Krztusiec – przyczyny, objawy, leczenie kokluszu

Krztusiec jest chorobą zakaźną wywoływaną przez bakterie zwane pałeczkami krztuśca. Choroba rozpoczyna się objawami typowymi dla przeziębienia, następnie pojawiają się napady uporczywego kaszlu, zwłaszcza w nocy. Odpowiednio wcześnie wdrożone leczenie antybiotykami łagodzi objawy krztuśca, natomiast podawanie leków po pojawieniu się napadów kaszlu skraca zakaźność dla otoczenia.

Krztusiec (koklusz) – charakterystyka 

Krztusiec, nazywany także kokluszem, jest chorobą zakaźną wywoływaną przez bakterie – pałeczki krztuśca (Bordetella pertussis). Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową. Po wniknięciu bakterii do organizmu dochodzi do ich namnażania i pojawienia się charakterystycznych objawów z układu oddechowego. W pierwszym stadium choroby występują objawy podobne jak w przeziębieniu (katar, kaszel, zapalenie gardła, stany podgorączkowe). Następnie pojawiają się typowe dla krztuśca objawy: napady długotrwałego i uciążliwego, suchego kaszlu, które często kończą głośnym wdechem, bezdechem lub wymiotami. Kaszel może utrzymywać się wiele tygodni.

Krztusiec – przyczyny. Jak można zarazić się pałeczką krztuśca? 

Krztusiec jest wywoływany przez zakażenie Gram-ujemną pałeczką tlenową Bordetella pertussis, która wytwarza toksynę krztuścową. Do zakażenia nią dochodzi drogą kropelkową. Źródłem zakażenia jest chory człowiek, który wraz z kaszlem rozpyla wydzielinę z dróg oddechowych zawierającą pałeczki krztuśca. Po przedostaniu się bakterii do dróg oddechowych osoby z otoczenia chorego, dochodzi do martwicy nabłonka tchawicy i oskrzeli oraz do zaburzenia wydzielania śluzu, który staje się bardzo gęsty.  

Krztusiec – objawy 

Nasilenie objawów krztuśca jest zależne od stanu uodpornienia danej osoby i jej wieku. Typowe objawy kokluszu występują zazwyczaj u nieszczepionych niemowląt i małych dzieci. Osoby zaszczepione przeciw krztuścowi pełnym schematem w dzieciństwie chorują rzadziej i mają łagodne objawy.   

W obrazie klinicznym krztuśca wyróżnia trzy fazy: fazę nieżytową, kaszlu oraz zdrowienia.  

Nieżytowa faza krztuśca 

Po około 7–14 dniach od kontaktu z chorym na krztusiec u osoby zakażonej pojawiają się objawy podobne do przeziębienia: katar, gorączka lub stany podgorączkowe, zapalenie gardła oraz łagodny kaszel, który nasila się w nocy. W fazie nieżytowej krztuśca, która jest trudna do szybkiej diagnostyki ze względu na podobieństwo do przeziębienia, choroba jest najbardziej zakaźna, a wdrożone leczenie najskuteczniejsze.  

Faza napadów kaszlu 

Faza napadów kaszlu trwa około 4–8 tygodni i charakteryzuje się ciężkimi napadami kaszlu, szczególnie w nocy. Kaszel przypomina pianie i świsty. Objawy te powstają na skutek wymuszonego głębokiego wdechu, po którym uciążliwy kaszel uniemożliwia nabranie powietrza. Napady kaszlu są spowodowane zaleganiem gęstej wydzieliny w drogach oddechowych, która jest złożona z komórek zapalnych i uszkodzonego nabłonka. Napad kaszlu może trwać wiele minut, prowadząc do wyczerpania organizmu, bezdechów lub wymiotów.  W tej fazie występuje także najwięcej powikłań krztuśca.  

Faza rekonwalescencji 

Faza rekonwalescencji, czyli zdrowienia, trwa około 2–8 tygodni. W tym okresie stopniowo ustępują ciężkie napady kaszlu, choć kaszel o różnym nasileniu może utrzymywać się jeszcze przez kilka miesięcy.  

Krztusiec – leczenie 

W leczeniu krztuśca należy jak najszybciej zastosować antybiotykoterapię, zazwyczaj stosuje się azytromycynę, klarytomycynę lub kotrimoksazol. Antybiotykoterapia zastosowana we wczesnej fazie okresu nieżytowego krztuśca łagodzi objawy choroby, natomiast leczenie wdrożone po pojawieniu się napadowego kaszlu nie wpływa na przebieg choroby, ale skraca okres zakaźności dla otoczenia.

Osoby z ciężkimi napadami kaszlu mogą wymagać leczenia w warunkach szpitalnych, niekiedy konieczne bywa leczenie tlenem, a nawet zastosowanie wentylacji mechanicznej.  

Krztusiec – powikłania 

Najcięższe zakażenia pałeczkami krztuśca występują u nieuodpornionych niemowląt do 6. miesiąca życia. Do najczęstszych powikłań krztuśca zalicza się: 

• bezdechy, 
• omdlenia, 
• wymioty, 
• krwawienia z nosa, uszu, 
• obrzęk twarzy, 
• przepukliny, 
• zapalenie płuc, 
• niedotlenienie, mogące prowadzić do uszkodzenia mózgu, 
• niedożywienie związane z wymiotami i napadami kaszlu, 
• wybroczyny na twarzy, 
• złamania żeber na skutek uporczywego kaszlu, 
• pękniecie tętniaka, 
• nietrzymanie moczu. 

Krztusiec – profilaktyka. Szczepienie przecie krztuścowi 

Szczepienie przeciw krztuścowi podaje się jako szczepionkę skojarzoną DTP (przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi). Obecnie dostępne są dwa warianty szczepionek na krztuśca: całokomórkowe i bezkomórkowe. W Polsce szczepionka przeciw tężcowi, krztuścowi i błonicy należy do obowiązkowych szczepień wykonywanych u dzieci. Pełen schemat szczepienia przeciw krztuścowi obejmuje szczepienie podstawowe (4 dawki: pierwsza dawka w 2. miesiącu życia, druga dawka w 3.–4. miesiącu życia, trzecia dawka w 5.–6. miesiącu życia, czwarta dawka w 16.–18. miesiącu życia) oraz szczepienie przypominające (w 6. i 14. roku życia).

Przechorowanie krztuśca nie daje pełnej odporności, zdarzają się ponowne zachorowania, dlatego przebycie choroby nie jest przeciwwskazaniem do szczepienia.   

Aktualnie zaleca się szczepienie przeciw krztuścowi u kobiet ciąży, dzięki czemu przechodzące przez łożysko przeciwciała matki chronią dziecko przed zachorowaniem na krztusiec w pierwszych miesiącach jego życia, zanim zostanie zaszczepione. Szczepienie na krztusiec należy wykonać między 27. a 36. tygodniem ciąży.