Szczepionka na grypę 2024/2025 – kto i kiedy powinien się zaszczepić? Którą szczepionkę wybrać?

Grypa to bardzo zakaźna choroba wirusowa. Przyjmuje się, że jedna chora osoba zaraża cztery kolejne. W zależności od grupy osób szczepionych i sezonu grypowego szczepionki na grypę chronią przed infekcją grypową ok. 40–70% zaszczepionych osób oraz zabezpieczają w znacznym stopniu przed powikłaniami pogrypowymi. WHO szacuje, że każdego roku na grypę choruje 10% dorosłej populacji i nawet 30% dzieci. Czym się szczepić na grypę w sezonie 2024/2025?

1. Kiedy najlepiej wykonać szczepienie na grypę? Na jak długo starcza?
2. Skuteczność szczepionki na grypę. Czy może nie zadziałać?
3. Kto powinien zaszczepić się na grypę? Wskazania
4. Jak działa szczepionka na grypę?
5. Którą szczepionkę na grypę wybrać – trzywalentną czy czterowalentną?
6. Jakie mogą być skutki uboczne szczepienia na grypę?
7. Niegroźne objawy po szczepieniu na grypę
8. Szczepionka na grypę 2024 a refundacja przez NFZ. Ile kosztuje i czy trzeba mieć skierowanie?

Jeśli nie ma przeciwwskazań, szczepionki przeciw grypie wskazane są do podawania już od 6. miesiąca życia. Szczepienia zalecane są szczególnie w grupie osób wysokiego ryzyka w celu uniknięcia powikłań pogrypowych, a także osobom mającym kontakt z osobami z grupy wysokiego ryzyka, będących w środowisku dużego narażenia na zakażenie wirusem grypy – pracownicy szkół, przedszkoli czy służby zdrowia. Spośród dostępnych w Polsce szczepionek wyróżnia się:

• żywą szczepionkę donosową,
• szczepionki inaktywowane posiadające powierzchniowe białka wirusa grypy (typu subunit) lub cząstkę wirusa grypy (typu split).

Kiedy najlepiej wykonać szczepienie na grypę? Na jak długo starcza?

Każdego roku przed sezonem grypowym powstaje nowa odmiana szczepionki na grypę. W związku z dużą zmiennością antygenową wirusa grypy z każdym sezonem pojawiają się jego nowe szczepy. Stosując się do rekomendacji Światowej Organizacji Zdrowia (WHO, ang. World Health Organization), koncerny farmaceutyczne opracowują nowe rodzaje szczepionek na grypę, składające się z rozszczepionych szczepów wirusów, co do których są przewidywania, że będą stanowiły zagrożenie w określonym sezonie grypowym.

Zazwyczaj po 10–14 dniach od momentu przyjęcia szczepionki na grypę pojawia się odporność na zachorowanie na tę chorobę, która utrzymuje się zwykle przez cały sezon grypowy, który przeważnie trwa od października do marca.

Od czego zależy skuteczność szczepionki na grypę? Czy zawsze działa?

Szacuje się, że skuteczność szczepionek na grypę wynosi 70–90%. Jednak na zachorowanie na grypę wpływają również inne czynniki, takie jak:

• wiek i stan zdrowia pacjenta,
• właściwy dobór szczepów wirusa grypy wykorzystywanych do produkcji szczepionki względem szczepów występujących w populacji w danym sezonie epidemicznym,
• typ wirusa grypy powodującego infekcje w danym sezonie grypowym,
• czas od wykonania szczepienia do kontaktu z wirusem grypy (przeważnie przeciwciała przeciw wirusowi grypy powstają po ok. 10 dniach od zaszczepienia).

Największą skuteczność szczepień przeciw grypie obserwuje się u młodych, zdrowych osób. U osób w wieku podeszłym skuteczność szczepień może być obniżona.

Kto powinien zaszczepić się na grypę? Wskazania, grupy ryzyka

Szczepienia przeciwko grypie zalecane są każdemu powyżej 6. miesiąca życia, jeśli nie istnieją przeciwwskazania medyczne ku temu. Jednak w szczególnej grupie, której rekomenduje się wykonanie szczepienia przeciw grypie, są:

• dzieci powyżej 6. miesiąca życia oraz dorośli chorujący na choroby przewlekłe, zwłaszcza cierpiący na: astmę oskrzelową, POChP (przewlekłą obturacyjną chorobę płuc), niewydolność układu oddechowego, niewydolność układu krążenia, choroby serca (choroba wieńcowa, niewydolność serca, po przebytym zawale), schorzenia wątroby, powracający zespół nerczycowy, cukrzycę, choroby neurologiczne;
• pacjenci z obniżoną odpornością;
• osoby po przeszczepie narządów, tkanek;
• pacjenci z nowotworem układu krwiotwórczego;
• dzieci z wrodzonymi wadami serca;
• kobiety planujące zajście w ciążę;
• kobiety ciężarne;
• dzieci cierpiące na schorzenia immunologiczno-hematologiczne, zakażone wirusem HIV;
• osoby powyżej 55. roku życia;
• zdrowe dzieci powyżej 6. miesiąca życia do osiągnięcia pełnoletności;
• osoby mające bliski kontakt z osobami starszymi lub dziećmi poniżej 6. miesiąca życia;
• osoby narażone na zwiększone ryzyko zakażenia w związku z wykonywanym zawodem: pracownicy służby zdrowia, przedszkoli, żłobków, szkół, funkcjonariusze publiczni;
• osoby zamieszkujące w okresie epidemicznym domy pomocy społecznej, domy dla osób starszych, zakłady opiekuńczo-lecznicze, ośrodki opieki paliatywnej, rehabilitacyjnej, leczniczej, leczenia uzależnień, uzdrowiska, hospicja.

