektów farmakologicznych (zmiany działania leków) oraz farmakokinetycznych (zmiany stężenia leku lub jego metabolitów w ustroju w czasie).

Zazwyczaj przeciwwskazane jest jednoczesne stosowanie beta-blokerów z następującymi grupami leków:

• leki przeciwarytmiczne klasy I (m.in.: lidokaina, fenytoina, chinidyna, propafenon) – istnieje ryzyko wydłużenia czasu przewodzenia przedsionkowo-komorowego i nasilenia ujemnego działania inotropowego (obniżenie siły skurczu mięśnia sercowego);
• hydralazyna, cymetydyna – istnieje ryzyko zmniejszenia przepływu krwi w wątrobie, prowadzące do zwiększenia biodostępności metoprololu i propranololu;
• żywice jonowymienne: kolestypol, cholestyramina – istnieje ryzyko zmniejszenia wchłaniania beta-adrenolityków z przewodu pokarmowego;
• leki i substancje indukujące enzymy wątrobowe, takie jak fenobarbital, rifampicyna, etanol – istnieje ryzyko zmniejszenia stężenia w osoczu i skrócenia okresu połowicznej eliminacji lipofilnych beta-adrenolityków.
• leki wpływające na układ przewodzący serca, takie jak werapamil czy diltiazem, czyli  antagoniści kanału wapniowego (zwłaszcza typu werapamil, mniejsze ryzyko w przypadku typu diltiazemu) – istnieje ryzyko  znacznego obniżenia ciśnienia tętniczego oraz wystąpienia bloku przedsionkowo-komorowego,  szczególnie po dożylnym podaniu werapamilu;
• leki na nadciśnienie  działające ośrodkowo (m.in.: klonidyna, metyldopa, moksonidyna) – istnieje ryzyko  nasilenia niewydolności serca w wyniku zmniejszenia aktywności współczulnej (obniżenie tętna, zmniejszenie pojemności wyrzutowej serca, rozszerzenie naczyń krwionośnych). Gwałtowne odstawienie leków  na nadciśnienie  działających ośrodkowo, szczególnie przez przerwaniem przyjmowanie leków beta-adrenolitycznych może nasilać ryzyko wystąpienia nadciśnienia „z odbicia”.

Należy zachować szczególną ostrożność w przypadku przyjmowania:

• leków z grupy antagonistów kanału wapniowego typu dihydropirydyny (felodypina i amlodypina),
• leków przeciwarytmicznych klasy III (np. amiodaron),
• leków beta-adrenolitycznych do stosowania miejscowego (np. w kroplach ocznych do leczenia jaskry),
• leków parasympatykomimetycznych,
• insuliny i doustnych leków przeciwcukrzycowych,
• leków stosowanych do znieczulenia ogólnego,
• glikozydów naparstnicy,
• niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ),
• beta-sympatykomimetyków (np. izoprenalina, dobutamina),
• sympatykomimetyków, które pobudzają receptory zarówno beta-, jak i alfa-adrenergiczne (np. noradrenalina, adrenalina),
• innych grup leków przeciwnadciśnieniowych.