Jak działa szczepionka na grypę?

Podanie szczepionki na grypę powoduje odpowiedź immunologiczną z wytworzeniem przeciwciał, które zwykle pojawiają się ok. 10. dnia. Wytworzona odporność poszczepienna utrzymuje się zazwyczaj w okresie od 6 do 12 miesięcy. Zgodnie z rekomendacjami Komitetu Doradczego ds. Szczepień Ochronnych Światowej Organizacji Zdrowia WHO szczepienia stanowią najskuteczniejszą formę profilaktyki przed rozwojem grypy.

Sezon grypowy 2024/2025 – rewolucja w składzie szczepionek. Którą szczepionkę na grypę wybrać?

Europejska Agencja Leków (EMA) w oparciu o obserwacje Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) rekomenduje, aby producenci szczepionek przeciwko grypie dostosowali ich skład do aktualnej sytuacji epidemicznej.

Większość obecnie dopuszczonych do obrotu szczepionek przeciwko grypie to szczepionki czterowalentne. Co to oznacza? Że zapewniają ochronę przed czterema głównymi szczepami wirusa grypy:

• A(H1N1)pdm09,
• A(H3N2),
• B/Victoria,
• B/Yamagata.

Natomiast, jak wyjaśnia EMA, od marca 2020 r. nie wykryto naturalnie występującego w środowisku wirusa B/Yamagata. Eksperci tłumaczą utrudnione rozprzestrzenianie się tego szczepu wirusa wzmożonymi restrykcjami związanymi z pandemią COVID-19 i zalecają przejście na szczepionki trójwalentne – bez B/Yamagata. Podkreślają, że wariant ten nie stanowi już zagrożenia dla zdrowia publicznego, dlatego producenci jak najszybciej powinni dostosować skład swoich preparatów do nowych zaleceń.

W Polsce przeciwko grypie dostępne są 2 szczepionki inaktywowane w postaci ampułkostrzykawek oraz 1 żywa szczepionka donosowa. Zawierają one:

• rozszczepione, inaktywowane wirusy grypy (np. Fluarix Tetra, VaxigripTetra);
• inaktywowane antygeny powierzchniowe wirusa grypy: hemaglutyninę i neuraminidazę (np. Influvac Tetra).

Szczepionka donosowa niewskazana jest do podawania dzieciom i młodzieży do 18. roku życia leczonych salicylanami, osobom z niedoborami odporności spowodowanymi chorobami, takimi jak np. objawowe zakażenie HIV, ostre i przewlekłe białaczki, chłoniak, niedobory odporności komórkowej lub farmakoterapia kortykosteroidami w dużych dawkach. Szczepionka donosowa może być podawana osobom z bezobjawowym zakażeniem HIV, otrzymującym ogólnoustrojowo niewielkie dawki GKS lub kortykosteroidy miejscowo/wziewnie.

Wszystkie dopuszczone do obrotu w Polsce szczepionki przeciw grypie produkowane są z zastosowaniem wirusów grypy namnażanych w zarodkach jaj kurzych. Nie ma szczepionek na grypę wytwarzanych z zastosowaniem wirusów grypy namnażanych na liniach komórkowych.

Dlaczego skład szczepionek przeciwko grypie ewoluuje?

Grypę wywołują wirusy typu A i B, które często mutują. Właśnie dlatego grypę można przechodzić wielokrotnie – po przebytym zakażeniu pozostaje trwała odporność na jeden konkretny szczep, ale niestety nie na jego przyszłe warianty genetyczne.

Przed zachorowaniami chroni szczepionka, której skład corocznie jest weryfikowany przez WHO w oparciu o dane ze Światowego Systemu Nadzoru i Reagowania na Grypę (GISRS). Na ich podstawie panel ekspertów ustala, które szczepy wirusa grypy mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia publicznego w bieżącym sezonie i rekomenduje skład szczepionki.

Jakie mogą być skutki uboczne szczepienia na grypę?

Szczepionki inaktywowane przeciw grypie charakteryzują się dużym profilem bezpieczeństwa. Nie wywołują grypy, ponieważ składają się jedynie z nieaktywnych (inaktywowanych) fragmentów wirusa, niezdolnych do namnażania.

Skutkiem ubocznym podania szczepionki inaktywowanej przeciw grypie mogą być odczyny poszczepienne, najczęściej w postaci reakcji miejscowych:

• obrzęk oraz uczucie bólu w miejscu podania szczepionki, które zazwyczaj ustępują samoistnie po ok. 2–3 dniach;
• zaczerwienienie w miejscu podania szczepionki;
• rzadziej występujące objawy grypopodobne: bóle głowy, mięśni, podwyższona temperatura ciała, osłabienie.

Ciężkie odczyny poszczepienne odnotowywane są wyjątkowo rzadko.

Po podaniu donosowej szczepionki przeciw grypie, zawierającej żywy atenuowany reasortant wirusa grypy (to wirus, który powstał po wymieszaniu materiału genetycznego dwóch wirusów) mogą wystąpić łagodne objawy niepożądane w postaci:

• pogorszenia samopoczucia, bólu głowy i mięśni, gorączki, wycieku z nosa;
• zmian skórnych, wysypki;
• osłabienia apetytu.

Niegroźne objawy po szczepieniu na grypę

W przypadku szczepionki na grypę odnotowuje się najmniejszy wskaźnik występowania niepożądanych objawów poszczepiennych. Po podaniu szczepionki mogą pojawić się łagodne, miejscowe odczyny poszczepienne (ból i zaczerwienienie w miejscu podania). Znacznie rzadziej rejestrowane są objawy ogólne, jak podwyższenie temperatury ciała, ból głowy i mięśni, które zwykle samoistnie ustępują po 2–3 dniach.

Warto podkreślić, że szczepienia na grypę są przeciwwskazane, jeśli:

• po poprzedniej szczepionce wystąpiła reakcja anafilaktyczna;
• osoba chcąca się zaszczepić przechodzi ostrą infekcję lub/i ma podwyższoną temperaturę ciała powyżej 38ºC.

Przed wykonaniem szczepienia na grypę osoba kwalifikująca do szczepienia powinna ocenić, czy istnieją przeciwwskazania do szczepienia. Niejednokrotnie w przypadku pacjentów, u których istnieje wysokie ryzyko pojawienia się powikłań pogrypowych, korzyść związana ze szczepieniem może przewyższać ryzyko działań ubocznych i pomimo „rzekomych” przeciwwskazań lekarz może zdecydować o wykonaniu szczepienia.

Szczepionka na grypę 2023 – czy jest refundowana przez NFZ? Ile kosztuje? Czy trzeba mieć skierowanie, żeby się zaszczepić?

Niezmiennie od 1 września 2023 roku w związku z nowymi zasadami refundacji wszystkie szczepionki na grypę podawane są bezpłatnie dzieciom od okresu kwalifikacji do szczepień (różny w zależności od rodzaju szczepionki – od 6. lub 24. miesiąca życia) do 18. roku życia.

Dodatkowo szczepionki VaxigripTetra i Influvac Tetra wydawane są bezpłatnie kobietom ciężarnym, a także wszystkim pacjentom powyżej 65. roku życia w przypadku Influvac Tetra oraz pacjentom powyżej 65 lat z grup ryzyka w przypadku VaxigripTetra.

W sezonie grypowym 2024/2025 szczepionki przeciw grypie są wydawane w podmiotach leczniczych i aptekach ogólnodostępnych:

VaxigripTetra (inaktywowana 4-walentna szczepionka przeciw grypie, podawana we wstrzyknięciu):

• bezpłatnie dla osób powyżej 65. roku życia, kobiet ciężarnych, dzieci po ukończeniu 6. miesiąca życia, a przed ukończeniem 18 lat;
• z 50-procentową refundacją (pacjent płaci 26,60 zł) dla osób w wieku 18-64 lat z dodatkowymi chorobami (predysponującymi do wystąpienia ciężkiego przebiegu powikłań pogrypowych: po przeszczepieniu narządów, z niewydolnością układu oddechowego, astmą oskrzelową, POChP, niewydolnością układu krążenia, chorobą wieńcową, niewydolnością nerek, nawracającym zespołem nerczycowym, chorobami wątroby, metabolicznymi, w tym cukrzycą, neurologicznymi oraz neurorozwojowymi, z upośledzeniem układu odporności, w tym po przeszczepieniu komórek hematopoetycznych i chorujących na nowotwory układu krwiotwórczego);
• odpłatnie dla pozostałych osób (cena detaliczna szczepionki 53,20 zł).

Influvac Tetra (inaktywowana 4-walentna szczepionka przeciw grypie, podawana we wstrzyknięciu):

• bezpłatnie dla kobiet ciężarnych, dzieci po ukończeniu 6. miesiąca życia, a przed ukończeniem 18 lat, dla osób powyżej 65. roku życia;
• z 50-procentową refundacją (pacjent płaci 26,38 zł) dla osób w wieku 18-64 lat;
• odpłatnie dla pozostałych osób (cena detaliczna szczepionki 52,75 zł).

W niektórych samorządach organizowane są bezpłatne programy szczepień seniorów.

Zmiana, która nastąpiła w sezonie 2024/2025, dotyczy preparatu Fluenz Tetra. Według informacji podawanej przez producenta szczepionki lek nie będzie dystrybuowany na rynku polskim.